تاریخ شفاهی دفاع مقدس به روایت حسین باقری

مخابرات غرب و شمال غرب

محیا حافظی

01 خرداد 1403

کتاب تاریخ شفاهی دفاع مقدس به روایت حسین باقری با عنوان «مخابرات غرب و شمال غرب» به کوشش سید سعید الفتی، توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در 1402 منتشر شد. این کتاب در 472 صفحه با شمارگان 1000 نسخه و قیمت 170 هزار تومان روانه بازار نشر شده است.

عکس قدیمیِ راوی، روی جلد سبز و بنفش کتاب، با طراحی یکسانِ مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس وجود دارد. فهرست مطالب، شاملِ پیشگفتار، مقدمه، 18 گفت‌وگو به انضمام تصاویر، اسناد و نمایه است.

در مقدمه کتاب آمده است: محققان، کمتر به نقش واحدهای پشتیبانی و خدمات رزمی دروان دفاع مقدس توجه کرده‌اند. واحد مخابرات، که مسئولیت برقراری ارتباطات نظامی و عملیاتی در آن دوران را بر عهده داشت، یکی از این واحدها است. مخابرات در زمان جنگ تحمیلی به خاطر کمبودها وضعیت ویژه‌ای داشت. با پیشرفت شگفت‌انگیزی که در چند دهۀ اخیر در این حوزه اتفاق افتاده است، روایت فرماندهان از وضعیت مخابرات و الکترونیک در دفاع مقدس می‌‎تواند برای نسل جوان و دانشجویان رشته‌های فنی مهندسی، از جمله مخابرات و الکترونیک، جذاب و مفید باشد.

حسین باقری، در طول 8 سال جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، مسئول واحد مخابرات سپاه در منطقۀ غرب، شمال غرب کشور و مدتی در جبهه‌های جنوب بود. او پس از پایان جنگ، در مسئولیت‌های گوناگون برای اعتلای ساختار مخابرات و ارتباطات نیروهای مسلح، فعالیت کرده است.

این کتاب، حاصلِ 26 جلسه گفت‌وگو با حسین باقری است که پس از تدوین در قالب 18 فصل، تنظیم شده  است. در مرحله گفت‌وگو بر اساس اسناد و مدارک با رعایت توالی زمانی، از روزگار جوانی راوی و ورود او به سپاه پاسداران تا پایان دوران خدمتش با تمرکز بر موضوع تخصصی مخابرات صحبت شده است. به موضوع‌های عملیاتی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی نیز گاهی توجه شده تا بر جذابیتِ متن افزدوه شود. همچنین وضعیت محیطی و جغرافیایی منطقۀ غرب، شمال غرب، جنوب و دشواری‌های کار مخابراتی در این مناطق تشریح شده است تا مخاطب با محیطِ فعالیت‌ها آشنا شود. افراد مؤثر در دفاع مقدس به‌ویژه در حوزه مخابرات هم مورد توجه قرار گرفته‌اند. برای تدقیق و تقویت روایت‌ها در موضوع‌های جزئی، در 4 جلسه از همکاران راوی مانند سردار جِبّه‌داری، سردار سلطانی و... برای حضور و صحبت در جلسه دعوت شده‌ است.

در مرحله تدوین، ابتدا صوتِ جلسات، حروف‌چینی شده، سپس متن گفت‌وگوها در چند مرحله تدوین شده است تا متن از استحکام محتوایی و ادبی برخوردار شود. همچنین تلاش شده تا با کمک راوی و همکاران گروه تاریخ شفاهی، متنِ گفت‌وگوها روان و قابل فهم شود.

ساختار 18 فصل بر اساس سیر زمانیِ وقایع تنظیم شده است و گفت‌وگوی هجدهم به خاطرات راوی از شهید حاج قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس، اختصاص دارد.

فصل اول، از دوران کودکی تا عضویت در سپاه قم را دربرمی‌گیرد. راوی متولد تهران است اما به دلیل شغل پدرش به قم مهاجرت کرده‌ است. او از طریق معلمش با فعالیت‌های انقلابی آشنا شد. در قم همراهِ سایر مردم در راهپیمایی شرکت می‌کرد. از اول شهریور 1358 به سپاه قم پیوست. در جمع محافظان امام خمینی بود و در مخابرات هم فعالیت داشت. پس از تشکیل خانواده و همراهی‌شان در دفاع مقدس در 18 سالگی با دختردایی خود ازدواج کرد و 2ماه پس از تولد دخترش به کردستان رفت. اولین مجروحیت راوی در آبان 1361 در سنندج  هنگام آزادسازی جادۀ پیرانشهر- سردشت رخ داد.  

در ادامه، راوی درباره مخابرات کردستان در دوره پاکسازی محورهای مواصلاتی صحبت کرده است. بحران کردستان و وضع مناطق درگیر در شورش‌های ابتدای انقلاب مطرح شده است. سپس به عنوان اپراتور مخابرات از طرف ستاد مرکزی در تهران به کردستان اعزام شده است. اولین عملیات‌هایی که مخابرات سپاه غرب در آنها حضور داشت، عملیات مطلع‌الفجر و محمد رسوالله^(ص)   بود.

در فصل‌های بعد، راوی درباره وضعیت مخابرات و ارتباطات غرب در آستانه جنگ تحمیلی صحبت کرده است. راوی کار خود در مخابرات را 1358 با بی‌سیم‌های باند اچ‌اف آغاز کرد. سپس در سال 1360 تقسیم‌بندی خوب مخابراتی انجام شده است. راوی می‌گوید در آن دوره به مرور زمان، کامل‌ترین خطوطِ ارتباط در سپاه وجود داشت.

ارتباطات در عملیات‌های 1361 و سیر تحول تعمیرات در مخابرات، وضعیت ارتباطات در پایگاه‌های استقراری و ثابت در کردستان به ویژه در عملیات سال 1361، رده‌های تعمیرات و سیر تحول تعمیرات در مخابرات، استفاده از فرکانس، توجیهِ بی‌سیم‌چی‌ها برای تغییر فرکانس، استفاده از فرکانس‌های اضطراری در صورتِ شنود مکالمات و آموزش بی‌سیم‌چی‌ها از اقدامات مهم در این دوره بود.

راوی در ادامه، نقش واحد مخابرات و ارتباطات در عملیات‌های والفجر 2 و 4 در شمال غرب ایران را بیان کرده است. نقش واحد مخابرات در والفجر2؛ تجهیز و راه‌اندازی ارتباطات تاکتیکی با سیم، یگان مستقر اف‌ایکس و راه‌اندازی تلفن راهِ دور بود. راوی ادامه می‌‎دهد: «مخابرات در عملیات والفجر2 اولین بار از رادیو ماکس استفاده کرد. این اقدام مهمی بود. سال‌های شکوفایی مخابرات غرب در سال 1364 قرار بود. قرارگاه نجف مسئولیت داشت هم عملیات غرب را فرماندهی کند و هم به عنوان زیرمجموعه قرراگاه خاتم، جنوب را پشتیبانی کند؛ بنابراین مرکز مخابرات شاهد در منطقه کرمانشاه پایه‌گذاری شد.»

راوی درباره عملکرد مخابرات در عملیات کربلای 1 در منطقه عمومی مهران صحبت کرده است. سپس درباره مشکلات فنی شنود در عملیات کربلای 1 و چگونگی کمک نیروهای بسیجی‌، دانشجویان و شرکت مخابرات ایلام با سیمِ صحرایی را توضیح داده است.

در بخش پایانی کتاب، اسناد، تصاویر و احکام مربوط به راوی و تصاویر تجهیزات مخابراتی و الکترونیکی برای آشنایی دانشجویان رشته‌های مخابرات و الکترونیک و علاقه‌مندان به این حوزه آمده است. پس از تعدادی عکس رنگی با توضیح، بخش نمایۀ اشخاص، عملیات‌ها، مکان‌ها و اصطلاحات، به ترتیبِ الفبا آمده که برای کار پژوهش‌گران مناسب است.