تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی
مجموعه مقالات دهمین همایش تاریخ شفاهی ایرانریحانه محمدی
17 دی 1398
«تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی» کتابی است شامل مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات دهمین نشست تاریخ شفاهی ایران با همین عنوان که به همت مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و انجمن تاریخ شفاهی در بهمن 1394 برگزار شد.
در این کتاب 537 صفحه‌ای که توسط مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در سال 1397 به چاپ رسیده، پس از پیشگفتار با متن 5 سخنرانی و 24 مقاله از نویسندگان و پژوهشگران این حوزه روبهرو می‌شویم. در پیشگفتار کتاب هدف از برگزاری این همایش نقد و بررسی آثار منتشر شده در حوزه تاریخ شفاهی با موضوع انقلاب اسلامی در داخل و خارج از کشور آمده و موضوع سخنرانی‌ها را حول محورهایی چون امام خمینی و روحانیت، فرهنگ و هنر، اقتصاد و معیشت، طبقات و اصناف، سیاست، احزاب و گروه‌ها برشمرده است.
نخستین سخنرانی مربوط به دکتر موسی فقیه‌حقانی است که در آن به لزوم اهمیت دادن به موضوع تاریخ شفاهی به عنوان یکی از مستندات جدی تاریخ‌نگاری و نیز وجود تعدد منابع تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی سخن رانده است و بیان کرده که واکاوی تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی به لحاظ تعدد منابع و تحریفات گسترده الزامی است. دکتر موسی نجفی در سخنرانی خود ده نکته در مورد تاریخ شفاهی بیان کرده که به گفته وی، جمع‌بندی تجربه‌های سی ساله اوست که پیش‌تر در دو سه کتاب جمع‌آوری و ارائه شده است.
«تحلیل‌های متناقض در تبیین شخصیت آیت‌الله طالقانی» عنوان بعدی کتاب است که متن سخنرانی محمدرضا کایینی را در خود جای داده است. وی در این سخنرانی معتقد است که دو رویکرد عمده‌ای که درباره آیت‌الله طالقانی شکل گرفته، هر کدام به نحوی بخشی از این شخصیت را تحریف یا حذف کرده است و عامل آن را تحت تأثیر قرار گرفتن تاریخ شفاهی نسبت به صف‌آرایی‌های سیاسی می‌داند.
سخنرانی بعدی با عنوان «نگرش‌های حاکم بر منابع تاریخی مربوط به دوره پهلوی» مربوط به دکتر یعقوب توکلی است که در آن با نام‌بردن از برخی کتابها که از سوی رجال و چهره‌های حکومت پهلوی نوشته شده چون «پاسخ به تاریخ»، «من و برادرم» و «سقوط»، معتقد است که این افراد وقوع انقلاب اسلامی را در ایران به عنوان یک فاجعه تعریف کرده و نه تنها برای خودشان هیچ نقش منفی‌ای قائل نیستند، بلکه نقش مردم را نیز در پیروزی انقلاب اسلامی نپذیرفته‌اند.
سخنرانی بعد با عنوان «خاطرات و خطرات در عرصه تاریخ شفاهی» از سیروس سعدوندیان است که در آن به ذکر آسیب‌هایی می‌پردازد که در بستر تاریخ شفاهی به هم رسیده و می‌رسند و برخی از آن‌ها را تجربه کرده یا با خواندن و شنیدنشان درک کرده است.
اولین مقاله این کتاب با عنوان «تاریخ شفاهی اقتصادی: تحلیل تاریخی کنش اقتصادی» به قلم علی‌اصغر سعیدی است که در آن به توصیف اهمیت متن‌های شنیداری، روایت‌ها و مجموعه‌های تاریخ شفاهی در تحلیل‌های تاریخ اقتصاد ایران می‌پردازد. دکتر مرتضی میردار و جواد عربانی در مقاله بعد با عنوان «نقد کتاب حکمت و سیاست؛ خاطرات دکتر سیدحسین نصر» کتاب «حکمت و سیاست» را با نگاهی نقادانه مورد بررسی و واکاوی قرار می‌دهند.
شفیقه نیک‌نفس «اثرگذاری هنر نمایش در وقوع انقلاب اسلامی ایران به روایت هنرمندان» را در مجموعه تاریخ شفاهی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران بررسی کرده است. عنوان مقاله بعدی «تاریخ شفاهی امام خمینی» به قلم محمدجواد مرادی‌نیا است که در آن ضمن پرداختن به ضرورت بهره‌گیری از روش تاریخ شفاهی برای پرکردن خلاءهای اطلاعاتی درباره زندگی امام خمینی(ره)، گزارشی کوتاه از چگونگی شکل‌گیری مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی نیز ارائه شده است.
جواد منصوری «گزارشی از تاریخ شفاهی حزب ملل اسلامی» را ارائه داده و پس از بیان ویژگی‌های حزب ملل اسلامی و آغاز و فرجام آن، تاریخ شفاهی این حزب و گزارشی از آثار منتشر شده در این خصوص را آورده است. پس از آن مقاله‌ای با عنوان «جمهوری تاریخ‌نگاری انقلاب» به قلم مرتضی قاضی و احمد صفایی آمده که در آن به بیان تجربه فعالیت دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی و نیز ضرورت‌ها و مبانی تاریخ‌نگاری مردمی انقلاب اسلامی پرداخته شده است.
شکوه‌السادات سمیعی در مقاله «حماسه گمشده در تاریخ» به بررسی ابعاد مختلفی چون زمینه‌ها و پیامدهای واقعه دی 1356 در مشهد می‌پردازد. در مقاله بعدی با عنوان «نقدی بر چند اثر تاریخ شفاهی محلی انقلاب اسلامی»، ابوالفتح مؤمن به نقد و بررسی چند نمونه از آثاری که نهادها و مراکز اسنادی منتشر کرده‌اند پرداخته تا مشخص شود در این آثار تا چه حد به اصول تاریخ شفاهی عمل شده است.
«تاریخ شفاهی گروه‌های مذهبی-سیاسی مشهد و نقش آن‌ها در انقلاب اسلامی» عنوان مقاله دیگری از این کتاب است که در آن محمد نظرزاده به بررسی فعالیت‌های گروه‌های مذهبی و سیاسی مشهد پس از سقوط رضاشاه پهلوی و به وجود آمدن فضای باز سیاسی و مذهبی و ایجاد بسترها و زمینه‌های وقوع انقلاب اسلامی در این شهر پرداخته است.
محمدحسین دانایی مجری طرح تاریخ شفاهی بانک مرکزی ایران در مطلب بعدی با عنوان «درباره تاریخ شفاهی بانک مرکزی ایران» پس از توضیحات مقدماتی، گام‌های اجرایی و دستاوردهای تجربه طرح تدوین تاریخ شفاهی بانک مرکزی ایران را بیان کرده است. در مقاله بعدی با عنوان «جایگاه تاریخ شفاهی در تاریخ‌نگاری حزب توده ایران»، مریم توسلی کوپایی کوشیده است ضمن شرح ادوار و مقاطع تاریخ‌نگاری حزب توده ایران از زمان تأسیس در 1320 تا انحلال آن در 1362 به مهمترین آثار منتشر شده در این خصوص بپردازد.
«تبیین سیر تحولات انقلاب اسلامی در شهر اصفهان حد فاصل سال‌های 1344-1340ش» به قلم دکتر سیدعلیرضا ابطحی، کیمیا کشتی آرا و پریسا امینیان عنوان مقاله دیگری است که با هدف بررسی روند مبارزات مردمی در اصفهان و نقش روحانیت و چهره‌های مبارز، در پی یافتن پاسخ این پرسش است که تحولات انقلابی در اصفهان در سال‌های 1344-1340ش، چه مسیری طی کرده و چه تحولی یافته است.
مرتضی رسولی‌پور به «معرفی و نقد کتاب سال‌های خاکستری» پرداخته است؛ این کتاب حاوی بخش‌های مهمی از خاطرات دکتر هوشنگ منتصری رئیس دانشگاه تبریز و استاندار اسبق کرمان است. پس از آن نیز فاطمه رضایی رادفر در مطلبی با عنوان «معرفی و بررسی کتاب خاطرات دکتر اکبر اعتماد» کتاب خاطرات متخصص فناوری هسته‌ای و از شخصیت‌های علمی و سیاسی دوره پهلوی دوم را بررسی کرده است.
مریم بسطامی و اسماعیل حسین‌زاده در مقاله «ضدیت با سلطنت به عنوان نماد پایدار فرهنگ سیاسی در شعارهای انقلاب اسلامی» با روش تحلیل محتوا و فراوانی‌سنجی در صدد توصیف و تبیین جایگاه سلطنت در فرهنگ سیاسی ایران و ارتباط آن با مقوله انقلاب برآمده‌اند. در مقاله بعدی با عنوان «تاریخ شفاهی نقش و عملکرد سرلشکر ولی‌الله قرنی در نهضت امام خمینی(ره)»، امین عزیزی کوشیده به بررسی نقش و عملکرد ولی‌الله قرنی در نهضت امام خمینی در قالب تاریخ شفاهی بپردازد. پس از آن هم محمد اسماعیل‌زاده در مقاله «اندیشه سیاسی آیت‌الله گلپایگانی و نقش آن در پیروزی انقلاب اسلامی» ضمن تبیین ابعاد شخصیتی آیت‌الله گلپایگانی، به نقش اندیشه سیاسی ایشان در پیشبرد انقلاب اسلامی پرداخته است.
علی صمدی جوان به «معرفی و بررسی کتاب اقتصاد و امنیت، خاطرات دکتر علینقی عالیخانی»، وزیر اقتصاد ایران و رئیس دانشگاه تهران پرداخته است. پس از آن حمید قزوینی در مطلبی با عنوان «نقدی بر تاریخ شفاهی روابط مبارزان ایرانی با سازمان فتح فلسطین» پس از بیان پیشینه و معرفی سازمان فتح، ضمن اشاره به تعدادی از آثار منتشر شده درباره این سازمان، مؤلفان و راویان را از جهت روش کار و محتوای آثار مورد نقد قرار داده است.
در مقاله «حاج عبدالرضا غنیان؛ از انشعاب در انجمت پیروان قرآن تا حضور در مسجد کرامت» به قلم احمد عسکری به منظور بررسی و تبیین تاریخی فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی بازاریان مشهد، بخشی از زندگی سیاسی - اجتماعی عبدالرضا غنیان، بازاری شناخته‌شده مشهد در دهه بیست تا شصت مورد بررسی قرار گرفته است. مهدی ابوالحسنی ترقی در مقاله «بیگانه‌ترین روایت از انقلاب» ضمن بیان مختصر پیشینه رادیو بی‌بی‌سی، به جریان شکل گیری روایت این رادیو از انقلاب اسلامی اشاره می‌کند و آن را از ابتدا تا انتها مورد سنجش علمی و تخصصی (تاریخ شفاهی) قرار می‌دهد.
فرهاد نام‌برادرشاد و نادر پروانه در مقاله «تاریخ شفاهی نهضت آزادی ایران» در مطالعه‌ای موردی به یادداشت‌های احمدصدر حاج‌سیدجوادی با عنوان خاطرات صدر انقلاب پرداخته‌اند. پس از آن نیز یوسف نیک‌فام در مطلبی با عنوان «یک تجربه و آسیب‌های آن» نقد و بررسی‌ای بر کتاب خودش با عنوان «تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی در اراک» نگاشته است.
در آخرین مقاله این کتاب که با عنوان «خاطرات ناقص، آغازی بر تحریف تاریخ» به قلم رضا اکبری آهنگری نوشته شده، به اهمیت ثبت خاطرات در شکل‌گیری صحیح تاریخ از یک سو و تحریف تاریخ به صورت خواسته یا ناخواسته به دلیل بی‌دقتی در ثبت کامل آن اشاره شده است. پایان‌بخش کتاب تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی، تصاویری از سخنرانان دهمین نشست تاریخ شفاهی است. برای تهیه این کتاب می‌توانید با شماره تلفن 22605073 - 021 تماس بگیرید.
مروری بر کتاب‌های مقالات همایش تاریخ شفاهی ایران
تعداد بازدید: 3633
http://oral-history.ir/?page=post&id=8995