خاطره‌نویسی با رویکرد تاریخ شفاهی
مرجان میرغفاری
21 بهمن 1394
«کسی، نایِ حرف زدن نداشت. در آن سکوت، گویی با نگاه‌مان باهم حرف می‌زدیم. غم پرپر شدن بچه‌ها از یک‌سو و نامشخص بودن سرنوشت‌مان از سوی دیگر ذهنم را آشفته کرده بود. آرام و بی‌حرکت به گوشه سنگر تکیه داده بودم که ناگهان خمپاره‌ای نزدیک ما منفجر شد. جلوی چشمانم سیاه شد. دیگر چیزی متوجه نشدم تا زمانی‌که عراقی‌ها قصد داشتند مرا از سنگر خارج کنند. چشم راستم باز نمی‌شد و چیزی روی پلکم چسبیده بود. دستم را به طرف صورتم بردم و روی چشمم کشیدم. لمسش کردم، نرم بود. جلوی چشمم که آوردم، دیدم تکه‌ای گوشت است؛ گوشتِ همرزمان شهیدم...»
روایت بالا قسمتی از کتاب «فتاح: خاطرات فتاح محمدی از اسارتگاه‌های عراق» است که بیستم بهمن 1394 در سالن مهر حوزه هنری با حضور ریاست حوزه هنری و جمعی از دست‌اندرکاران و علاقه‌مندان کتاب‌های دفاع مقدس رونمایی شد.
این کتاب به همت دفتر فرهنگ و مطالعات پایداری و حوزه هنری استان کهگیلویه و بویراحمد تولید و به تازگی توسط انتشارات سوره مهر به چاپ نخست رسیده است. میترا رفیعی، خاطرات دوران اسارت دکتر فتاح محمدی در سال‌های جنگ تحمیلی عراق علیه ایران را در کتاب «فتاح» تدوین کرده است. به رغم نزدیکی نثر اثر به یک روایت داستانی، همه وقایع به دور از هرگونه خیال‌انگیزی و تصنعات ادبی، همان‌هاست که راوی در خاطرات شفاهی خود بازگو کرده است. به عبارت دیگر کتاب خاطراتی با رویکرد تاریخ شفاهی است.
فتاح محمدی، راوی کتاب
میترا رفیعی در حاشیه برنامه رونمایی کتاب خود، در گفت‌وگو با خبرنگار سایت تاریخ شفاهی ایران، روش به کار گرفته شده در کتاب «فتاح» را تاریخ شفاهی می‌داند و تاکید می‌کند که در ابتدا مصاحبه‌ها به صورت مستند انجام شد و بعد از اتمام این مرحله، فعالیت پژوهشی، گویاسازی و حتی مصاحبه با دوستان و همرزمان راوی در دستور کار قرار گرفت.
وی تجربیات به دست آمده در کتاب خاطرات فتاح محمدی را بسیار تاثیرگذار دانست و تاکید کرد که در پژوهش و کار جدیدش که خاطرات حسن وکیلی است، از روش تاریخ شفاهی استفاده کرده است. زیرا روش تاریخ شفاهی می‌تواند نیاز امروز جامعه که بیان واقعیت‌هایی از دوران جنگ تحمیلی است را پاسخگو باشد.
● برای کتاب «فتاح» بین سی تا چهل ساعت گفت‌وگو انجام شده بود و بعد از بازنگری و کارشناسی، حدود ده ساعت هم مصاحبه تکمیلی صورت گرفت
همچنین محمد قاسمی‌پور که مدیریت دفتر فرهنگ و مطالعات پایداری امور استان‌های حوزه هنری را برعهده دارند، این کتاب را دومین اثر ملی حوزه هنری استان کهکیلویه و بویراحمد، بعد از کتاب «پایی که جا ماند» دانست که توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده است. وی روش گردآوری، ثبت و ضبط خاطرات کتاب «فتاح» را با روش تاریخ شفاهی دانست و گفت: «کار کتاب خاطرات فتاح محمدی که به صورت مصاحبه تاریخ شفاهی بود در دفتر فرهنگ و مطالعات پایداری یاسوج آغاز شد. بین سی تا چهل ساعت گفت‌وگو انجام شده بود و بعد از پیاده‌سازی، مرحله بازنگری و کارشناسی انجام شد. در حدود ده ساعت هم مصاحبه تکمیلی صورت گرفت و به طور کل، روش این پژوهش به صورت تاریخ شفاهی است.»
● روش تاریخ شفاهی می‌تواند نیاز امروز جامعه که بیان واقعیت‌هایی از دوران جنگ تحمیلی است را پاسخگو باشد
قاسمی‌پور با اشاره به نکته‌ای که نویسنده هم در مقدمه کتاب به آن پرداخته است، گفت: «در جلسات اول، راوی، متکلم وحده بود، ولی به مرور فضای گفت‌وگو شکل می‌گیرد که کاملا بر منوال گفت‌وگوی تاریخ شفاهی گونه می‌باشد، ولی شکل ارائه و خروجی اثر به صورت خاطرات شفاهی آقای محمدی تنظیم و تدوین شده است. به بیان دیگر سؤالات توسط محقق حذف شده و شکل ارائه به صورت تاریخ شفاهی نیست؛ ولی روش کار در ثبت، ضبط و گردآوری خاطرات، به صورت تاریخ شفاهی بوده است.»
بنابراین امید است در فعالیت‌های جدیدی که در حوزه ادبیات جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و دفاع مقدس انجام می‌شود، از روش تاریخ شفاهی، بیشتر استفاده شود. زیرا می‌تواند جهان واقعی آن دوران را برای مخاطب امروزی که به دنبال فهم آن واقعیت‌هاست ترسیم کند و خواننده را به شناخت و درک درستی برساند.
تاریخ شفاهی، وابسته به توانمندی و تخصص محقق است
تعداد بازدید: 4638
http://oral-history.ir/?page=post&id=6172