نقش سالمندان در تدوین تاریخ شفاهی ملی

محمد حسن الحربی[1]
ترجمه: نرگس صالح‌نژاد

17 آبان 1395

در طول تاریخ، افراد مسن با انتقال داستان‌ها، اظهارات و تجربیات خود به نسل‌های جوان‌تر، از آن به ‌عنوان ابزاری برای انتقال میراث فرهنگی خود استفاده کرده‌اند. آنها با توجه به خاطرات خود، داستان‌های پدران و اجدادشان را بیان می‌کنند.

مرگ یکی از سالمندان مانند از دست دادن گنجینه‌ای از خاطرات است. از آنجا که تاریخ شفاهی، جمع‌آوری سیستماتیک خاطرات زندگی مردم در مورد تجارب آنهاست، از دست دادن هر فرد سالمند تأثیرات منفی مختلفی بر ابعاد زندگی مردم، بویژه بر تاریخ شفاهی ملی می‌گذارد. داستان‌ها و قصه‌هایی که شهروندان برای دختران و پسران خود تعریف می‌کنند از اهمیت تاریخی برخوردار است. اگر این خاطرات جمع‌آوری و حفظ نشوند برای همیشه از بین خواهند رفت.

این مسئله اهمیت ثبت تاریخ را نشان می‌دهد. گوش دادن به داستان‌های سالمندان برای جوانان بسیار مهم و حیاتی است تا از این طریق آنها را قادر به نوشتن تاریخ شفاهی ملی کند. سالمندان تنها کسانی هستند که در امارات متحده عربی نقش راویان را بازی می‌کنند. یک ضرب‌المثل قدیمی آفریقایی برای این شرایط امارات متحده عربی بسیار گویاست: «وقتی پیرمردی می‌میرد، کتابخانه‌ای است که می‌سوزد و به زمین می‌رود» و حال سؤال اینجاست که چه تعداد از این کتابخانه‌ها در ۴۵ سال گذشته، از زمان تشکیل دولت فدرال امارات متحده عربی، سوخته و به زمین رفته‌اند؟

سالمندان و پیران بسیاری درگذشته‌اند و گنجینه‌ای از اطلاعات با مرگ آنها ناپدید شده است. این باعث تعجب من است که چرا قبل از آنکه این افراد دنیا را ترک گویند نتوانستیم در کنارشان بنشینیم و حرف‌هایشان را بشنویم؟ البته، این کار ممکن بود؛ اگر این امر یک رسالت ملی فرض شده و به سازمانی سپرده می‌شد که به دست محققان متخصص و با تجربه اداره می‌شد؛ کسانی که کارشان را دوست داشته باشند و زمان کافی برای انجام این کار و در حد کمال به آن اختصاص دهند. باید برای این نهاد، به ‌عنوان یکی از حیاتی‌ترین و راهبردی‌ترین طرح‌ها، بودجه سخاوتمندانه‌ای اختصاص یابد.

اما این کار به یک مصوبه برجسته و شفاف نیاز دارد. آن هم در زمانی که پای تاریخ ملی و امور مربوط به آن در میان باشد؛ صرف‌نظر از آنکه ماهیتش چیست و بزرگی آن چه اندازه است. بنابراین، در حال حاضر ضروری است که تاریخ شفاهی کشور به شیوه‌ای علمی و دقیق نوشته شود. این کار کمک می‌کند کشور در برابر تحریف حقایق و قلب واقعیات برای مقاصد نادرست ایمن شود. نوشتن دقیق تاریخ بر اساس اطلاعات درست برگرفته از منابع اصیل، دیگر حفره‌ای برای سوءاستفاده و حمله به تاریخ باقی نخواهد گذاشت. به همین دلیل است که نشست ‌و برخاست با نسل قدیمی، گوش دادن به آنها، ضبط گفت‌وگوها و سپس پیاده‌سازی آنها بسیار مهم است. سپس، این سرگذشت‌ها باید برای شفاف شدن و گزینش اطلاعات لازم ویرایش شوند.

برخی مردم ممکن است بگویند نهادهای ملی در امارات وجود دارند و به تاریخ شفاهی اختصاص یافته‌اند و کارهایشان را توزیع و منتشر می‌کنند. اما، این آثار منتشر شده محدود هستند و برای علاقه‌مندانشان تولید می‌شوند. این یعنی نسل جوان به این آثار دسترسی ندارند و دانش در مورد میراث و تاریخ این کشور برای آنها ناشناخته خواهد ماند و این یک فاجعه است.

یک بررسی سریع عناوین منتشر شده در امارات متحده عربی نشان می‌دهد که سالانه تعداد کمی کتاب در مورد تاریخ این کشور منتشر می‌شود. اعداد و ارقام نشان می‌دهد هر سال از ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ عنوان چاپ و منتشر شده، تعداد اندکی کتاب تاریخ شفاهی وجود دارد که نسل حاضر بتواند از آنها استفاده کند.

اگر نتوانیم تاریخ شفاهی خود را حفظ و صیانت کنیم، ارتباط خود را با گذشته از دست خواهیم داد و به عبارت دیگر گذشته خود را خواهیم کشت. این مسئله مرا یاد گفته‌ای از رسول غمزتوف[2] می‌اندازد که می‌گوید: «اگر به گذشته خود با تپانچه شلیک کنید، آینده با توپ به شما شلیک خواهد کرد.»