ضرورت درج کلیدواژه برای منابع تاریخ شفاهی(1)

حمید قزوینی

24 اردیبهشت 1399

یکی از ضرورت‌های نگارش هر متن علمی و پژوهشی، تهیه و درج کلیدواژه (keyword) یا واژگان کلیدی است.

کلیدواژه، کلمات یا ترکیبات خاصی را گویند که برگرفته از متن و مرتبط با موضوع اصلی است و با ملاحظه آن‌ها می‌توان اجمالاً به محتوای متن پی برد. در حقیقت، کلیدواژه‌­ها، عناوینِ موضوعات جزئی هستند که سرعت و میزان بهره‌برداری از متن را افزایش می‌دهند.

همچنین کلیدواژه­‌ها به نمایه­‌سازی استاندارد متون در بانک‌های اطلاعاتی و فضای مجازی کمک کرده و دسترسی مخاطبان به آثار را تسهیل می‌کنند.

بر این اساس درج کلیدواژه در حاشیه مصاحبه‌های تاریخ شفاهی، مانند هر اثر پژوهشی دیگر ضرورتی علمی و حرفه‌ای است.

در سال‌های اخیر با افزایش تعداد مؤسسات و فعالان تاریخ شفاهی و تنوع پروژه‌های تاریخ‌نگاری، با حجم زیادی از منابع شفاهی مواجه هستیم که بعضاً بدون کلیدواژه یا با کلیدواژه‌های ناقص و غیردقیق بایگانی شده‌اند و این وضعیت موجب شده تا بهره‌برداری از منابع مذکور با موانع و سختی‌های جدی مواجه باشد.

درباره دلایل این وضعیت، گمانه‌های مختلفی می‌توان بیان نمود که فقدان چشم‌اندازهای پژوهشی، عدم شناخت ابعاد و ظرائف کار، کمبود منابع مالی و طبقه‌بندی‌های سیاسی و امنیتی از آن جمله‌اند.

این درحالیست که با گذشت زمان و افزایش حجم مصاحبه‌ها و تنوع داده‌های تاریخی، ضرورت بهره‌برداری از منابع، بیشتر روشن شده و چون امکان مطالعه همه آثار فراهم نیست، باید با مطالعه کلید‌واژه‌ها به فهم روشنی از  منابع رسید.

بدیهی‌ است کلید‌واژه‌های منابع تاریخ شفاهی پس از پیاده‌سازی مصاحبه و هنگام ویراست اول و با نظر مصاحبه‌گر انتخاب می‌شود. البته برخی مؤسسات با تهیه فهرستی از کلمات و ترکیبات موضوعی، همکاران را ملزم به انتخاب کلیدواژه‌ها از همان فهرست می‌کنند که در تسهیل کار، مؤثر است. لکن در مواردی به دلیل طرح مباحثی خارج از موضوعات اصلی، دایره کلیدواژه‌ها بیش از فهرست قبلی خواهد بود.

نکته حائز اهمیت در تهیه کلیدواژه‌های منابع شفاهی این است که از درج کلمات کلی و عام باید اجتناب نمود. مثلاً نمی‌توان از عناوین «تاریخ شفاهی»، «خاطره»، «انقلاب اسلامی» و «دفاع مقدس» استفاده کرد. کلید‌واژه‌ها باید ناظر به جزئیات متن باشد مثل «زندان قصر»، «چاپ اعلامیه»، «عملیات فتح‌‌المبین» یا «اردوگاه موصل».

تعداد کلیدواژه‌های هر مصاحبه نباید جز در موارد استثنایی از حدود پنج تا هفت عنوان بیشتر باشد زیرا این کار به ساختار متن و نحوه بهره‌برداری از آن آسیب خواهد زد.

ادامه دارد