توصیه‌های انجمن تاریخی شفاهی یونان

چگونه مصاحبه کنیم

محمود فاضلی

23 آبان 1394

اشاره: انجمن تاریخ شفاهی یونان[1] مانند سایر انجمن‌های تاریخ شفاهی جهان برای آموزش اعضای خود و دیگر علاقمندان در معرفی شیوه‌های انجام مصاحبه توصیه‌هایی دارد که کمابیش همانند دیگر انجمن‌هاست اما به شکلی بسیار خلاصه همه موارد کلیدی که در یک مصاحبه تاریخ شفاهی باید صورت گیرد در آن آمده است. این نکات کلیدی می‌تواند برای کسانی که نخستین تجارب خود در انجام مصاحبه را کلید می‌زنند مفید باشد.

طراحی

«طراحی» اولین فاکتور است. قبل از اینکه شما شروع به مصاحبه‌ کنید، باید با دقت طرح تحقیقاتی خود را آماده کنید. شما باید برخی از پرسش‌های عملی خود را در نظر بگیرید و بدانید دیدگاه محوری تحقیقات شما شامل چه مواردی است و چه چیزی از مخاطبان خود می‌خواهید و یا به او می‌خواهید منتقل ‌کنید. سپس پرسش‌شوندگان خود را پیدا کنید و بدانید چه مواردی را می‌خواهید از آنها بپرسید. در زیر برخی از دستورالعمل‌های عملی که به شما در طرح تحقیقاتی کمک بیشتری خواهد کرد مورد توجه قرار گرفته است.

انتخاب موضوع

انتخاب موضوع بستگی به هدف و مخاطبان دارد. این موضوع ممکن است به یک دوره تاریخی، یک پدیده اجتماعی، تاریخ محلی و یا خانواده و یا داستان زندگی یک فرد مربوط باشد. از دیدگاه‌ خود بیاندیشیدکه چه ارزشی برای مخاطبان شفاهی شما اهمیت دارد. به عنوان اولین قدم شما می‌توانید چند سئوال را که به نظر جالب می‌رسد را طبقه‌بندی موضوعی کنید. اما افق دید خود را باز نگه دارید چون مصاحبه اول ممکن است افق‌های دید شده را به اندازه کافی باز نکرده باشد.

تحقیقات مقدماتی

این جمله را همیشه مد نظر داشته باشید که همان قدر که زیاد می‌دانید همان قدر نیز باید بیشتر فرا بگیرید. گام دوم این است برای تحقیق خود باید یک اساس تهیه کنید. آنچه که دیگران باید در مورد این موضوع می‌نوشتند و کاستی‌های موجود در این زمینه چه بوده است؟ گاهی تماس با افراد مطلع در زمینه یک موضوع می‌تواند منافع شما را بیشتر تأمین کند و نظر دیگران را بخواهید و اگر کسی را داشته باشید مواد اولیه را در اختیار شما قرار دهد می‌تواند برای پربارترشدن تحقیقات شما مهم باشد. بر اساس تحقیقات اولیه شما می‌توانید به سئوالات اولیه و رفع ابهامات احتمالی آنها تلاش کنید.

یک بخش ضروری در مصاحبه آماده‌سازی است. ما در ابتدا مجموعه سئوالاتی که بتواند ما را هدایت کند تهیه می‌کنیم تا بتواند موضوعات و یا یک سئوال کلی را کشف کند و راهنمای تمام مسائل ما به منظور بالا بردن سطح مصاحبه باشد. یک نمونه جامع در این زمینه در کتاب پل تامپسون[2] شفاهی‌پژوه برجسته تحت عنوان «صداهایی از گذشته: تاریخ شفاهی»[3] و در صفحات 371 الی  386 است. این راهنمای کلی ما برای تنظیم مجدد هر طرح است. حذف و اضافه کردن سئوالات، راهنمای یک برنامه انعطاف‌پذیر برای مصاحبه از دیگر ملزومات است. شما می‌توانید با یک یا چند مصاحبه و با آگاهی کلیدی از موضوعات، به دنبال ظهور اطلاعات جدید باشید.

انتخاب مصاحبه شوندگان

اما اینکه چه معیارهایی را باید انتخاب کنید و چگونه افراد مطلع را پیدا کنید با دو مشکل متفاوت روبرو هستید.

معیارهای افراد مطلع: نامزدهای افراد مطلع باید از علاقه‌مندان به رویداد مورد نظر باشند. شخصاً در آن رویداد حاضر بوده و در آن دوره زندگی کرده باشند. آنها باید حاضر به ارائه شواهد خود باشند. دارای حافظه خوب بوده و اصولاً قصه‌گوی خوبی باشند. فراتر از آن مهم این است که ما چگونه بتوانیم در مصاحبه‌های خود از همه قشرهای اجتماعی از جمله ثروتمندترین و افراد مردم بهره‌مند شویم و آنها بتوانند چندصدایی را ترویج دهند و تمامی گروه‌های مختلف سنی، مردان و زنان، بومیان و مهاجران، فقیر و غنی، روشنفکران و افراد بی‌سواد، راست و چپ، و همه دسته‌بندی‌ها را نمایندگی کنند.

چگونگی جستجو در میان افراد : ما می‌توانیم با تماس‌های شخصی برای پیدا کردن سایر افراد کلیدی اقدام کنیم. اما این مهم است که برای دسترسی به بیشترین اطلاعات، به عنوان مثال از شبکه‌ای از معلمان یا ریش‌سفیدان استفاده کنیم. پس ما می‌توانیم نمونه‌های خود را در میان اعضای انجمن‌ها، باشگاه‌ها، کتابخانه‌ها، کارکنان موزه و یا در میان افراد مسن (و یا غیر مسن) و یا اعلام از طریق رادیو و  مطبوعات محلی جستجو کنیم.

تجهیزات

قبل از شروع مصاحبه شما باید در مورد اینکه چه تجهیزاتی را  مورد استفاده قرار دهید، کاملاً فکر کنید. ما از انجام این اقدامات و برای اطمینان از بهترین کیفیت ممکن صدا و تصویر، سود زیادی خواهیم برد. صدایی که شنیده نشود، بی‌فایده است. برای کسب اطلاعات بیشتر، از تجهیزات فنی و نرم‌افزاری خود بازدید کنید.

آرشیو

در نهایت برای آرشیو فعالیت‌های خود مطمئن شوید. ترجیحاً آن در یک کتابخانه، آرشیو تاریخی و یا یک موزه قرار دهید و از چگونگی امکان دسترسی همه افراد اطمینان حاصل کنید. همچنین، باید از چگونگی  حق نشر (کپی‌رایت) برای مخاطبان و محققان و دیگر کاربران اطمینان حاصل کنید. شما باید همچنین بدانید چگونه آرشیو کنید. برای حقوق افرادی که مورد مصاحبه و تحقیق شما قرار گرفته‌اند و برای رعایت نکات اخلاقی و امانت‌داری اندیشه کنید.

آماده سازی

هیچ قانون و دستورالعمل مشخصی در این زمینه وجود ندارد. نه تنها هیچ فرم مصاحبه‌ای وجود ندارد بلکه تعداد زیاد و پراکنده‌ای نیز وجود دارد. شکل مصاحبه با موضوع و آنچه ما به دنبال آن هستیم، تعیین می‌شود. ابتدا ما برای انجام مصاحبه و آمادگی آن باید به دنبال یافتن پیش‌زمینه‌هایی باشیم. شاید بهترین راه برای شروع مصاحبه کسب ایده‌ها و اطلاعات مورد نیاز باشد.

مصاحبه

مصاحبه رابطه گوش دادن فعال و روشمند است. اصول و مبانی این رابطه شناسایی‌شده توضیح می‌دهد که ما چه می‌خواهیم انجام دهیم. آنچه ما می‌خواهیم انجام دهید، نوعی فشار نیست، نمی‌خواهیم چیزی را قطع کنیم. با دقت گوش می‌کنیم تا جلب اعتماد شود. برخی از نکات مثبتی که لزوماً می‌تواند نوعی مدیریت خوب مصاحبه باشند عبارتند از: همدردی، احترام، و درک نسبت به مصاحبه شوندگان

نباید در صحبت‌های خود ایده‌ها و دیدگاه‌های خود را تحمیل کنیم. اگر مخاطب مایل به پاسخ دادن نیست نباید با فشار روانی دنبال اهداف خود و یا طرح سئوالات دیگر باشیم. باید این توانایی را داشت از دیدگاه طرف مقابل درک درست داشته باشیم. در مقابل رفتار مصاحبه‌شوندگان باید پیوسته انعطاف‌پذیر باشیم. نباید آنها را مجبور به استفاده از اصطلاحات خاص کنیم. پرسش‌های ما نباید در نهایت با پاسخ‌های «با تشکر از شما برای کار خود» همراه شود. نباید سئوالات با مضامین تکراری پرسیده شود. به طور کلی، باید سئوالات روشن، ساده، باز و کوتاه باشد.