سفرنامه ناصرالدین‌شاه به چمن‌سلطانیه
09 دی 1394
سلطانیه در عهد ناصرالدین‌شاه قاجار(عکس از موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران)
ناصرالدین شاه از معدود پادشاهانی است که به نگارش خاطرات و سفرنامه‌های خود دست زده است. از این پادشاه قاجاری تعدادی سفرنامه و یادداشت روزانه باقی است، که میتوان آنها را به دو دسته یادداشت‌ها و سفرنامه‌ها؛ و خود سفرنامه‌ها را نیز به دو دسته سفرهای داخلی و خارجی تقسیم نمود. حدوداً تمامی سفرنامه‌های ناصرالدین شاه به چاپ رسیده است؛ که از جمله آنها میتوان به سه سفرنامه فرنگستان در سال‌های ۱۲۹۰، ۱۲۹۵ و ۱۳۰۶ قمری، سفرنامه عتبات در سال ۱۲۷۸ق با عنوان شهریار جاده‌ها، دو سفرنامه خراسان در سال‌های ۱۲۳۸ و ۱۳۰۰ق، دو سفرنامه مازندران ۱۲۹۲ق، سفرنامه عراق عجم در سال ۱۳۰۹ق و سفرنامه قم اشاره کرد. در برخی از تحقیقات جدید از سفر ناتمامی از ناصرالدین شاه به چمن سلطانیه نام برده شده است؛ لذا شاید عدم دسترسی به نسخه حاضر یکی از دلایل این مسأله بوده باشد.
سفرنامه ناصرالدین شاه به چمن‌سلطانیه که به کوشش زهرا موسیوند و نادر پروانه تصحیح و آماده چاپ گردیده است، یکی دیگر از سفرنامه‌های ناصرالدین شاه است که تاکنون به چاپ نرسیده است. این سفرنامه از لحاظ زمانی مقدم بر سفرنامه‌های قبلی است و وقایع دویست روزهای را از تاریخ ۲۵ شعبان/ ۱۰ فروردین ۱۲۷۵ق تا ۲۲ ربیع الاول/ ۲۸ میزان ۱۲۷۶ق در بر میگیرد. در این سفر، ناصرالدین شاه از هشتاد منزل عبور میکند و از شهرهای مختلف از جمله قم، محلات، ملایر، همدان، سنندج، بیجار، میانه، تبریز، زنجان، چمن‌سلطانیه و قزوین و... بازدید میکند. این سفرنامه علاوه بر عزل و نصب‌ها، بازدید از شهرها، اوضاع سیاسی و اجتماعی، شکارهای ناصرالدین شاه؛ از لحاظ جغرافیای تاریخی مسیر سفر نیز حائز اهمیت فراوان است. در طول این سفر نیز با علمای شهرهای مختلف که حدوداً اسامی آنها به پنجاه نفر می‌رسد، دیدار می‌نماید. بسیاری از شاهزادگان و صاحب‌منصبان از جمله کیومرث میرزا ملکآرا، علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه، بهمن میرزا بهاءالدوله، احمدمیرزا عضدالدوله، میرزا محمدخان سپهسالار، فرخ‌خان امین‌الدوله، عباس‌قلی‌خان معتمدالدوله، میرزا سعیدخان وزیر دول خارجه، امیراصلان‌خان مجدالدوله و میرزاجعفرخان مشیرالدوله و... در این سفر وی را همراهی می‌کردند. سام ابن محمدقلی ملقب به ملک آرا و متخلص به رضوان که از شاعران دربار ناصری است، به دستور شاه این سفرنامه را به رشته تحریر درمی‌آورد و به قول وی:
ز امر شه این دفتر آراستم همه عذرها سر به سر خواستم
و گر نیست پذیرفته عذر صواب بگو مدعی این قلم این کتاب
لذا با توجه به ساختار سفرنامه سعی بر آن شد تا صرفاً به تشریح اصطلاحات و واژه های نامانوس پرداخته نشود بلکه تمامی اشعار، آیات، احادیث، اسامی صاحب‌منصبان، روحانیان و نام همه شهرها و روستاها مستندسازی و توضیح داده شود. لازم به ذکر است که مصححان این اثر، سال‌ها در حوزه تخصصی اسناد کار کرده و کارشناس ارشد تاریخ هستند.
تعداد بازدید: 6227
http://oral-history.ir/?page=post&id=6063