حافظه انسان به یک منبع عمده تاریخی تبدیل شده است

تاریخ شفاهی راهپیمایی طولانی فراموش‌شده

د. باندیوپادیای[1]
ترجمه: نرگس صالح‌نژاد

18 مرداد 1395

وقتی ژاپنی‌ها بمباران برمه را آغاز کردند، آسیایی‌ها با هواپیما یا کشتی به هند گریختند. (عکس از روزنامه ایندین اکسپرس)

در حال حاضر حافظه انسان درباره هر گونه حادثه مهم یا رویداد به یک منبع عمده تاریخی تبدیل شده است. اما مشکلاتی وجود دارد. خاطرات ممکن است نادرست باشند. خاطرات ممکن است با سایر رویدادها درهم آمیخته و در نتیجه حوادث را تحریف کنند. در واقع، در گذشته، تاریخ به طور کامل به شواهد باستان‌شناسی یا مکتوب، منابع ادبی، حماسه‌ها و مانند آنها بستگی داشت و با توجه به آنها نوشته می‌شد.

اما در دوران اخیر «تاریخ شفاهی» به یک منبع اصلی از ضبط رویدادهای مهم تبدیل شده است. در هند، ما عادت به نوشتن تجارب افراد از شرکت در هر گونه حادثه قابل توجه را نداریم. بنابراین، یکی از منابع اصلی تاریخ را از دست داده‌ایم.

کتاب یونا وز ازدنی به نام «آهنگ‌های جدید از بازماندگان؛ خروج هندیان از برمه»، یک اثر قابل توجه ادبی است که بخش بزرگی از آن بر خاطرات انسان متکی است. آمیتاوا گاش[2] در مقدمه‌اش بر این کتاب به درستی گفت: «تا آنجا که من می‌دانم، این کتاب اولین تلاش برای نوشتن یک تاریخ شفاهی از راهپیمایی طولانی فراموش شده‌ای است که خاطرات بازماندگان و فرزندان و نوادگان راهپیمایان را ترسیم می‌کند. در واقع این کتاب خیلی بیشتر از یک تاریخ شفاهی است. نحوه نوشتن این اثر به‌گونه‌ای است که به خواننده اجازه می‌دهد تا شاهد حوادث باشد، همان‌گونه که روایت‌ها با همان کشش و زنده بودن یک رمان بیان می‌شوند.»

خواندن روایت‌های درک درد و رنج انسان، در حال به ندرت دلپذیر است. پدر نویسنده، لوچیو الکساندر واز[3]، می‌نویسد: «و در آن پیاده‌روی دشوار با شکم گرسنه، بسیاری حتی قدرت نداشتند علف‌ها را از زمین برای خوردن بیرون بکشند، بلکه مجبور بودند به خاک بیفتند و مانند گاو علف‌ها را به دندان بگیرند.»

نویسنده از تمام ضعف‌های تاریخ شفاهی کاملاً آگاه است: «بسیاری از داستان‌های واقعی تنها در سنت شفاهی باقی می‌مانند؛ آنها از یک نسل به نسل دیگر منتقل شده و در هر بار تکرار شدن کمی تحریف می‌شوند. برخی به سادگی با درگذشت کسانی که با آن سنت‌ها زیسته‌اند، می‌میرند. و بنابراین، من شروع به یادداشت‌برداری از داستان‌هایی کردم که برایم گفته شد.» نویسنده داستان را به سطحی بالاتر می‌برد، هنگامی که او می‌نویسد: «در حالی که خاطرات نسلی که سن‌شان بالاتر می‌رفت را ثبت می‌کردم، در کتاب آهنگ‌های جدید بازماندگان همچنین به دنبال آن نیز بودم که داستان کمتر شنیده شده از تصمیم بازماندگانی را ثبت کنم که نه تنها به دوره‌ای از تاریخ برمه و هند، بلکه به روح انسان در همه جای دنیا مربوط می‌شد.»

اربابان استعمارگر بریتانیایی با اهالی گوا[4]، ولو آنکه لباس اروپایی به تن کنند و پرتغالی صحبت کنند، به تبعیض رفتار می‌کردند. آنها اجازه عضویت در باشگاه‌های ورزشی بریتانیا[5] را نداشتند. هر چند آنها خود را از دیگر هندیان متمایز تلقی می‌کردند، اما انگلیسی‌ها با آنها، با همان تحقیری رفتار می‌کردند که نسبت به دیگر افراد مستعمرات قائل بودند. این مردمان هیچ مهارت خاصی نداشتند و حتی چندان تحصیل کرده هم نبودند، اما با صداقت و کار سخت برای خود ثروت و احترام به دست آورده بودند. اربابان استعمارگر هم خدمات آنها را با ارزش می‌دانستند و اغلب آنها را خارج از قاعده ترفیع می‌دادند. به این ترتیب آنها فکر می کردند که یک پله بالاتراز هندیان هستند.

همان‌طور که قبلاً گفته شد این کتاب با بیان خاطرات بازماندگان و فرزندان و نوادگان، روایتی از «راهپیمایی طولانی[6]» فراموش شده، که یکی از بزرگ‌ترین و دلخراش‌ترین مهاجرت‌های توده‌ای در تاریخ اخیر است، به دست می‌دهد.

نویسنده به اختصار چنین بیان می‌کند: «در حالی که خاطرات نسلی که سن‌شان بالاتر می‌رفت را ثبت می‌کردم، در کتاب آهنگ‌های جدید بازماندگان همچنین به دنبال آن نیز بودم که داستان کمتر شنیده شده از تصمیم بازماندگانی را ثبت کنم که نه تنها به دوره‌ای از تاریخ برمه و هند، بلکه به روح انسان در همه جای دنیا مربوط می‌شد! پیشرفت تمدن بشری از مرحله مهاجرت و شکار و جمع‌آوری غذا به یکجانشینی از طریق کشاورزی، تشکیل روستاها، شهرها و فعالیت‌های وابسته به آنها بوده است. مهاجرت دسته‌جمعی انسان، یک تراژدی عظیم توده‌ای و نیز بازگرداندن کل فرآیند تاریخ است. درد و رنج شرکت در این مهاجرت برای ما، یعنی کسانی که در جامعه متمدن و در صلح‌ زندگی می‌کند، قابل درک نیست.»

این کتاب کمک بزرگی به ارائه تصویری از این فاجعه عظیم انسانی در دوران اخیر است. این کتاب ارزش نگه داشتن در مجموعه شخصی را دارد؛ آهنگ‌های جدید بازماندگان: خروج هندیان از برمه؛ نویسنده یونا وز ازدانی، انتشارات اسپیکینگ تایگر، دهلی نو، ۲۰۱۶، قیمت:۳۵۰ روپیه (شومیز).[7]

منبع: هفته نامه مین استریم، ج 54، ش 32، دهلی نو، 30 ژوئیه، 2016