خاطراتی که دیده نمی‌شود

هدف از خاطره‌نگاری و تاریخ شفاهی، صرفاً انتشار داشته‌های ذهنی یک راوی نیست؛ بلکه هدف، افزودن برگی جدید و البته معتبر به صفحات کتاب تاریخ با هدف کمک به ثبت یا کشف حقیقت است.

بازاری شدنِ آثار تاریخ شفاهی؛ فرصت یا تهدید

با پیشرفت فناوری‌ها در حوزه‌های مختلف و افزایش آثار فرهنگی، شعار ضرورت «بازاری» شدن کالاها و از جمله آثار تاریخ شفاهی بیش از هر زمان دیگر به گوش می‌رسد. این بازاری‌بودن و تجاری شدن، موجب شده که بعضی‌ها، انواع مصاحبه سؤال و جوابی‌ را با یک بازخوانی ساده و ویرایش مختصر، منتشر و روانه بازار کنند که در موارد متعدد شاهد آثاری ضعیف هستیم. باید توجه داشت که جرأت و جسارتِ نوشتن، یک مسئله است و کوشش برای تولید اثری فاخر، مسئله‌ای دیگر.

هفته وحدت در پاکستان

در کراچی برادران اهل سنت، در روز ۱۲ ربیع‌الاول جشن عید میلادالنبی برگزار می‌کنند. بعضی روزه می‌گیرند، لباس نو می‌پوشند، غذاهای خوشمزه درست می‌کنند و شیرینی و شربت برای همسایه‌ها می‌فرستند تا آنها هم در این شادی سهیم باشند. در این روز، در شهر کراچی، مراسمی با قدمت ۲۵۰ سال از منطقه‌ای به نام‌ تاور آغاز می‌شود.

مشاهداتی از عزاداری مردم کراچی پاکستان

امروز در مناطق مختلف کراچی پاکستان مراسم عزا، روضه‌خوانی و حرکت دسته‌های عزاداری برقرار بود. در این روز کل شهر سوگوار است چون امام زمان سوگوار است. در این روز مردم در منازلشان مراسم روضه دارند و تابوتهای نمادین امام حسن عسکری(ع) را می‌سازند و در دسته‌های عزاداری حرکت می‌دهند.

اربعین حسینی در پاکستان؛ ۲۰۲۰

امسال، اربعین در کشور ما رنگ دیگری داشت، زیرا با اختلاف شدید بین شیعیان و برخی سلفی‌ها مصادف شده بود. علمای پاکستان تأکید داشتند که همه شیعیان در گردهمایی این روز شرکت کنند؛ چون چند هفته قبل، تعدادی از وهابی‌ها و سلفی‌ها به منظور بزرگداشت برخی صحابه پیامبر و همچنین یزید علیه‌العنه سه روز راهپیمایی کردند و در مراسم خودشان به اهل بیت عصمت و طهارت توهین کردند.

نقش و اهمیت مکان در بازیابی خاطرات

یکی از مباحث مهم در مطالعات تاریخ شفاهی نقش و اهمیت آن در بازیابی و یادآوری وقایع و رویدادهای گذشته است. به عبارتی مکان یادآور خاطرات و بخشی از شخصیت و هویت افراد است که خود را با آن می‌شناسند و به دیگران می‌شناسانند. پس شناخت مکان شامل یادها، احساسات، دیدگاه‌ها، ارزش‌ها، ترجیحات، مفاهیم و آرمان‌های انسان درباره مکان‌هایی است که به ادراک و رفتار او جهت می‌دهند.

لایه‌های مغفول روایت

برخورداری از فن‌ها، مهارت‌ها و شگردهای ویژه تاریخ شفاهی یا وام‌گرفته از علوم دیگر، شفاهی‌کار را قادر می‌سازد تا سطوح سخت اما دست‌یافتنی واقعیت را بشکافد و به دیگران بنمایاند. ممکن است فرد شناگر با قراردادن پای خود درون آب، وجود و سردی و گرمی آن را حس کند ولی بدون آنکه دل به دریا بزند، نمی‌تواند از عمق، وسعت و درون آب چیزی دریابد!

تاریخ شفاهی کاربردی

تاریخ شفاهی را نمی‌گوییم و نمی‌نویسیم که فقط کاری کرده باشیم یا لذّتی برده باشیم، یا آنکه فقط صوتی یا تصویری ایجاد کرده باشیم و آرشیوی را زینت داده باشیم. تاریخ شفاهی در ذات خود کشش و ظرفیت‌های فوق‌العاده‌ای دارد که چنانچه آن ظرفیت‌ها شناسایی و به خوبی از آن‌ها استفاده شود می‌تواند بسیار کارساز و مشکل‌گشا باشد.

خاطراتی که پرسیده نشد؛ کم‌توجهی یا ناآگاهی تاریخی مصاحبه‌گر

نمونه‌ای از فرصت‌های تاریخی از دست رفته

در دانش تاریخ، داده‌ها به طرق مختلف تولید یا گردآوری می‌شوند. بازگویی مشاهدات یا شنیده‌ها و تفکرات حاضران در حوادث و وقایع و فضاها و مکان‌های تاریخی، از طریق گفت‌وگوی فعال، از مهمترین روش‌های دریافت داده‌های تاریخی است که می‌توان آن را تاریخ شفاهی گفت. اهمیت این روش در آن است که به صورت مستقیم داده‌های مورد نیاز تاریخی از ورای ناگفته‌ها و یادمانده‌های شاهدان به دست می‌آید.

تاریخ شفاهیِ پشت جبهه

بیشترِ کتاب‌های منتشره درباره تاریخ شفاهی دفاع مقدس مربوط به افراد درگیر مستقیم در جنگ شامل فرماندهان، رزمندگان، آزادگان، خلبانان و ... است. اما دفاع مقدس دارای لایه‌های مختلف دیگری نیز است؛ در این یادداشت به موضوع‌هایی اشاره شده است که جای کار فراوان در تاریخ شفاهی و پژوهش جنگ دارد.