نقد کتاب

سیاست و حکمت

ملیحه کمال‌الدین

30 بهمن 1401

خاطرات آیت‌الله دکتر احمد بهشتی در کتابی با عنوان «سیاست و حکمت» با قلم سیدمصطفی سیدصادقی گردآوری و به مناسبت یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم توسط مؤسسه فرهنگی هنری و انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی در پاییز 1401 روانه بازار نشر شده است.

آیت‌الله دکتر احمد بهشتی از استادان حوزه علمیه قم و برخاسته از خطه فارس است که در کنار تعلیم و تعلّم، سالیان سال در شهرهای مختلف ایران به‌خصوص استان‌های فارس، خوزستان و شهر تهران به گسترش فرهنگ دینی مبادرت ورزید. وی در دوران پهلوی بارها دستگیر و زندانی شد که خاطرات او در این ایام پس از حدود شصت ساعت گفت‌وگو در کتاب سیاست و حکمت انعکاس پیدا کرده است.

روند کلی کتاب در فصل اول با زندگی خانوادگی راوی آغاز می‌شود. در این فصل مطالبی در مورد کودکی تا ازدواج و در ادامه توضیحاتی درباره فرزندان آیت‌الله بهشتی آمده است.

در فصل دوم درباره تحصیل و تدریس راوی در حوزه و دانشگاه می‌خوانیم. چگونگی ورود او به حوزه علمیه شیراز و پس از آن خواندن فلسفه به توصیه پدر، تعلیم در درس مرحوم آیت‌الله محلاتی و پس از آن عزیمت به قم برای ادامه تحصیل تا پیشنهاد پذیرش مسئولیت دبیرستان «دین و دانش» از جانب آیت‌الله شهید سید محمد حسینی بهشتی و تدریس در مدرسه حقانی و همچنین ورود به دانشگاه و معرفی استادان راوی در این فصل آمده است. در انتهای این فصل هم درباره تألیفات و آثار قلمی وی توضیحاتی داده شده است.

فصل سوم کتاب به معرفی علما و بزرگان فارس و مبارزات سیاسی آن‌ها پرداخته است. این افراد شامل آیت‌الله سید نورالدین شیرازی، برادران آیت‌اللهی، مرحوم آیت‌الله حدائق، ابن‌یوسف حدائق، مرحوم آیت‌الله محلاتی، مرحوم آیت‌الله نسّابه، آیت‌الله نظام و آیت‌الله حق‌شناس می‌شوند.

در فصل چهارم به توضیح درباره برخی وقایع تاریخ معاصر ایران از دوران پهلوی مثل کشف حجاب و نقش روحانیون در مبارزات تاریخ معاصر گرفته تا رویدادهای پس از انقلاب اسلامی مثل حمایت آیت‌الله منتظری از مهدی هاشمی و قیام نوزده دی و همچنین سخنرانی شیرین عبادی در تجمع حزب رستاخیز می‌پردازد.

روشن نیست دلیل تکرار مکرراتی از این دست که در منابع دیگر به تفصیل درباره آن سخن گفته شده، در این کتاب خاطرات چه جایگاه و عملکردی دارد. مطالب فصل‌های سوم و چهارم حدود 66 صفحه از کتاب را به خود اختصاص داده که جز در موارد بسیار کم و انگشت‌شمار، خاطره‌ای از راوی در این دو فصل به چشم نمی‌خورد.

فصل پنجم و ششم کتاب به خاطرات پیش از انقلاب راوی در جایگاه تبلیغ و مبارزه با حکومت پهلوی و فعالیت‌های پس از انقلاب او پرداخته است. در فصل پنجم درمورد سخنرانی‌های تند و آتشین وی علیه حکومت پهلوی می‌خوانیم و پس از آن خاطراتی از سفر تبلیغی به آبادان، آشنایی با شهید مفتح، اخراج از آبادان، احضار به ساواک و تهدید به تبعید، دستگیری در فسا و بعد داراب و همچنین مطالبی درباره اوضاع استان فارس در زمان انقلاب آورده شده است.

در ابتدای فصل ششم هم باز جسته‌وگریخته برخی از وقایع پس از پیروزی انقلاب اسلامی تکرار شده تا به خاطراتی از راوی درخصوص مأموریت‌هایش در بروجرد، کازرون و فسا می‌رسیم و پس از آن هم درباره حضورش در مجلس شورای اسلامی، سفر به لیبی، سوریه، مناطق جنگی و همچنین نروژ و سوئد خاطراتی می‌خوانیم. در لابه‌لای این خاطرات باز هم شاهد توضیحات اضافه‌ای هستیم که صرفاً جز تکرار، آورده دیگری برای مخاطب ندارد. در پایان فصل ششم هم خاطراتی از حضور راوی در مجلس خبرگان و اقداماتش در آن‌جا و همچنین سفر به کانادا و عتبات عالیات آورده شده است.

اسناد و تصاویر به عنوان ضمائم و در انتهای کتاب هم فهرست اشخاص و اماکن در نمایه آورده شده است.

کتاب سیاست و حکمت در 340 صفحه و شمارگان 500 جلد با قطع رقعی و قیمت 120هزار تومان منتشر شده است.