در دومین کنگره بین‌المللی 17 هزار شهید ترور بررسی شد

اهمیت تاریخ شفاهی در مستندسازی و اطلاع رسانی مطالعات ترور در ایران

11 شهریور 1394

مدیر امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی در دومین کنگره بین‌المللی 17 هزار شهید ترور گفت: «یکی از مهم‌ترین کاربردهای تاریخ شفاهی، استفاده درمانی و انتقال درد و رنج قربانیان ترور بعد از حادثه است که کمتر در ایران مورد توجه قرار گرفته، اما بازتاب بین المللی دارد.»

به گزارش سایت تاریخ شفاهی ایران، دومین و آخرین روز دومین کنگره بین‌المللی 17 هزار شهید ترور، سه‌شنبه 10 شهریور 1394 در سالن ابوریحان بیرونی واقع در دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد.

در جریان این کنگره و در نشستی که با عنوان «گفتمان انقلاب اسلامی ایران و شکل گیری تروریسم علیه آن» در ضمن آن برگزار شد، دکتر ابوالفضل حسن‌آبادی، مدیر امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی با موضوع «اهمیت تاریخ شفاهی در مستندسازی و اطلاع رسانی مطالعات ترور در ایران» به سخنرانی پرداخت.

حسن‌آبادی با طرح چند پرسش از جمله: «کارکردهای فردی و جمعی تاریخ شفاهی چیست؟، وضعیت استفاده از تاریخ شفاهی در مطالعات ترور در دنیا چگونه است؟، چه استفاده‌هایی از تاریخ شفاهی درمطالعات ترور در ایران انجام شده است؟، چگونه می‌توان بهترین استفاده را از تاریخ شفاهی به عنوان ابزار کارآمد در مستندسازی مطالعات ترور در ایران نمود؟» سخنرانی خود را آغاز کرد.

وی در تعریف تاریخ شفاهی گفت: «تاریخ شفاهی به عنوان یکی از روش‌های پژوهشی و ابزار جمع‌آوری اطلاعات در چند دهه اخیر گسترش زیادی در بین علوم مختلف پیدا کرده و ماهیت بین‌رشته‌ای آن باعث شده تا محققان در حوزه‌های مختلف مانند علوم اجتماعی، جامعه‌شناسی، روانشناسی و تاریخ در زمره اصلی‌ترین استفاده‌کنندگان به شمار ‌روند. علاوه بر این بررسی شکل‌گیری و گسترش تاریخ شفاهی نشان می‌دهد که به علت ماهیت انعطاف‌پذیر آن در دوره‌های مختلف تاریخی متناسب با شرایط و تغییرات جامعه، نوع استفاده و کاربرد آن نیز عوض شده و توانسته مطابق خواسته‌ها و نیازها، خود را تطبیق دهد.»

مدیر امور اسناد و مطبوعات آستان قدس تصریح کرد: «تاریخ شفاهی، روشی علمی است که از طریق مصاحبه های صوتی و تصویری با در نظر گرفتن سه عنصر مصاحبه‌ شونده، مصاحبه ‌کننده و موضوع مصاحبه انجام می‌گیرد.»

حسن‌آبادی در ادامه با اشاره به کارکردهای فردی تاریخ شفاهی افزود: «حوزه استفاده از تاریخ شفاهی در جنبه‌های فردی به خودی خود، موجب کشف جنبه‌هایی از تجربیات تاریخی زندگی که به ندرت ثبت شده و یا قبلاً درباره آن تجاهل یا تساهل شده و از منظری دیگر نیز باعث ورود تاریخ به زندگی افراد و بالعکس می‌شود. علاوه بر این تاریخ شفاهی می‌تواند با تعریف مفهوم زندگی فرد زمینه ایجاد مشارکت اجتماعی را نیز در جامعه فراهم آورد.»

وی ادامه داد: « در بحث کارکرد جمعی تاریخ شفاهی نیز باید توجه کرد که ضبط خاطرات گروهی در جامعه، خصوصاً گروه‌هایی از جامعه که کمتر در دید عموم قرار گرفته‌اند، موجب شناساندن گروه‌هایی از لایه‌هایی زیرین جامعه است که نادیده گرفته شده‌اند. همچنین این حوزه تاثیر ویژه‌ای بر برقراری ارتباط بین جوامع کوچک همگون و یا ایجاد همسازگاری بین گروه‌های ناهمگون با جامعه مادر دارد.»

حسن‌آبادی پس از بیان مقدماتی درباره تاریخ شفاهی، وارد مبحث تاریخ شفاهی مطالعات ترور در جهان شد و با اشاره به مطالعات ترور در کشورهایی مانند اوکراین، کوبا و آرژانتین گفت: «در اوکراین ابعاد مختلف مسأله ترور و استفاده از تاریخ شفاهی مورد توجه قرار گرفته است. به عنوان مثال، در سایتی که تحت عنوان سرزمین ترور به وجود آمده، ابعاد مختلف ترور و کشته شدن افراد در دوره معاصر بررسی و مصاحبه‌هایی درباره آن انجام گرفته که به ویژه بر موضوع اطلاعات محرمانه و یا غیر قابل گفته شدن از زبان شاهدان تأکید دارد.»

حسن آبادی افزود: «در کوبا نیز اثرات تحریم‌های طولانی مدت بر برخی از قسمت‌های حساس در جامعه، از طریق تاریخ شفاهی بررسی شده و در زمره تروریسم بین‌المللی علیه جامعه انسانی در کوبا برشمرده شده‌اند. در آرژانتین نیز در این راستا و برای برای درک جوانان آرژانتینی از ترور در یک دوره تاریخی، پروژه‌ای طراحی و اجرا شده است.»

وی در ادامه گفت: «در سطح دنیا، علاوه بر مراکز فعال در حوزه مطالعات تاریخ شفاهی، موزه‌ها که محل خوبی برای نشان دادن احساسات، نگرانی‌ها و در معرض قضاوت قرار دادن موضوع هستند نیز فعالانه به ارائه تاریخ شفاهی ترور از دهه 90 میلادی وارد شده‎اند. باید توجه داشت که موزه‌ها بافت را به صدا اضافه می‌کنند و آن را در یک متن مشخص قرار داده و از ترکیب تاریخ شفاهی با موسیقی و تصویر معنای قابل قبول به موضوع در جامعه می‌دهند.»

حسن‌آبادی پس از آن به بررسی جایگاه تاریخ شفاهی ترور در ایران پرداخت و گفت: «در ایران مطالعاتی در حوزه تاریخ شفاهی ترور انجام شده که علاوه بر این که در این مطالعات بیشتر بر جنبه تبلیغی آن تأکید شده، به نوعی خاطره پژوهی نیز به شمار می‌آید. در کنار تمام این مباحث، کمرنگ بودن مباحث آرشیوی و جایگاه مخاطبان و دوری مراکز پژوهشی و دانشگاهی از مشارکت در این حوزه، از ضعف‌ها و آسیب‌های مطالعات تاریخ شفاهی ترور در ایران به شمار می‌آید.»

وی در ادامه به بیان چند راهکار برای بهبود مطالعات تاریخ شفاهی در این حوزه پرداخت و اظهار کرد: «بین تاریخ شفاهی و سرگذشت پژوهی تفاوت اساسی وجود دارد. تاریخ شفاهی مبتنی بر گفت‌وگوی فعال و استفاده از همه ظرفیت‌های موجود در فضای مصاحبه‌هاست؛ در حالی که سرگذشت‌پژوهی متکی بر زندگینامه نویسی و گفت‌وگوی یک جانبه است که زمینه تبلیغی شدن کار را فراهم می‌کند.»

حسن‌آبادی با اشاره به اهمیت آرشیوسازی در این حوزه گفت: «موضوع‌گرایی و محلی‌گرایی در تاریخ شفاهی مطالعات ترور ضروری است؛ چرا که هر منطقه از ویژگی‌های خاص خود برخوردار است که در مستندسازی شفاهی باید مد نظر قرار گیرد. علاوه بر این، آرشیو منابع و دسترس‌پذیری صحیح که نیاز به سازماندهی دارد، می‌تواند بر تأثیرگذاری مصاحبه‌های تاریخ شفاهی بیفزاید.»

وی خاطرنشان کرد: «مسأله تاریخی کردن مطالعات ترور، از موضوعاتی است که باید مورد توجه ویژه قرار گیرد. مسأله حکومتی شدن موضوع و نگاه تبلیغی به نتایج آن باعث شده تا نگاه به ترور در دانشگاه‌ها مطرح نگردد. در حالی که ایجاد رشته دکترای انقلاب اسلامی می‌تواند زمینه مناسبی را برای نقش موثر دانشگاه‌ها فراهم سازد. در این میان تاریخ شفاهی به عنوان ابزار کارآمدی در جمع آوری داده‌های تاریخی بستر مناسبی را برای تاریخ‌نگاری ترور در ایران فراهم می‌نماید.»

مدیر امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی در پایان سخنان خود گفت: «یکی از مهم‌ترین کاربردهای تاریخ شفاهی، استفاده درمانی و انتقال درد و رنج قربانیان ترور بعد از حادثه است که کمتر در ایران مورد توجه قرار گرفته؛ اما بازتاب بین‌المللی دارد.»

در ادامه این نشست، تنی چند از اساتید و پژوهشگران حوزه مطالعات ترور در ایران به سخنرانی پرداخته و پس از تجلیل از مقالات برتر این نشست به پایان رسید. دومین کنگره بین‌المللی 17 هزار شهید ترور، روز دوشنبه 9 شهریور 1394 با حضور حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حسن روحانی، رییس‌جمهوری، حجت‌الاسلام محمدحسن ابوترابی‌فرد، نایب رییس مجلس شورای اسلامی و جمعی از خانواده‌های شهدای ترور در سالن اجلاس سران افتتاح شد.