ایام تحصیل

کتابی مفید در مطالعات تاریخ روحانیت

معصومه صادقی

17 تیر 1403

زندگینامه‌ یا شرح حال افراد و شخصیت‌های سرشناس علمی، سیاسی و اجتماعی همواره مورد توجه پزوهشگران تاریخ و محققان دیگر رشته‌ها بوده است. معمولاً در زندگینامه‌ها به مراحل رشد و تأثیرگذاری افراد و نقاط عطف آن توجه می‌شود. آشنایی و شناخت بیشتر درباره چگونگی ظهور و بروز فرد و نسبت او با زمانه‌ای که در آن زیسته از اهداف این کار است.

امام موسی صدر روحانی ایرانی و رئیس مجلس اعلای شیعیان لبنان، از جمله شخصیت‌هایی است که فرازهای مختلف حضورش در عرصه‌های اجتماعی از نگاه پژوهشگران و نقادان دور نمانده و بارها آثاری درباره آن به رشتۀ تحریر درآمده است. معمولاً در اینگونه آثار به آرا و نظرات فقهی و تفسیری و کلامی او توجه می‌شود. بدیهی است وقتی از آرا و نظرات کسی سخن به میان می‌آید این پرسش نیز مطرح می‌شود که او چگونه و در چه مسیری به مراتب علمی رسیده است؟

کتاب ایام تحصیل، نوشته علی گنجی روایتی از دوران طلبگی سید موسی صدر جوان است. آنگونه که نویسنده گفته است: «هدف و انگیزه اصلی نگارش این کتاب به دست آوردن روایتی مستند و روشمند برای مطالعات مرتبط با شناخت نهاد اجتماعی مؤثر و مهمی به نام حوزه است. این نهاد مانند سایر پدیده‌های انسانی، بدون ابزار روایت شناخته و تبیین نمی‌شود. کتاب حاضر روایت مختصری از دوره تحصیل شخصیتی پرورش یافته در حوزه علمیه و سراسر مرتبط با این نهاد است.»

در این کتاب، کوشش شده با بررسی و مطالعه چندین ساعت منابع آرشیوی تاریخ شفاهی و مطالعه اسناد و منابع منتشر شدۀ مکتوب، تصویری چند بُعدی از سال‌های حضور سید موسی صدر در حوزه علمیه قم و تا اندازه‌ای حوزۀ علمیه نجف ارائه شود.

اتکای کتاب به روایت دوستان و اطرافیان و هم‌درسان و شاگردان صدر از نقاط قوت کتاب برای رسیدن به روایتی مستند از یک دوره خاص است.

همچنین در این کتاب به قضایای مهمی مانند قحطی و اشغال ایران، سفر تاریخی حاج‌آقا حسین قمی به ایران، هجرت آیت‌الله بروجردی به قم، حوادث مرتبط با نهضت ملی، رویدادها و جریان‌های مهم درون حوزه و نسبت صدر با آن‌ها هم توجه شده است. به همین سبب می‌توان گفت کتاب اثری قابل استفاده برای علاقه‌مندان به مطالعه تاریخ روحانیت نیز هست.

از ویژگی‌های خوب کتاب، پژوهش درباره سنت علمی و حوزوی خاندان صدر در ایران و عراق و لبنان و پیوستگی آن تا زمان حضور سید موسای جوان است. در حقیقت نویسنده، شخصیت اصلی کتاب را جدا از سابقۀ حوزوی اجداد و خاندانش نمی‌داند و برای رسیدن به روایتی معتبر خود را ناگزیر از تحقیق درباره آن دانسته است. اگرچه بخش اول کتاب که به همین پیشینه اختصاص دارد، می‌توانست از حجم کمتری برخوردار باشد.

از سوی دیگر، کتاب که برخی اسناد و تصاویر را برای اولین بار منتشر کرده است، به جای جبهه‌گیری دربارۀ اختلاف نظرهای تاریخی، با کنار هم قرار دادن روایت‌ها به مخاطب اجازه داده تا خود به ارزیابی آن‌ها بپردازد.

کتاب ایام تحصیل هشتمین اثر از مجموعه تاریخ شفاهی مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر است که سال 1402 و به قیمت 290 هزار تومان منتشر شده است.