پیشگیری از حواس‌پرتی در مصاحبه تاریخ شفاهی

حمید قزوینی

15 آبان 1401

یکی از چالش‌های پیش روی پژوهشگران تاریخ شفاهی، حواس پرتی (distractibility) و عدم تمرکز کافی از سوی مصاحبه‌شونده است. این وضعیت که گاهی همراه با توجه به مسائل و موضوعات غیر مرتبط است، نه تنها موجب ضعف روایت می‌شود که به موقعیت راوی نزد مصاحبه‌گر و بهره‌برداران از مصاحبه هم آسیب می‌زند. برای حل این مشکل یا کاهش آسیب‌های ناشی از آن چه اقداماتی را باید در دستور کار قرار داد؟

به این منظور ابتدا باید تصویر روشنی از علل حواس‌پرتی داشت.

حواس‌پرتی یا آنچه که عدم توجه کافی خوانده می‌شود، علاوه بر بعضی نارسایی‌های جسمی، می‌تواند ناشی از فعالیت‌های متعدد و متنوع راوی و اشتغالات گسترده ذهنی او، نداشتن خواب کافی و خستگی، استرس، افسردگی، احساس شکست، نگرانی از تبعات مصاحبه، وجود محرک‌های ذهنی در محیط مصاحبه و رفتار نامناسب مصاحبه‌گر باشد.

راهکارهای افزایش تمرکز و پیشگیری از حواس‌پرتی هنگام مصاحبه تاریخ شفاهی

1- پیش از شروع مصاحبه باید به راوی اطمینان داد که خاطرات او مشکلی برای کسی ایجاد نمی‌کند و بدون موافقت وی منتشر نخواهد شد.

2- از اولین تماس‌ها و در زمان مصاحبه به گونه‌ای رفتار شود که موجب ایجاد حساسیت و نگرانی راوی نگردد.

3- باید پیش از شروع مصاحبه از آمادگی جسمی راوی برای مصاحبه و عدم خستگی او مطمئن بود.

4- حتی‌الامکان عوامل محیطی که موجب کاهش تمرکز راوی می‌شود، از محل مصاحبه جمع‌آوری یا از دسترس خارج شود. مثل تلفن همراه، تلویزیون، تیک‌تاک ساعت، سروصدای محیط، تردد افراد و...

5- به راوی یادآوری شود که تمرکز بیشتر او به تولید اثری در خور شأن اجتماعی وی و بالا رفتن آن کمک خواهد کرد. 

6- در صورت شدید بودن حواس‌پرتی، با مشورت متخصص، می‌توان تمرین‌های مرتبط با افزایش تمرکز را در اختیار مصاحبه‌شونده قرار داد.

7- از وی خواسته شود که در طول روز به دو الی سه کار اصلی که یکی از آن‌ها همین مصاحبه است، فکرکند.

8- از راوی درخواست شود موارد دارای اولویت را پیش از مصاحبه انجام دهد تا در زمان مصاحبه فراغت ذهنی بیشتری داشته باشد.

9- گاهی افراد، حواس پرتی را با آلزایمر اشتباه گرفته و خود را از نظر روحی در موقعیت نامناسبی قرار می‌دهند، لازم است به این افراد یادآوری شود که حواس‌پرتی یک اختلال موقت است و ممکن است ناشی از عوامل و محرک‌های درونی و بیرونی باشد، ولی آلزایمر ناشی از بیماری زوال عقل است و در همه افراد بروز نمی‌کند.

10- از راوی خواسته شود عناوین مرتبط با خاطراتش را از قبل نوشته و همراه خود داشته باشد.

11- از طرح هم‌زمان چند سؤال اجتناب شود تا راوی با تمرکز بیشتر پاسخ‌ها را ارائه کند.

12- از شروع مصاحبه با سؤالات سخت و حساسیت‌‌برانگیز که موجب آسیب به تمرکز راوی می‌شود، اجتناب گردد.

13-  تا حد ممکن، سؤالات ساده و دور از پیچیدگی باشد.

14- بعضی داروها به علت برخی عوارض جانبی ممکن است تمرکز فرد را کاهش دهد، به همین علت باید دقت کرد مصاحبه پس از مصرف این‌گونه داروها برگزار نشود.