کارگاه آموزش تاریخ شفاهی - 13

رعایت قواعد ویراستاری

شاهد یزدان

03 اسفند 1401

سایت تاریخ شفاهی در نظر دارد مطالب آموزشی برخی کارگاه‌های تاریخ شفاهی را به صورت مکتوب در اختیار مخاطبان قرار دهد. مجموعه حاضر با استفاده از مطالب یکی از کارگاه‌های آموزشی از این دست تنظیم شده است. همانطور که ملاحظه خواهید کرد بسیاری از مطالب ارائه شده مطالب بکر یا کمتر گفته شده نیست، اما سعی شده مطالب دسته‌بندی‌شده ارائه شود تا بیشتر مورد استفاده قرار گیرد.

■

رعایت قواعد ویراستاری در تدوین

یکی از نکات مهم در تدوین، رعایت قواعد نگارشی و اصول ویراستاری توسط تدوین‌کننده است. خطرناک‌ترین موضوع در تدوین این است که یک تدوین‌کننده به تصور این‌که کتاب بعداً به دست ویراستار ویرایش خواهد شد، در انجام کار خود از نظر ویراستاری کوتاهی کند. این تفکر بدان معنی است که تدوین‌کننده برای کار خود ارزش قائل نیست.

تدوین‌کننده باید آن‌قدر به کار خود اطمینان داشته باشد که پس از تحویل کار، ویراستار نتواند تغییری در متن بدهد.

راستی‌آزمایی در تدوین

همان‌طور که پیشتر بیان شد راستی‌آزمایی در همه جا نه شدنی است و نه لازم؛ اما هنگام تدوین خاطراتِ راوی باید به این نکته دقت شود که مورخ تاریخ شفاهی صرفاً یک ضبط صوت نیست که هر صحبتی توسط راوی بیان می‌شود بدون راستی‌آزمایی قبول کرده و بر روی کاغذ بیاورد.

وقتی به عنوان تدوین‌کننده صحبت‌های راوی را می‌خوانیم، با بخشی از آن موافقیم؛ اما در مورد بخش دیگری از صحبت‌ها که قبول نداریم، با راوی وارد بحث می‌شویم. در مورد بخشی از این موارد هم یکی از دو طرف قانع می‌شود و موضوع حل خواهد شد.

اما بخشی از صحبت‌ها وجود دارد که دو طرف حاضر به تغییر آن نیستند. در این‌جا ما به عنوان تدوین‌کننده باید از منابع دیگر سندهایی پیدا کنیم که توسط این اسناد، مطلب صحیح را مشخص کنیم.

بعد از این مرحله هم ممکن است بخش دیگری از صحبت‌ها باقی بماند که در آن اختلاف نظر وجود داشته باشد. اگر این موارد متضمن انحراف، توهین و... است باید این بخش‌ها با هماهنگی ناشر حذف شود؛ چون این مسؤلیت بر عهده تدوین‌کننده است و او به هیچ وجه از نظر شرعی، عرفی و قانونی نباید زیر بار این مورد برود.

اما اگر این موارد متضمن توهین و افترا و... نیست، تدوین‌کننده باید در پاورقی توضیح دهد که این مطلب توسط راوی بیان شده، اما روایت‌های دیگری هم در این خصوص وجود دارد از جمله در فلان منبع این‌گونه نوشته شده است.

این مورد بسیار کم پیش خواهد آمد که پس از بحث با راوی، پیدا کردن سندها و جدا کردن مواردی که متضمن انحراف، توهین و... است باز هم اختلاف نظری وجود داشته باشد، اما با این حال اگر موردی بود لازم است در پاورقی با جملات کوتاه و منابع معتبر توضیح داده شود تا خواننده متوجه شود که تدوین‌کننده نسبت به متن بی‌تفاوت نبوده است.

این یک ژست علمی و مخصوصاً در کارهای خارج از کشور بسیار مرسوم است که تدوین‌کننده یا ویراستار معتقد باشد یک جمله اشتباه است، اما چون متن متعلق به راوی است و نمی‌خواهد دخالتی در آن بکند، در پاورقی توضیح می‌دهد که این روایت در منبع یا منابع دیگر به گونه‌ای متفاوت روایت شده است.

حذفیات

همان‌طور که بیان شد، تدوین‌کننده نباید اجازه دهد چیزی منتشر شود که شامل انحراف، توهین، ناسزا، دروغ و مواردی از این دست باشد. حتی اگر این مسئله توسط دیگران رعایت نشود، ما به عنوان تدوین‌کننده یک کار حرفه‌ای نباید دروغ بنویسیم یا باعث تهمت به فردی شویم. حتی اگر این کار به قیمت چاپ نشدن کار هم تمام شود باید روی این مسئله پافشاری شود.