کارگاه آموزش تاریخ شفاهی - 12

لحن گفتاری یا نوشتاری

شاهد یزدان

26 بهمن 1401

سایت تاریخ شفاهی در نظر دارد مطالب آموزشی برخی کارگاه‌های تاریخ شفاهی را به صورت مکتوب در اختیار مخاطبان قرار دهد. مجموعه حاضر با استفاده از مطالب یکی از کارگاه‌های آموزشی از این دست تنظیم شده است. همانطور که ملاحظه خواهید کرد بسیاری از مطالب ارائه شده مطالب بکر یا کمتر گفته شده نیست، اما سعی شده مطالب دسته‌بندی‌شده ارائه شود تا بیشتر مورد استفاده قرار گیرد.

■

تدوین

پس از آن‌که تصمیم گرفتیم کار را با حفظ سؤالات یا حذف آن‌ها انجام دهیم، باید در متنمان علائم سجاوندی به کار ببریم تا متن «راحت‌خوان» شود. در جاهایی از متن که لازم است نقطه، ویرگول، علامت سؤال یا تعجب و مواردی از این دست قرار می‌دهیم.

نکته: اصل بر این است که جملات تا حد امکان کوتاه باشند.

بعد از قرار دادن علائم سجاوندی، از حروف اضافه مثل «از»، «با»، «در»، «که» و مواردی از این دست استفاده می‌کنیم تا متن «خوش‌خوان» شود.

تا این‌جای کار هنوز به متن اصلی دست نزده و فقط آن‌را راحت‌خوان و خوش‌خوان کرده‌ایم.

در مرحله بعد اگر لازم باشد جملات را جابه‌جا کرده و ترتیب آن‌ها را تغییر می‌دهیم تا فرم خوبی از متن به دست آید. در این مرحله جمله‌ای را حذف یا اضافه نمی‌کنیم، بلکه فقط ممکن است بسته به نیاز، ترتیب جملات را تغییر دهیم.

سپس توضیحات و گویاسازی نکات مبهمی که قبلاً نگارش شده بود در قالب پاورقی به متن اصلی اضافه می‌کنیم تا فصل اول کامل شود؛ پس از آن این کار را عیناً برای بقیه فصل‌های کتاب هم انجام می‌دهیم.

مطمئن باشید در این مرحله هم نیازمندید به راوی مراجعه کنید و موارد مبهمی را از او بپرسید.

لحن گفتاری یا نوشتاری

لحن گفتاری یا شکسته نویسی، کلماتی است که راوی عیناً بیان می‌کند، مثلاً می‌گوید: «می‌رم» یا «ما رفتیم» در حالی‌که منظورش این است که «من رفتم». در مقابل آن لفظ قلم وجود دارد که گفتار راوی را به نوشتاری تبدیل کنیم و به‌جای کلمات با گویش عامیانه مثل «می‌رم» کلمه «می‌روم» را جایگزین کنیم.

در حال حاضر تبدیل لحن گفتاری به نوشتاری مرسوم است مگر در نقل قول مستقیم. در نقل قول مستقیم باید عیناً لحن گفتاری داخل یک گیومه باز و بسته قرار گیرد؛ مثلاً: «به من گفت: ممد بیا بریم».

در اواخر دوران دفاع مقدس، تعدادی کتاب تاریخ شفاهی از جنگ منتشر شد که به صورت شکسته‌نویسی تدوین شده بودند؛ اما فرهنگستان زبان فارسی از آن به دلیل انحراف در زبان فارسی ایراداتی گرفت و کم‌کم باعث شد بیشتر به سمت نگارش به صورت لفظ قلم و نوشتاری رفتند. در عین حال همه قبول دارند که هر جا نقل قول مستقیم وجود دارد، باید عین عبارت و به صورت شکسته‌نویسی نوشته شود.

در نقل قول مستقیم اگر جمله به زبان دیگری باشد هم باید عیناً آورده شود و در پاورقی ترجمه آن نوشته شود. حتی اگر فرد کلمه‌ای را به اشتباه تلفظ کرده نیز باید به همان شکلی که گفته شده نوشته شود و باز اگر توضیحی لازم است در پاورقی ذکر شود.