بزرگداشت آیت‌الله طالقانی در موزه عبرت ایران

فرهنگ‌ساز‌، استعمارستیز و آرمان‌گرا بود

گزارش: مریم رجبی

23 شهریور 1395

به گزارش سایت تاریخ شفاهی ایران، مراسمی با عنوان «بزرگداشت سی‌وهفتمین سالگرد ارتحال ابوذر زمان، آیت‌الله محمود طالقانی»، عصر جمعه نوزدهم شهریور ماه ۱۳۹۵ در محوطه موزه عبرت ایران برگزار شد.

در این مراسم محمدمهدی عبدخدایی، از اعضای فدائیان اسلام، سیدمهدی طالقانی، پسر آیت‌الله طالقانی و قاسم تبریزی، کارشناس و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران درباره مردی که یک عمر با استبداد و استعمار مبارزه کرد و سعی و تلاشش در راه آزادی و رهایی انسان‌ها بود، سخنرانی کردند.

اجرای دو طرح بزرگ در موزه عبرت

در آغاز قاسم حسن‌پور، مدیر موزه عبرت‌، ضمن خوش‌آمدگویی به مهمانان و گرامیداشت یاد و خاطره آیت‌الله طالقانی، از اجرای دو طرح بزرگ در این مجموعه خبر داد؛ «راه‌اندازی دالان تاریخ از دوره مشروطیت تا پیروزی انقلاب اسلامی با استفاده از زبان هنر» و «انتشار خاطرات زندانیان سیاسی قبل از انقلاب در قالب زندگی‌نامه داستانی».

می‌خواست فرهنگ قرآن در جامعه باشد

سپس عبدخدایی به عنوان نخستین سخنران، فضای زمان مبارزات را چنین شرح داد: «بعد از شهریور 1320 سه دسته پیدا شدند که قصد داشتند مبانی دین و مذهب را از جامعه ایران برکنند: 1. خداباورستیز (توده‌ای‌ها و کمونیست‌ها) 2. دین‌باورستیز (لائیک‌ها) 3. شیعه‌باورستیز (احمد کسروی). در مقابل اینها سه دسته دیگر قرار گرفته بودند: 1. فرهنگ‌ساز (بنیانگذار: مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی) 2. استعمارستیز (به رهبری مرحوم آیت‌الله کاشانی) 3. آرمان‌گرا (شهید نواب صفوی)».

او با اشاره به دو خصلت بارز آیت‌الله طالقانی، ظلم‌ستیزی و جوانمردی، این‌گونه ادامه داد: «آیت‌الله طالقانی فرهنگ‌ساز، استعمارستیز و آرمان‌گرا بود. فرهنگ‌ساز بود چون بعد از شهریور 1320 اولین کسی بود که تفسیر قرآن را مطرح کرد و می‌خواست فرهنگ قرآن در جامعه باشد؛ استعمارستیز بود بدین سبب که وقتی در ارتباط با انتشار دوباره کتاب‌های علامه نائینی و نوشتن مقدمه بر آنها از ایشان سوال شد، پاسخ داد حالا استبداد است، باید مشخص شود یک مرجع شیعه در مورد آزادی چه تعبیری دارد. آرمان‌گرا بود چون از آرمان‌گرایان حمایت می‌کرد.»

در ادامه محمدرضا عظیمی، شعری که به مناسبت سالگرد ارتحال آیت‌الله محمود طالقانی سروده بود را برای حضار خواند و سپس فیلمی از دیدار اعضای ستاد نکوداشت آیت‌الله طالقانی با آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب، پخش شد. سخن ایشان در وصف آیت‌الله طالقانی چنین بود: «اهل فکر نو بر محور دین و با تمرکز بیشتر بر روی قرآن و نهج‌البلاغه [بود]؛ ... بُعد دیگر آقای طالقانی که به نظر من نباید فراموش بشود، صفای این مرد بود. به قدری این آدم با صفا و روراست و در معاشرت‌ها صادق بود که انسان از این همه زلالی حیرت می‌کرد... .»

 سپس سید مهدی طالقانی در مورد ارتباط پدرش با خانواده بویژه در دوران تبعید سخن گفت و اینکه چگونه با وجود سن کم خود به ملاقات پدر می‌رفته و اعلامیه‌ها را پس از دریافت از او پخش می‌کرده است.

مبارزی که با قلم و بیان مجاهدت کرد

در ادامه، قاسم تبریزی برای ایراد سخنرانی به جایگاه آمد و گفت: «آیت‌الله طالقانی از چهره‌های برجسته تاریخ ما، اولین طعم ظلم را در دوره رضاخان -1318- در همین زندان (محل موزه عبرت) چشید و به تعبیر امام خمینی^(ره) از زندانی به زندان دیگر و از تبعیدی به تبعید دیگر دوران خود را سپری کرد.»

وی در پی این مقدمه، ویژگی‌های آیت‌الله طالقانی را به اختصار و این‌چنین برشمرد:

- ایشان روحانی برجسته‌ای بود که در تاریخ معاصر نقش سازنده‌ای داشت.

- مفسر قرآن و شارح نهج‌البلاغه، که معتقد بود با آوردن این کتاب‌ها در صحنه جامعه، رشد و تعالی جامعه تضمین می‌شود.

- روحانی مبارزی بود که علیه استبداد رضاخان و پسرش تمام عمر خود را گذاشت و هیچ‌گاه در برابر استبداد تسلیم نشد.

- خطیب و واعظ برجسته‌ای که مجموعه صحبت‌هایش در تمام ادوار عمرش، هم به لحاظ محتوا و نیز سبک سخنرانی برجسته بود.

- مدرس مدرسه سپهسالار و مترجم نهج البلاغه و... امام جماعت مسجد هدایت از سال 1327 تا آخر عمر.

- مبارزی که علیه مثلث شوم کاپیتالیسم، کمونیسم و صهیونیسم بین‌المللی با قلم و بیان مجاهدت کرد.

- مدافع نهضت‌های ضداستعماری جهان به خصوص نهضت مسلمانان کشمیر، مسلمانان مصر و بویژه فلسطین و نقش‌آفرینی در نهضت‌های معاصر ایران، نهضت ملی شدن صنعت نفت و نهضت امام خمینی^(ره).

آیت‌الله طالقانی به روایت اسناد ساواک

این کارشناس و پژوهشگر تاریخ معاصر اضافه کرد: «به دلیل همین ویژگی‌هایی که به آن اشاره کردم، ایشان یکی از سوژه­های مهم ساواک بود؛ از سال 1334 که ارتباط ایشان با فدائیان اسلام شروع شد، این حساسیت بیشتر شد. این اطلاعات در کتاب سه جلدی «حضرت آیت‌الله طالقانی به روایت اسناد ساواک» به چاپ رسیده است. اولین سند مربوط به دیدار دو دکتر مصری و دانشجویان با ایشان در مسجد هدایت است؛ در دوران آغاز اختلاف ایران و مصر که ایشان را دستگیر کردند و به دنبال رابطه پنهانی با مصری‌ها بودند که به مقصودشان نرسیدند.

محتوای اسناد جلد اول عمدتاً مطالبی علیه استعمار انگلیس، آمریکا و صهیونیسم بین‌المللی است؛ حکومت پهلوی در نظر او همواره وابسته به استعمار بوده و در کل با بررسی حاکمیت، استعمار را عامل  عقب‌ماندگی ایران می‌دانست. معتقد بود پیدایش کمونیسم در منطقه از استعمار انگلستان است؛ با اشاره به نهضت تنباکو که در این نهضت میرزای شیرازی مقابل استعمار ایستاد و این خود مقدمه انقلاب مشروطیت بود.

محتوای اسناد جلد دوم که از سال 1343 شروع می‌شود، در واقع دوران دستگیری و زندانی شدن آیت‌الله طالقانی را بازگو می‌کند. محتوای اسناد جلد سوم نیز از فعالیت‌های مسجد هدایت حاکی است که در نبود آیت‌الله طالقانی، آیت‌الله زنجانی و محمدتقی شریعتی امام جماعت آنجا بودند. »

تبریزی افزود : «آیت‌الله طالقانی در زندان نیز تفسیر قرآن می‌نوشت و مخفیانه بیرون می‌فرستاد و به چاپ می‌رساند. همچنین در مورد امام زمان^(عج) به عنوان آینده بشریت از نظر مکتب ما، سخنرانی می‌کرد.

زمانی که به زابل تبعید شد، به علت استقبال گسترده مردم و شیعیان به ندامتگاه سراوان فرستاده شد، سپس به دلایل امنیتی به کرمان تبعید شد و در نهایت به تهران آمده و مبارزه را با شدت بیشتر آغاز کرد.»

در مراسم «بزرگداشت سی‌وهفتمین سالگرد ارتحال ابوذر زمان، آیت‌الله محمود طالقانی» که عصر جمعه نوزدهم شهریور ماه ۱۳۹۵ در محوطه موزه عبرت ایران برگزار شد، گروه سرود بین‌المللی اسرا، سرودی اجرا کرد. همچنین کارت بازداشت آیت‌الله طالقانی در دوران حکومت پهلوی، به عنوان یک سند تاریخی، به صورت نمادین در نسخه‌ای بزرگ، به عنوان یادبود به فرزند او اهدا شد و در نسخه‌های کوچک، میان میهمانان که از زندانیان سیاسی قبل انقلاب و خانواده‌هایشان بودند به رسم یادگاری توزیع شد.