تفاوت‌های «مصاحبه تاریخ شفاهی» و «مصاحبه خبری»

از هدف و محتوا تا شیوۀ پرسش

مریم اسدی جعفری

30 خرداد 1403

سایت تاریخ شفاهی – افرادی که قصد ورود به فضای تاریخ شفاهی را دارند، باید آگاه باشند که بین مصاحبه تاریخ شفاهی و مصاحبه خبری، تفاوت وجود دارد. نباید به عنوانِ شفاهی‌کار، یک مصاحبه خطی همچون مصاحبه خبری در پیش گرفت. دست‌یابی به این مهارت نیز، مستلزم دانش‌افزایی، تکرار و تمرین است. در یادداشت پیشِ رو، به تفاوت‌های مصاحبه خبری و مصاحبه تاریخ شفاهی خواهیم پرداخت. تأکید می‌کنم که این یادداشتِ یک خبرنگار است و جنبه علمی و پژوهشی ندارد.

■

به طور کلی، مصاحبه خبری و مصاحبه تاریخ شفاهی دارای تفاوت‌های متعددی هستند:

1. هدف و محتوا: هدف اصلی مصاحبه خبری، به دست آوردن اطلاعات جدید و مستند درباره رویدادها و اتفاقات کنونی است. در مصاحبه خبری، اغلب سؤالات با اخبار تازه و رخدادهای جاری مرتبط هستند. در مقابل، هدف اصلی مصاحبه تاریخ شفاهی، ثبت خاطرات، مشاهدات و تجربیات و شواهد راوی از منظر تاریخی است. در این نوع مصاحبه، سؤالات معمولاً درباره گذشته، رویدادهای تاریخی و تجربیات شخصی راوی پرسیده می‌شوند. برای مثال، وقتی خبرنگاران در زمان وقوع حادثه پلاسکو با مسئولان مصاحبه می‌کردند، مترصّد به‌روز رسانی اطلاعات همچون وضعیت مصدومان و زمان پایانی اطفای حریق بودند، اما یک مصاحبه‌گر تاریخ‌شفاهی، وقتی حالا بعد از گذشت چند سال از واقعه پلاسکو با مدیرانِ وقتِ آن واقعه گفت‌وگو می‌کند، به علل و ریشه‌های وقوع این حادثه و تأثیرات آن بر جامعه تهران و فعالان صنفی پلاسکو و همچنین مشاهده جزئیاتِ ناگفته از زبان آتش‌نشان‌ها خواهد پرداخت.

2. زمان‌بندی و محدودیت زمانی: همان‌طور که اشاره شد، مصاحبه خبری، معمولاً در زمانِ نزدیک به رویداد انجام می‌شود. به دلیل فوریت خبری ممکن است مصاحبه‌گر، محدودیت زمانی داشته باشد و بر اساس اولویت و اهمیت خبری، سؤالات را طراحی کند، اما در مصاحبه تاریخ شفاهی، محدودیت زمانیِ کمتری وجود دارد و مصاحبه‌ها برای ثبت شواهد دقیق و جامع از راویان صورت می‌گیرد. برای مثال، اگر چند روز از یک واقعه بگذرد و تازگیِ خود را از دست دهد، دیگر جذابیتی برای گفت‌وگوی خبری وجود ندارد. اما برای یک مصاحبه‌گر تاریخ شفاهی، محدودیت زمانی وجود ندارد و تا زمان حیات راویان، ظرفیت گفت‌وگو وجود دارد.‌

3. سبکِ پرسش: در مصاحبه خبری، معمولاً سؤالاتِ مستقیم و مرتبط با رویدادها مطرح می‌شوند و هدف خبرنگار، پاسخ به سؤالاتِ عمومیِ مخاطبان است. در مصاحبه تاریخ شفاهی، سؤالات معمولاً برای استخراج یادداشت‌های تاریخی و شخصی هستند و ممکن است، به صورت باز و گسترده‌تر باشند. سبک پرسش در مصاحبه تاریخ شفاهی، روی خاطرات، تجربیات و نگاه شخصی راوی تمرکز دارد.

4. استفاده از منابع: روزنامه‌نگاران از منابع متنوعی همچون: اسناد رسمی، کتاب‌ها، آرشیو خبرگزاری‌ها و منابع اینترنتی برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده می‌کنند. در مصاحبه تاریخ شفاهی نیز در بعضی موارد، می‌توان از منابع تاریخی و اسناد، به عنوان مرجع استفاده کرد. اما منبع اصلی اطلاعات، خاطرات و تجربیات شخصی راوی است و در واقع، اظهارات راوی، خود به نحوی سند است. برای مثال، شفاهی‌کار برای آغاز گفت‌وگو با یک راوی، به اسناد مختلف و مرتبط با راوی مراجعه می‌کند. اما شاید در میانه راه، بر اساس گفته‌های راوی و یا اسناد موجود نزد راوی همچون عکس، صوت یا فیلم و دست‌نوشته، تغییراتی در بسته پرسشی بدهد.

5. نحوه استفاده از مصاحبه: مصاحبه‌های خبری، در رسانه‌های مکتوب و اینترنتی منتشر می‌شوند و از طریق مقالات، خبرنامه‌ها، برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی، به مخاطبان منتقل می‌شوند. اما می‌توان گفت که گاهی مصاحبه‌های خبری، تاریخ انقضا دارند و تنها مطالعه برخی از آن‌ها که پیش‌زمینه تاریخی دارند، برای محققان و پژوهشگران کاربرد دارد. مصاحبه‌های تاریخ شفاهی نیز معمولاً در قالب کتاب، مقالات و مستندات تاریخی آرشیو می‌شوند. با این تفاوت که مصاحبه‌های تاریخ شفاهی، تاریخ انقضا ندارند. از این منظر، مصاحبه‌های شفاهی، ماندگارترند.

این تفاوت‌ها نشان می‌دهند که مصاحبه خبری و مصاحبه تاریخ شفاهی، از نظرِ هدف، محتوا، زمان‌بندی، حتی شیوه ضبط و بسته پرسشی با یکدیگر متفاوت هستند. با این حال، در هر دو نوع مصاحبه، مستلزم مطالعه قبلی، آماده‌سازی دقیق و برقراری ارتباط مؤثر با راویان و مصاحبه‌شوندگان، امری حیاتی است.