سه مقاله درباره خاطرات جنگ
محمدعلی فاطمی
24 بهمن 1396
«خطر سقوط بهمن: سه مقاله درباره خاطرات جنگ» چهارمین کتاب با موضوع مطالعات جنگ از از مجموعه کتاب هابیل است. این اثر محسن حسام مظاهری را نشر آرما در اصفهان به تازگی (بهمن 1396) به چاپ نخست رسانده است.
نویسنده کتاب در مقدمه توضیح داده است که: «کتاب‌های خاطرات جنگ، از نظر تعداد و شمارگان، پرشمارترین آثاری‌اند که تاکنون در موضوع جنگ ایران و عراق نوشته و منتشر شده‌اند. هر ساله، شمار بالایی از کتاب‌های خاطرات جدید در قالب‌های مختلف (خودنوشت، دیگرنوشت، تاریخ شفاهی و...) تولید می‌شوند. به این فهرست می‌توان تعداد فراوان زندگی‌نامه‌های داستانی شهدا که براساس خاطرات دیگران از آنها نوشته می‌شوند را هم افزود.
پرسش مهمی که مطرح می‌شود این است که تولید و نشر این حجم فراوانِ خاطرات، چه آثار و پیامدهایی داشته و دارد؟ علاوه بر کارکردهای سیاسی (نظیر تقویت روایت رسمی از جنگ و کمک به تثبیت مشروعیت سیاسی نظام مستقر) و کارکردهای فرهنگی ـ ادبی (نظیر ترویج فرهنگ و ارزش‌های دفاع مقدس و غنای ادبیات مقاومت)، آیا می‌توان ارزش تاریخ‌شناختی و اسنادی هم برای این خاطرات قائل شد؟ و آیا آنها می‌توانند به افزایش دانش تاریخی ما از دوره جنگ هم کمکی کنند؟
این کتاب، سه مقاله مستقل با موضوع خاطرات جنگ را شامل می‌شود و مقاله نخست یعنی «سودای تماشای فیل(ها): نسبت خاطره با امر واقع (با مثال‌هایی از کتاب دا)» شاید بتواند به یافتن پاسخ این پرسش مهم کمک کند. زیرا در آن، مسئله پیچیده نسبت خاطرات و امر واقع بررسی شده است و این که اساساً آیا امکان دسترسی به واقعیت رخدادها از طریق خاطرات وجود دارد یا نه؟
در مقاله دوم با عنوان «خطر سقوط بهمن: چرا کتاب‌های خاطرات جنگ به مرور فربه و فربه‌تر می‌شوند؟» براساس یک تحقیق، ابتدا نشان داده شده که هر چه از سال‌های جنگ فاصله گرفته‌ایم، بر تعداد و حجم کتاب‌های خاطرات جنگ افزوده شده است و در ادامه بررسی شده که چه دلایلی را می‌توان برای این رشد (یا به تعبیر مقاله: فربهی) خاطرات در نظر گرفت.
سومین مقاله، «زندگی با ارواح: پدیده زندگی فانتزی با شهدا» نام دارد و در آن با رویکردی انتقادی و آسیب‌شناسانه موضوع استمرار حیات شهدای جنگ در قالب خاطرات‌شان و نیز پدیده‌ای که از آن به «زندگی فانتزی با شهدا» تعبیر شده، بررسی شده است.»
نوشته‌های تاکنون محسن حسام مظاهری و از جمله، این اثر 83 صفحه‌ای نشان می‌دهند که او با حداقل دو برنامه‌ریزی می‌نویسد؛ برنامه‌ای که ساختار و ظاهر نوشته‌هایش را به نظمی در خدمت محتوا می‌رساند و برنامه‌ای که محتوا را از تکرار تکراری‌ها دور و به صراحت در موضوع‌های مورد نظر نزدیک و نزدیک‌تر می‌کند. این روند حتی از عنوان‌های مقاله‌های کتاب «خطر سقوط بهمن» هم پیداست.
نکته دیگر این که نویسنده، وضع موجود موضوع مورد نظر کتاب (خاطرات جنگ) را مبداء قرار داده و بر این اساس هم گذشته آن را بررسی کرده است و هم آینده آن را به نوعی پیش‌بینی. شکی نیست که ورود به بررسی این وضع موجود، سختی‌های خاص خود را هم در پژوهش موضوع و هم در واکنش‌ها به آن دارد، اما حاصل، حرکتی به پیش است، چه برای نویسنده و چه برای آنها که منتظرند پژوهشگر و نویسنده‌ای قدم بردارد و پا جای پای او بگذارند. به هر حال، حاصل ماندگارتر، برای نویسنده «خطر سقوط بهمن» است که با خواندن و نوشتن راهی در بررسی موضوع مورد نظرش گشوده است.
تعداد بازدید: 4655
http://oral-history.ir/?page=post&id=7650