پیشخوان

توجه به تاریخ شفاهی، فراگیر شده است

22 مرداد 1394

در پیشخوان این هفته پیام رهبر معظم انقلاب برای تدفین دو تن از شهدای غواص در حوزه‌ هنری را می‌خوانید و خبرهایی درباره انتشار کتاب «روزهای روشن»، برنامه‌ریزی برای ثبت تاریخ شفاهی یک موسسه علمی و فرهنگی، اعلام وضعیت طرح تاریخ شفاهی ورزش مشهد و دومین نشست و کارگاه تاریخ شفاهی حوزه هنری آذربایجان شرقی. سید قاسم یاحسینی و رضا مصطفوی هم از تازه‌ترین دیدگاه‌های خود درباره تاریخ شفاهی گفته‌اند.

◄ هنر بزرگ شهدا، مایه‌ برکت و الهام حوزه‌ هنری

در پی تصمیم برای تدفین دو تن از شهدای غواص در حوزه‌ هنری سازمان تبلیغات اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در پیامی ابراز امیدواری کردند هنر بزرگ این شهدا، مایه‌ برکت و الهام حوزه‌ هنری به عنوان مرکز هنر انقلابی باشد. پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR متن پیام رهبر انقلاب اسلامی را منتشر کرد:

«بسمه تعالی

- کار شایسته‌ای است. امید است هنر بزرگ این مردان خدا و مجاهدان راه حق، مایه برکت و الهامِ آن مرکز هنر انقلابی باشد.

والسلام علی عبادالله الصالحین

سیدعلی خامنه‌ای

۹۴/۵/۱۸»

مراسم تشییع دو شهید غواص به سمت حوزه هنری در قالب برنامه‌ای با عنوان «سوره اخلاص»، صبح 20 مرداد 1394 از میدان فلسطین تهران آغاز شد و ظهر این روز پیکرهای دو شهید گمنام از غواصان عملیات کربلای 4 در محل حوزه به خاک سپرده شدند.

◄ انتشار نخستین جلد از مجموعه تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی در لرستان

کتاب «روزهای روشن» نخستین جلد از مجموعه تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی در لرستان به همت واحد ادبیات مقاومت و پایداری حوزه هنری این استان منتشر شد. این کتاب وقایع انقلاب اسلامی را در قالب خاطرات حجت‌الاسلام و المسلمین حاج شیخ مهدی روشن روایت می‌کند که به قلم رمضان تیموری تدوین شده است. راوی کتاب در کنار شهید محراب آیت‌الله سید اسدالله مدنی در دوران انقلاب اسلامی با رژیم پهلوی مبارزه می‌کرده‌اند. این کتاب در 214 صفحه و توسط انتشارات سوره مهر در مرداد ماه 1394 منتشر شده است.

◄ ارایه طرح تدوین تاریخ شفاهی موسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث

پیش از ظهر ۱۵ مردادماه 1394 در جلسه شورای مدیران مؤسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث، طرح تدوین «تاریخ شفاهی موسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث» ارایه شد. این طرح با هدف شناساندن مجموع فعالیت‌های ۲۰ ساله موسسه به عموم مردم، تقدیر از تلاش‌های مستمر آیت‌الله ری شهری و جمع آوری تمامی اسناد و مدارک فعالیت‌های موسسه در قالب کتاب صورت می‌گیرد. محتوای کتاب در دو بخش معرفی چهره‌های ماندگار معاصر در عرصه پژوهش‌های حدیثی همچنین یادبود پژوهندگان مرحوم موسسه و معرفی آثار و کتاب‌های دارالحدیث از ابتدای تاسیس خواهد بود.

◄ ثبت تاریخ شفاهی ورزش‌های پهلوانی و زورخانه‌ای

کارشناس مسئول تاریخ شفاهی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی گفت: «در قالب دو طرح تاریخ شفاهی، این «طرح ورزش‌های پهلوانی و زورخانه‌ای» و «طرح ورزش مشهد» را با گفت‌وگو با مطلعان از تاریخ ورزش‌های پهلوانی و زورخانه‌ای ثبت می‌کند.» محمد نظرزاده افزود: «جمشید قشنگ و مجتبی هاشمی از جمله کارکنان بخش تاریخ شفاهی مرکز اسناد آستان قدس رضوی هستند که با افرادی همچون علی اکبر قاسمی و میرزا محمد پهلوان‌زاده درباره ورزش پهلوانی در گذشته گفت‌وگو کردند. مصاحبه با میرزا محمد پهلوان‌زاده در طول 6 جلسه در خرداد و تیرماه 1394 پیرامون پیشینه خانوادگی وی و پهلوانان انجام شده است. پدربزرگ میرزا محمد پهلوان‌زاده، آخرین پهلوانی است که در دوره قاجار بازوبند پهلوانی گرفته و در حال حاضر وی وارث و حافظ این بازوبند کهن است. از سال 1390 نیز گفت‌وگو با علی اکبر قاسمی از مرشدان زورخانه در گذشته که هم اکنون با هزینه شخصی خود موزه آیین‌های پهلوانی را در روستای چهاربرج مشهد احداث کرده است، با موضوع زورخانه‌ها و ورزش باستانی آغاز شده و همچنان ادامه دارد. مصاحبه با مطلعان، معمران و مردان و زنان مؤثر در تاریخ آستان قدس رضوی، مشهد و خراسان در حوزه‌‌های علم و ادب، سیاست، اجتماع، هنر، ورزش، فرهنگ و مذهب از وظایف بخش آرشیو تاریخ شفاهی مرکز اسناد آستان قدس رضوی است. این گفت‌وگوها پس از پیاده‌ سازی، تایپ و نمایه‌ سازی به مخزن اسناد آستان قدس رضوی سپرده شده است تا در آینده و سپری‌ کردن عمر سندی خود در اختیار پژوهشگران علاقه‌مند قرار گیرد.»

◄ اگر خاطرات شفاهی بخواهد مستند ثبت شود، باید به تاریخ شفاهی تبدیل شود

رضا مصطفوی، پژوهشگر و نویسنده حوزه دفاع مقدس در گفت‌وگویی به این نکته اشاره کرد که: «در مصاحبه ما دنبال دو چیز هستیم: «خاطره شفاهی» و «تاریخ شفاهی». معضل ما در خاطره شفاهی است، یکی از مشکلات این موضوع این است که راوی قهرمان قصه خود است؛ یعنی هر کسی روایتی را مطرح می‌کند از زوایه دید خودش است. اگر خاطرات شفاهی بخواهد مستند ثبت شود باید به تاریخ شفاهی تبدیل شود. یعنی شما این واقعه را با تاریخ مکتوب و خاطرات چند نفر دیگر از آن واقعه مستند کنید، ناچار هستیم در کنار این خاطرات زاویه دیدهای مختلف را هم ثبت کنیم.»

◄ شاه کلید ورود به حوزه تاریخ شفاهی مصاحبه است

ششم مرداد ماه 1394 دومین نشست و کارگاه تاریخ شفاهی به همت دفتر مطالعات ادبیات پایداری حوزه هنری آذربایجان شرقی برگزار شد. فن مصاحبه و ویژگی‌های مصاحبه کننده و مصاحبه شونده موضوع این نشست و رضا قلیزاده علیار و ساسان ناطق سخنرانان آن بودند. قلیزاده علیار گفت: «با استفاده از یک روش نمی‌توان با همه افراد مصاحبه کرد. هر فرد روش و شیوه‌ای خاص طلب می‌کند و انتخاب این راهکار به زیرکی و تجربه مصاحبه‌گر برمی‌گردد که با کدام شیوه وارد مصاحبه گردد. چرا که روحیات اشخاص متفاوت است.» ساسان ناطق هم گفت: «وقتی بچه‌ای به دنیا می‌آید و به سن مشخصی می‌رسد، مادرش شروع به حرف زدن با بچه می‌کند. فرزند وقتی می‌خندد، مادر می‌فهمد علت خنده‌ بچه چیست و همچنین وقتی گریه می‌کند. مادر او را به حرف زدن وا می‌دارد و با او سخن می‌گوید. نقش مصاحبه‌گر همانند مادر است و فرزند همان راوی. من مصاحبه‌گر می‌بایستی راوی را وادار به حرف زدن کنم، با استفاده از روش‌های مختلف. گاهاً با خنداندنش و مواقعی با گریاندنش. اگر من مصاحبه‌گر زرنگ باشم و باهوش، صاحب اثری قوی خواهم شد و گرنه خاطرات به درد نخوری عایدم خواهد شد. شاه کلید ورود به حوزه تاریخ شفاهی مصاحبه است و بهترین ابزار این ورود موفق توانایی‌های خود مصاحبه‌گر است.»

◄ تاریخ شفاهی، راه خود را در ایران شناخته است

سید قاسم یاحسینی، نویسنده و پژوهشگر گفت: «چندی پیش من پژوهش چند هفته‌ای درباره ژانرهای خاطرات شفاهی انجام دادم که برای خودم نیز حاصل این پژوهش جالب بود. نتیجه‌ای که گرفتم این بود که علاوه بر انقلاب و دفاع مقدس کارهای متعدد دیگری در این زمینه انجام شده که می توان از جمله آنها به تاریخ سینما، دانشگاه‌ها، موسیقی، تئاتر، هنرپیشه‌ها، صداپیشه‌ها و یا تاریخ روشنفکری، ادبیات، فرهیختگان، تاریخ اجتماعی و تاریخ فرودستان و ده‌ها موضوع دیگر اشاره کرد. در 20 سال اخیر در کشورمان، خاطرات شفاهی چنان جایگاه خود را به دست آورده که کمتر زمینه‌ای را می‌توان سراغ گرفت که به نحوی با خاطرات شفاهی گره نخورده باشد. به عنوان نمونه، در حال حاضر در تهران طرحی انجام می شود که شامل تاریخ پزشکی نوین در ایران بوده و پیشگامان زنده و یا بازماندگان در گذشتگان به ثبت خاطرات خود می‌پردازند.» وی افزود: «یکی از کارهای ارزنده گفت‌وگوی مفصل و طولانی یکی از انسان شناس‌های معاصر کشور (دکتر ناصر فکوهی) با جناب آقای جلال ستاری است که اتفاقا مورد توجه فعالین در حوزه تاریخ شفاهی هم قرار گرفت. با خواندن این کتاب ایمان آوردم که ژانر تاریخ شفاهی و خاطرات شفاهی به خوبی راه خود را در ایران شناخته و روز به روز در حال تکامل و کمال است.»

ادامه انتشار کتاب‌های تاریخ شفاهی دوره پهلوی دوم

مدیر پروژه تاریخ شفاهی ایران (عصر پهلوی دوم) با اعلام خبر عرضه نسخه‌های چاپ دوم ۴ مجلد نخست این پروژه در بازار طی هفته‌های گذشته، از انتشار ۴ تا ۶ مجلد دیگر این پروژه تا آبان امسال خبر داد. «حکمت و سیاست» (گفت‌وگو با سیدحسین نصر)، «فرماندهی و نافرمانی» (گفت‌وگو با سپهبد خلبان شاپور آذربرزین)، «آیندگان و روندگان» (گفت‌وگو با داریوش همایون) و «اقتصاد و امنیت» (گفت‌وگو با علینقی عالیخانی) کتاب‌های تجدید چاپ شده‌اند. حسین دهباشی با اشاره به آماده‌سازی مجلدات بعدی این پروژه ۵۰ جلدی، گفت: «بر اساس بررسی‌هایی که ما انجام داده‌ایم به نظر می‌رسد در حال حاضر بازار کتاب و تمایل مخاطبان، کشش عرضه بیش از ۱۰ جلد از این پروژه را در طول یک سال ندارد. لذا این مجلدات به تدریج منتشر و به مخاطبان عرضه خواهند شد.»