درباره برنده جایزه نوبل ادبی ۲۰۱۵

صداهایی از چرنوبیل، تاریخ شفاهی یک فاجعه اتمی

22 مهر 1394

پنج شنبه 16 مهر 1394 سوتلانا الکسیویچ[1]( -1948)، نویسنده اهل بلاروس، از سوی آکادمی سوئد برنده جایزه ادبی نوبل ۲۰۱۵ اعلام شد. اعضای آکادمی سوئد این نویسنده را به دلیل ارایه «روایاتی چندصدایی‌که مظهر محنت و شجاعت در روزگار معاصر ماست» ستودند. صداهایی از چرنوبیل، تاریخ شفاهی یک فاجعه اتمی[2] مشهورترین اثر اوست.

خانم الکسیویچ تاکنون چند داستان کوتاه، مقاله و گزارش نوشته است ولی خود می‌گوید تحت تأثیر الس آدامیویچ[3](1994-1927)، نویسنده اهل بلاروس، صدای خود را در ژانری موسوم به «رمان جمعی» یا «رمان- سند» پیدا کرده است که روایت کردن زندگی آدم‌ها از زبان خودشان است.

او به همین سبک، کتاب پسران زینک؛ صداهای شوروی از جنگ افغانستان[4] را نوشته است که خاطرات سربازان اتحاد جماهیر شوروی سابق از جنگ در افغانستان است.

برندگان نوبل تاکنون معمولاً بابت آثار داستانی و شعر این جایزه را گرفته‌اند و سوتلانا الکسیویچ از معدود نویسندگانی است که در تاریخ نوبل، برای آثار کمابیش غیرداستانی خود برنده این جایزه شده‌اند. برتراند راسل و وینستون چرچیل از دیگر برندگان نوبل ادبی برای آثار غیرداستانی بوده‌اند.

خانم الکسیویچ چهاردهمین زنی است که برنده جایزه نوبل می‌شود. پیش از او آلیس مونرو[5] ( -1931)، نویسنده کانادایی و «بانوی داستان کوتاه» بود که سال ۲۰۱۳ جایزه را دریافت کرد.

سوتلانا الکسیویچ در کنفرانس مطبوعاتی خود در مینسک که ساعتی پس از اعلام نامش به عنوان برنده جایزه ادبی نوبل برگزار شد، گفت که جای تأسف است که شخصیت‌های «صداهایی از چرنوبیل» اکنون نیستند تا خبر جایزه بردن او را بشنوند. او جایزه خود را به وطنش بلاروس تقدیم کرد و گفت: «این جایزه برای من نیست بلکه برای فرهنگ ماست، برای کشور کوچک ما که در طول تاریخ مصائب فراوانی کشیده است.»

در جریان مراسم اعلام نتایج، تلویزیون اس وی تی سوئد با تلفن با او ارتباط برقرار کرد و او در آن هنگام مشغول اتو کردن لباس‌ها بود.  او در این مکالمه اظهار داشت که احساس «پیچیده‌ای» دارد. او گفت: «این اتفاق نام‌های بزرگی چون [ایوان] بونین، و [بوریس] پاسترناک را به یادم آورد.» این دو، دیگر نویسندگان روس هستند که جایزه نوبل ادبیات را از آن خود کرده‌اند. او سپس ادامه داد: «از سویی این احساس شگفت‌انگیز و در عین حال قدری پریشان‌کننده است.» او گفت که این جایزه می‌تواند فراغت را به او هدیه کند و افزود: «نوشتن کتاب‌هایم پنج تا ده سال از عمر من را به خود اختصاص داد و اکنون خوشحالم که برای کار روی آنها فراغت پیدا می‌کنم.»

گفتنی است الکسیویچ در 31 می 1948 در شهر ایوانو-فرانکوفسک[6] اوکراین و در خانواده‌ای با پدر نظامی به دنیا آمد. پدرش اهل بلاروس و مادرش اوکراینی است. پس از خروج پدرش از ارتش، خانواده او به بوم پدری در بلاروس بازگشتند و والدینش در یک روستا آموزگار شدند.

سال آینده کتاب دیگری از او با عنوان زمانه دست دوم[7] به زبان انگلیسی منتشر خواهد شد. این کتاب که در سال ۲۰۱۳ به زبان روسی منتشر و به بیش از ۲۰ زبان ترجمه شده، درباره وضعیت زنان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی است.

سوتلانا الکسیویچ در سال ۲۰۱۳ نیز برنده جایزه صلح اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشی‌های آلمان در نمایشگاه کتاب فرانکفورت شده بود. الکسیویچ به هنگام بروز فاجعه چرنوبیل در 1986 در مینسک، پایتخت بلاروس، روزنامه‌نگار بود. در آن زمان بلاروس یکی از جمهوری‌های اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی بود. الکسیویچ که در آن سال‌ها دهه سوم زندگی خود را می‌گذراند با بیش از 500 نفر از جمله آتش‌نشانان، اعضای تیم‌های پاکسازی، سیاستمداران، پزشکان، فیزیکدانان و شهروندان عادی در یک دوره ده ساله مصاحبه کرد. این اثر درباره تراژدی جسمی و روانی افراد درگیر حادثه چرنوبیل بوده و تجارب آنها را در این باره نشان می‌دهد و این که این فاجعه چه تأثیری بر زندگی آنها گذاشته است. نسخه روسی[8] این اثر در 1997 منتشر شد و ترجمه انگلیسی آن توسط کیت گسن[9] در 1999 صورت گرفت.

جایزه نوبل در رشته ادبیات از سال ۱۹۰۱ تاکنون ۱۰۶ بار و در مجموع به ۱۱۱ نویسنده تقدیم شده است. این جایزه علاوه بر اهمیت و اعتبار ادبی، گرانبهاترین جایزه جهان است و مبلغ هشت میلیون کرون سوئد، برابر ۸۷۰ هزار یورو یا حدود یک و نیم میلیون دلار ارزش دارد. نوبل را نویسندگان هم برای مجموعه کارها دریافت می‌کنند و هم برای یک کار ادبی، مثلاً توماس مان[10]، نویسنده آلمانی، در سال ۱۹۲۹ برای رمان بودنبروک‌ها (زوال یک خاندان)[11] جایزه را دریافت کرد؛ یا آلبر کامو[12] که در سال ۱۹۵۷ برای «خلاقیت ادبی که بر مسائل وجدان بشری دوران ما نوری تازه افکنده است.»

بریده‌ای از این اثر را می‌توانید در «تاریخ شفاهی یک فاجعه هسته ای در١٩٩٧» در روزنامه اعتماد با ترجمه مینا حسین‌نژاد بخوانید.