گفت و گو با سرهنگ کاظم فرامرزی

سرهنگ کاظم فرامرزی

رئیس مرکز ملی اسناد و کتابخانه دفاع‌مقدس عنوان کرد:
کارگاه‌های تاریخ شفاهی باید با ظرفیت‌های استانی همچنان استمرار پیدا کند

به گزارش سایت تاریخ شفاهی ایران؛ مرکز ملی اسناد و کتابخانه دفاع‌مقدس از اوایل سال جاری کارگاه‌های تخصصی آموزش تاریخ شفاهی را با حضور اساتید و کارشناسان برجسته حوزه تاریخ‌نگاری و تاریخ شفاهی، با هدف آموزش فنون و مهارت‌های مصاحبه و تبیین علمی و عملی موضوع تاریخ شفاهی در 15 استان کشور برگزار کرد. آخرین استانی که کارگاه تاریخ شفاهی دفاع‌مقدس در آن برگزار شد، استان چهارمحال بختیاری بود، بعد از ارایه گزارش از فضای این کارگاه، بر آن شدیم تا گفت و گویی با «سرهنگ کاظم فرامرزی» رئیس مرکز ملی اسناد و کتابخانه دفاع‌مقدس درباره بازتاب و تاثیر برگزاری کارگاههای تاریخ شفاهی در استان‌ها داشته باشیم که حاصل آن پیش روی شماست.

آقای فرامرزی روزی که شروع به برگزاری سلسله کارگاههای تاریخ شفاهی دفاع‌مقدس در استان‌ها  کردید، فکر می‌کردید که در این مدت 15 دوره را پشت سر بگذارید؟
روزی که نخستین کارگاه تاریخ شفاهی را برگزار کردیم، فکر نمی‌کردیم که تعداد این کارگاه‌ها در استان‌ها  به 15 دوره برسد، آن هم به شیوه زنجیره‌ای.  بنا به ضرورت و تشخیص صاحب نظران که که معتقد بودند مشکلات و آسیب‌هایی در حوزه تاریخ شفاهی در سطح استان‌ها داریم، تصمیم‌ گرفته شد که با برگزاری این کلاس‌های آموزشی تا حدودی این مشکلات را برطرف کنیم و تا زمانی که به رفع آن مشکلات نپردازیم دچار اتلاف سرمایه خواهیم شد. در حقیقت گفت‌و‌گو‌ها یی در ذیل تاریخ شفاهی در هرکدام از استان‌ها  شکل می‌گرفت که از نظر صاحب نظران و کارشناسان دارای بار محتوایی تاریخ شفاهی نبود. و این خسران بزرگی در حوزه تاریخ نگاری و تاریخ شفاهی خواهد بود. برای فاصله از این ضرر، رویکرد آموزش با جهت گیری صحیح مشوق ما بود که به سمت استان‌ها رفتیم. هر استان مجوز استان بعدی را صادر می کرد و بنا را بر صحت کار و مسیری که آغاز کردیم، می‌گذاشت.
به  این ترتیب دوره‌های متعددی در استان‌های مختلف برگزار شد، این اواخر متوجه شدیم که اتفاق مهمی هم افتاده، فارغ از ابلاغ و دستور عمل و نظام آموزشی یک اشتیاق و رقابتی هم در میان استان‌ها  ایجاد شده که به برگزاری این کارگاه برسند و توانایی‌هایی را کسب کنند. هر استانی که کارگاه تاریخ شفاهی دفاع‌مقدس در آن برگزار می‌شد رتبه خود را در سطح کشور رقم می‌زد، اما به طبع به عنوان نخستین کارگاه استانی به شمار می‌آمد و این مسئله با گذشت دو دهه از جنگ تحمیلی حاکی از غفلت استان‌ها در برابر موضوع مهم و ملی چون تاریخ شفاهی دفاع‌مقدس بوده است. هرچند برخی استان‌ها  در این زمینه فعالیت‌هایی داشتند ، اما آنچنان فراگیر نبوده است. 
حال بعد از 15 دوره کارگاه‌های آموزش تاریخ شفاهی، در 15 استان کشور چه تأثیر و مزیت‌هایی این کارگاه‌ها در روند تاریخ شفاهی دفاع‌مقدس استان داشته است؟
یکی از مزیت‌های برجسته کارگاه‌های تاریخ شفاهی این بود که موجب انسجام بخشی ظرفیت‌های مستعد استانی شد. سازمان‌های متعددی در مقوله  تاریخ شفاهی دفاع‌مقدس متولی یا مستعد و مرتّب هستند. در حوزه تاریخ شفاهی نیز به نوعی ارتباطی داشته‌اند. اما متاسفانه این سازمان‌ها با یکدیگر مرتبط نبودند. در نهایت استعداد‌های نهفته در استان با یکدیگر در ارتباط نبودند. زمانی که برپایی کارگاه تاریخ شفاهی مطرح می‌شد، مدیران استانی تلاش می‌کردند تا مخاطب‌های این استان را در هرکدام از نهاد‌ها و سازمان‌ها شناسایی کنند. در واقع نگاهی فراسازمانی به مقوله تاریخ شفاهی دفاع‌مقدس داشتند.  بخشی از این انسجام معطوف به خود استان بود و بخش دیگر معطوف به بیرون از استان بود. در حقیقت انسجام و وحدتی  میان کارشناسان و اساتید تاریخ شفاهی در استان تهران و دیگر استان‌ها برقرار می‌شد.
نکته بعدی اینکه تاریخ شفاهی یکی از مقوله‌هایی است که زوایای پنهان و مبهم  بسیار دارد. به عنوان مثال در مقوله چیستی تاریخ شفاهی! بین علمای تاریخ شفاهی تعاریف مختلفی وجود دارد. ما سعی کردیم به سهم خودمان در موضوع دفاع مقدس به یک وجه اشتراک در تعریف  از تاریخ شفاهی دفاع‌مقدس و آنچه قرار است استخراج کنیم و بدست آوریم، برای استان‌ها تعریف کنیم. سعی کردیم تاریخ شفاهی را از گنگی و مبهمی بزداییم تا اتلاف سرمایه نداشته باشیم به طبع خطا‌های پیمایشی کاهش پیدا می‌کرد. چرا که افرادی که در کسوت مصاحبه هستند باید از بدهیات تاریخ شفاهی مطلع باشند و آن را گسترش دهند.
ایجاد اعتماد به نفس و خودباوری یکی‌دیگر از مزیت‌های برگزاری کارگاه تاریخ شفاهی دفاع‌مقدس در استان‌ها بود. متاسفانه برخی از استان‌های ما به جهت فکری و عملیاتی خودشان را وابسته به مرکز و تهران می دانند. این کارگاه‌ها باعث شد تا استعداد‌های استانی خود را باور و شناسایی کنند. یکی از مطالبات ما استان‌ها این بود که کارگاه تاریخ شفاهی را ادامه و استمرار دهند، دستِ‌کم، در حد یک انجمن و محفل خودمانی و در این فضا از ظرفیت‌های استانی و عناصر فعال استان در حوزه تاریخ شفاهی استفاده کنند.
با توجه به تعاریفی که در زمینه تاریخ شفاهی در استان‌ها ارایه شد و با توجه به ضروریات بدیهی تاریخ شفاهی دفاع مقدس، با گذشت دو دهه از جنگ عملکردمان را مثبت تلقی نمی کنیم. در فرصت فعلی و پیش رو ، با توجه میزان دسترسی ما به افراد رزمنده که آسیب‌های تاریخ شفاهی مانند فراموشی روز به روز گریبان‌گیر می‌شود، باید بدانیم بیش از یک دهه و شاید 15 سال بیشتر زمان نداریم که از این داده‌ها و اطلاعات دست‌اول استفاده کنیم و زوایای پنهان و ناگفته 8 سال جنگ تحمیلی را برداشت کنیم.
این کارگاه‌ها باعث شده که مقوله تاریخ شفاهی و فعالیت در آن از مراتب نازل خارج شود و در صدر برنامه‌ها ی استانی قرار بگیرد. قطعاً آموزش و راهنمایی یک روش راهبردی است. با توجه به میزان سرمایه‌گذاری در این کارگاه‌های یک روزه عملکردش بدون شک مقرون به صرفه بوده است.
آیا همچنان برگزاری کارگاه‌های آموزش تاریخ شفاهی را ادامه خواهید داد؟
همچنان به دنبال این هستیم که این موفقیت‌ها استمرار داشته باشد. البته با یک سری تغییرات، قطعاً در دوره‌های بعد با همان متون و سطح آموزشی نمی‌توان به سمت استان رفت، ما پیگیر هستیم  که کارگاه تاریخ شفاهی را ادامه دهیم، در مرحله اول به مبانی کار پرداختیم و به فنون و مهارت‌هایی که موجب شکل‌گیری و تحقق درباره مصاحبه بود، گام برداشتیم. در مرحله دوم بایستی افرادی که در کارگاه‌های ما شرکت کردند و در تاریخ شفاهی فعال هستند به سمت تدوین تاریخ شفاهی سوق دهیم. چرا که یک سری ابهامات در تدوین تاریخ شفاهی هست.  نیاز استان‌ها برای آنکه تلاش‌شان به سرانجام برسد، در گرو همین تدوین است. سعی ما براین بود که در مرحله اول وارد تدوین نشویم اما در دوره بعدی با رویکرد تدوین کتاب در حوزه تاریخ شفاهی گام خواهیم برداشت.

مطلع هستید که کدام استان‌ها رویه استمرار برگزاری جلسات تاریخ شفاهی را پیش گرفتند؟
از آنجایی که به دنبال برگزاری کارگاه‌های استانی بودیم شاید ما مجال نکردیم که بررسی کنیم. بدون شک در سال آتی در نظر داریم دستور العمل‌هایی را تنظیم کنیم تا شاکله کار و نقش‌ها مشخص شود. سازمان‌‌ها و نهاد‌های استانی با یک وحدت رویه در یک مسیر و برای رسیدن  به تقویت داده‌ها در امر تاریخ شفاهی حرکت کنند. در استان‌ها بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس نقش دبیری در امر تاریخ شفاهی داشته باشند و در کنار آن سازمان‌های دیگر با آن مشارکت داشته باشند. قوت مصاحبه جان مایه تاریخ شفاهی را در استان‌ها  نشان می‌دهد. سطح مصاحبه‌های تاریخ شفاهی که در استان‌ها صورت می‌گیرد و به مرکز ملی اسناد ارسال می‌شود، حاکی از یک ارتقا جهش گونه بوده است. سطح مصاحبه‌ها  نسبت به قبل از برگزاری کارگاه تاریخ شفاهی استانی بسیار تغییر پیدا کرده است. باید مجال و فرصتی به استان‌ها بدهیم که به این کاستی پی ببرند و تلاش کنند تا انجمن‌ها  و محافل تاریخ شفاهی را با قوت استانی استمرار دهند.

با توجه به اینکه کارگاه‌های تاریخ شفاهی به صورت سلسله‌وار و هفتگی در استان‌ها برگزار می‌شد، آیا مجالی برای کارشناسان و صاحب‌نظران وجود داشت که درباره تاریخ شفاهی استان اطلاعاتی را جمع‌آوری کنند؟ آنچه که در کارگاه‌های آموزشی بیان می‌شد برای هر استان شاید تازگی داشت اما زمانی که مکتوب می‌شد، پر از مکررات بود، با توجه به اینکه در بعضی استان‌ها  زمانی که کارگاه تاریخ شفاهی برگزار می‌شد، برخی دانشجویان و حاضران از استان‌ها دیگر در کارگاه تاریخ شفاهی شرکت می‌کردند، مباحث پر از تکرار نبود؟! هرچند که مباحث جدید‌تر بیشتر در جلسه پرسش و پاسخ مطرح می‌شد؟!

در مقوله آموزش، استاد موظف است تا مباحث را با رویکرد آموزشی ارایه دهد تا بتواند فضای کارگاه آموزشی را به یک سطح برساند. از طرفی رویکرد  استانی بیشتر خودش را در فضای پرسش و پاسخ نشان  می‌داد. کارگاه صبح تا ظهر به همین قاعده‌های که شما اشاره کردید می‌گذشت. نفس حضور فرد در جلسه نسبتاً رسمی و چهره به چهره با استاد و اخذ مطالب قطعاً تأثیرش بیشتر از این است که فرد بخواهد با دسترسی تحقیق و اینترنتی به صورت مکتوب مطالعه کند. نکته بعدی اشراف اساتید ما نسبت به عملکرد تاریخ شفاهی را وارد می‌دانم. اما در دفاع از این مبحث می‌خواهم بگویم، حضوری که بخواهد صبح شروع شود و تا عصر بیشتر نیست مجال این را نمی‌دهد که تفحص و تحقیقی در عملکرد تاریخ شفاهی دفاع مقدس استان به دست بیاوریم. هرچند اساتید ما به میزان شناختی که از قبل نسبت به استان دارند، وارد این مقوله می‌شوند. آقای کمری، یکی از صاحب‌نظران و پژوهشگران دفاع‌مقدس که در این کارگاه‌ها ما را همراهی می‌کردند، از کسانی بودند که نبض تاریخ شفاهی استان را از قبل واکاوی و بررسی می‌کردند. از طرفی مدیرکل بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس استان نیز قبل از برگزاری جلسه اطلاعاتی درباره فعالیت‌های آن استان در حوزه تاریخ شفاهی دفاع‌مقدس و یا در جنگ تحمیلی ارایه می‌داد. باید بگویم با توجه به این که کارگاه‌ها برای نخستین بار در استان‌ها برگزار می‌شد، ما مسیر پر فراز و نشیبی در حوزه تاریخ شفاهی دفاع‌مقدس داریم.
برگزاری کارگاه تاریخ شفاهی تلنگری برای مسوولان متولی است که هرکس از زعم خودش تاریخ شفاهی را بررسی می‌کند، در حالی که باید به یک وحدت رویه و تعریف واحدی  در این مقوله برسیم. در مرحله دوم قرار نیست مطالب دوره اول تکرار شود، چرا که قرار است به تدوین و باطبع در مرحله سوم درباره موضوع چاپ آثاری با مقوله تاریخ شفاهی را بپردازیم. در مرحله چهارم هم نقد و بررسی آثار تاریخ شفاهی استان‌ها  را پیش رو خواهیم گرفت. حقیقتاً بسیاری از آثار ما از منظر تاریخ شفاهی مورد نقد و بررسی قرار نمی‌گیرند، این یکی از مشکلات ماست، در همه این استان‌ها می خواهند که یک مصداق بارز از یک اثر در حوزه تاریخ شفاهی نام ببریم، جالب است اگر کتابی هم معرفی می‌شود، اجماع نظر همه اساتید و صاحب نظران در حوزه تاریخ شفاهی نیست. یعنی هر استادی از زعم خود یک کتاب انتخاب می کند. این ناشی از آن است که در مقوله تاریخ شفاهی  آثاری که به چاپ می‌رسند، مورد نقد و بررسی قرار دهیم که  تا چه حد با گونه تاریخ شفاهی سازگار ست. لذا ما مسیر پر پیچ و خمی را پیش رو داریم که با توکل به خدا در آینده گام‌ها بهتر و مهمتری خواهیم برداشت.
برنامه‌ها مرکز ملی اسناد و کتابخانه دفاع‌مقدس در دوره بعد چیست؟
در درجه اول همکاری از استان‌ها باقی مانده‌اند که هنوز موفق به برگزاری کارگاه آموزش تاریخ شفاهی نشده‌اند؛ از طرفی این استان‌ها اشتیاق نشان می‌دهند که حتما کارگاه در استان‌شان برگزار شود. اگر مشکلات و موانعی پیش نیاید، بدون شک این کارگاه‌ها را در استان‌های باقی مانده برگزار می‌کنیم. نخبه پروری و استعداد‌های استانی را بشناسیم و آنها را وارد میدان تاریخ شفاهی کنیم و در کنار آنها نظارت تخصصی بر شیوه و عملکرد کارشان داشته باشیم.  ما مشوق استان‌ها هستیم تا ظرفیت‌های استانی را بارور کنیم. سازمان مرکز ملی اسناد و کتابخانه دفا‌ع‌مقدس برنامه سفر‌های استانی دوره بعدی را در دستور کار خود خواهد داشت. .
اعتقاد دارم همه مدیران و مسوولان پای تاریخ شفاهی نیامده‌اند، تاریخ شفاهی ضرورت تاریخ فرهنگی است. مطبوعات و رسانه‌های در سطح کشور می توانند با جریان‌سازی مقوله تاریخ شفاهی به آن  همچون موضوع ملی نگاه کنند. در پایان از دست‌اندرکاران سایت تاریخ شفاهی که مشوق خوبی برای ما بودند و ما را قبل، حین و بعد از برگزاری کارگاه‌های آموزش تاریخ شفاهی دفاع‌مقدس در استان‌ها همراهی کردند، ‌کمال تشکر را داریم.

گفت و گو از: فاطمه نوروند