نگاهی به تاریخ‌نگاری در آفریقا

تاریخ شفاهی توگو

مرضیه خزایی، زینب گلستانی

25 آذر 1394


خانه های سنتی در توگو موسوم به تابرما

جمهوری توگو یکی از کشور‌های آفریقای غربی، با 7 میلیون جمعیت و 56 هزارو 785 کیلومتر مربع مساحت است. این کشور در همسایگی کشورهایی چون بورکینا فاسو[1]، غنا[2] و بنین[3] قرار دارد. نام این سرزمین از کلمه توگودو[4] در زبان اِواِ[5]، به معنای شهری فراسوی رودخانه، مشتق شده است. توگو که در قرن نوزدهم مستعمره کشور آلمان بود، در قرن بیستم، پس از جنگ جهانی اول و به دنبال شکست آلمان‌ها، از سوی کشورهای فرانسه و انگلستان به دو بخش تقسیم شده و مستعمره‌ی آنها می‌شود. در 20 اوت 1956 توگو با شکل گرفتن «نهاد جمهوری مستقل توگو» از استقلال داخلی برخوردار شد و در 27 آوریل 1960 با توافق دولت فرانسه و کشور توگو، تحت نظارت سازمان ملل متحد، این کشور استقلال کامل خود را به دست آورد.

 

کتاب از سنت شفاهی، رساله ی شیوه ی تاریخی[6] نوشته‌ی مردم شناس بلژیکی، ژان ونسینا، که پژوهشی در باب آفریقای مرکزی است، سعی در اثبات وجود تاریخ خاص آفریقا قبل از ورود اروپاییان به این منطقه و هم چنین لزوم نگارش آن را دارد. مراکز دانشگاهی و انسان‌شناسان، هر چند اسناد مکتوب بسیاری در زمینه تاریخ این سرزمین در اختیار نداشتند، اولین افرادی بودند که قدم در این راه نهادند. از این رو، در اواخر سال‌های 1950 و با هدف غنی‌سازی اسناد تاریخی، منابع شفاهی در غیاب اسناد مکتوب، به عنوان منابع دست اول جهت بازسازی بخشی از تاریخ به رسمیت شناخته شد. در سال 1964 اولین تلاش‌ها برای سازماندهی پژوهش‌هایی در زمینه سنت شفاهی در آفریقا، در قالب طرح «نگارش تاریخی کلی آفریقا[7]» توسط کنفرانس عمومی یونسکو شکل گرفت. نتیجه این کنفرانس لزوم ایجاد مراکز منطقه‌ای و پژوهشی در زمینه سنت شفاهی بود. در همین زمان دانشگاه‌های کشورهای غربی اقدام به تاسیس مراکز و بخش‌هایی به منظور مطالعه تاریخ آفریقا کردند، و در این میان برخی شرکت‌های تجاری اروپایی فعال در آفریقا مانند اسکوآ[8] با هدف ایجاد تنوع در فعالیت‌های خود اقدام به انجام پژوهشی در زمینه سنت شفاهی آفریقا کردند و این چنین، «انجمن پژوهش علمی در آفریقای سیاه پوست[9]» شکل گرفت که تحقیقات در مورد امپراتوری ماندیگ[10] و منابع شفاهی سِنوفُ[11] ساحل عاج را تامین مالی می‌کرد.

در ادامه به اختصار به معرفی منابع تاریخ شفاهی کشور توگو که در برگیرنده کتاب‌ها، مقالات و اسناد صوتی و تصویری هستند، می پردازیم.

 

مراکز فعال در زمینه تاریخ شفاهی

مرکز تحقیق و پژوهش سنت شفاهی[12] دپارتمان تاریخ و باستان شناسی دانشگاه لومِ[13] در توگو، یکی از مراکز فعال در زمینه تاریخ شفاهی این کشور است. از جمله فعالیت‌های این مرکز برگزاری همایش‌های بین‌المللی با موضوع تاریخ شفاهی است که از آن جمله می‌توان به همایش سال 2011 با عنوان منابع شفاهی و تاریخ آفریقا: بیلان (ترازنامه) و دورنما[14] را نامبرد. هدف این همایش جمع‌آوری نتایج 50 سال پژوهش و مطالعه در زمینه تاریخ شفاهی آفریقا از سوی متخصصان امر، تعریف دورنمای تحقیقات آینده، و بر این اساس، پیشنهاد استراتژی‌های جدید تحقیق بوده است. این همایش با مشارکت «انجمن علوم جوامع» مرکز ملی تحقیقات علمی و فنی اوآگادو بورکینا فاسو[15]، مرکز تحقیقات جهان آفریقا در فرانسه[16] ، دپارتمان تاریخ و باستان شناسی دانشگاه ابومی-کالاوی [17]، دپارتمان تاریخ یو اف آر[18] علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه کوکودی[19] آبیجان[20] ساحل عاج، و مرکز تحقیقات زبانشناسی و تاریخی تاریخ شفاهی[21]، برگزار شد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه لومِ نیز در سال 2008 سمیناری را با عنوان تاریخ توگو از 27 آوریل 1958 تا 27 آوریل 2008 [22] با محوریت موضوع «حکومت در آفریقا» برگزار کرد که از متخصصان علوم اجتماعی (مورخین، جامعه‌شناسان، جغرافی‌دانان، سیاستمداران، اقتصاددانان، روانشناسان، انسان‌شناسان و ...) برای شرکت در این سمینار دعوت به عمل آمد تا عقاید و نظرات خود را در مورد موضوعاتی چون: «ظهور حکومت در آفریقا: گذر از استعمار یا آزادی مردم»، «مبنایی در قانون اساسی حکومت‌ها: منابع ذاتی (طبیعی) یا تقلید»، «مردم، دولت‌ها، ملیت‌ها در آفریقا، انقلابی سیاسی؟»، «ابزار و شیوه حکومت در آفریقا»، به اشتراک گذارند.

 

منابع سمعی بصری تاریخ شفاهی توگو

از دیگر منابع تاریخ شفاهی توگو فایل‌های ویدئویی موجود در وبگاه ویدئو‌های تاریخ شفاهی توگو [23] است. این وبگاه فایل‌های تصویری با عنوان تاریخ مانگو-توکو[24]، از جمله فیلم ویدئویی مربوط به قتل ریس جمهور این کشور سیلوانوس اُلیمپیو[25] را در دسترس کابران قرار می‌دهد. هم چنین وبگاه‌های دیگری با عنوان توگو-ویدئو اینا.اف.ار[26] و سیلوانوس اُلیمپیو توگو-یوتیوب[27] فایل‌های تصویری مشابهی را به نمایش می‌گذارند. در وبگاه یوتیوب[28] فایل تصویری مربوط به قتل ریس جمهور سیلوانوس که اُلیمپیو شامل 6 فایل ویدئویی است با عناوینی چون تاریخ توگو[29]، گذشته ای که فراموش نمیشود[30]، تاریخ توگو: رئیس جمهور[31] ( شامل یازده فایل ویدئویی)، ارائه شده است. البته اسناد دیگری با عناوین دیکتاتور گناسینگبِ-تاریخ راز آلود توگو[32] (درباره رئیس جمهور دیکتاتور توگو)، توگو: سختی (فشار و مضیقه)[33]که روایتگر روز 25 سپتامبر 1986 (روز درخواست تقاضای کمک نظامی دولت توگو برای مقابله با غنا) در این وبگاه موجودند. این اسناد تصویر هر یک به نوعی روایتگر بخشی از تاریخ این کشور هستند.

 

منابع مکتوب تاریخ شفاهی توگو

سایت دفتر تحقیقات آفریقا [34] با انتشار مقاله‌ای به قلم کلود هلن پِرو[35] به معرفی کتاب تاریخ مردم توگو بین سالهای 1884 تا 1960[36] نوشته نیکواِ لُجو گاییبور[37] می‌پردازد. هدف اصلی این اثر که حاصل بیست سال تلاش و تحقیق و مشارکت نگارنده با جمعی از مورخان، باستان‌شناسان، مردم‌شناسان و جغرافیدانان دانشگاه لومِ است، نشان دادن چگونگی زندگی مردم توگو در دوران استعمار این سرزمین است. در جلد اول این اثر، مؤلفان چارچوب‌های «نهادی و سیاسی»، «تفاوت‌های سیاسی-اقتصادی» توگو را بررسی می‌کنند و سپس از مبحث «جمعیت، شهر و روستا»، و «بهداشت در دوره استعمار» این کشور سخن می‌گویند. در جلد دوم این اثر ارزشمند از تغییرات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی اواخر قرن نوزده تا سال 1960، و در ادمه آن مبارزه علیه استعمار و در نهایت از استقلال این سرزمین سخن می‌گویند. بخش مربوط به مبارزه علیه استعمار و استقلال حدود 200 صفحه آخر این کتاب را در بر می‌گیرد. در این بخش (فصول 32-30 کتاب) در کنار مطالعه تاریخی محققان بر روی زندگی روزمره مردم توگو، می‌توان مشاهدات افرادی که شاهد وقایع این بخش از تاریخ توگو بوده ‌ند را نیز مطالعه کرد (مانند معلمی که از آغاز حرفه و مشکلات تحصیلش سخن می‌گوید). این بخش هم چنین در برگیرنده ترانه‌هایی است که به عنوان سلاح سیاسی در آن زمان به کار گرفته می‌شده است. هم چنین باید به حضور برجسته زنان در این اثر اشاره کرد، چرا که زنان خرده‌فروش آن دوران، در کنار فروش کالاهای خود، اعلامیه‌هایی را هم در بین افراد توزیع می‌کردند و این‌چنین زمان و مکان جلسه مخالفان را به اطلاع دیگران می‌رساندند. در آخر نویسندگان این اثر با کنار هم قرار دادن نظرات مورخان و ساکنان این سرزمین سعی کرده‌اند از برخی وقایع و حقایق تاریخی و فرهنگی این سرزمین پرده بردارند.

وبگاه ایسی لوم[38] صفحه‌ای با عنوان شهادت مرد بزرگی از توگو: فرانسوا آمورین[39] را به خوانندگان ارائه می‌کند. در این صفحه افریک اِبدو[40] به بهانه پنجاهمین سال انتخابات 27 آوریل 1958 که به موجب آن توگو استقلال داخلی خود را بدست آورد، مصاحبه‌ای را با یکی از مبارزان استقلال کشور توگو انجام می‌دهد. این مرد مسن که فرمانده نظامیان گروه ژووِنتو[41] بوده است، از تجربیات خود و حوادثی که خود شاهد آنها بوده، از جمله دلایل استقلال توگو، آشنایی‌اش با پدر استقلال غنا، یعنی دکتر فرانسیس کوان انکروما[42] ودیگر رویدادهای آن دوره سخن می‌گوید.

کتاب توگو زیر سلطه استعمار[43] نوشته نیکواِ لُجو گاییبور، هفتاد سال از تاریخ استعمار این کشور را به تصویر می‌کشد. نویسنده در نگارش اثر خود با بهره‌گیری از آرشیو‌های موجود در توگو، غنا، بنین، آرشیو‌های ماوراءالبحرین اِکس[44] و از آرشیو‌های وزارت امور خارجه کشورهایی چون انگلستان، هلند، دانمارک و آلمان، مطالبی کاملاً مستند را ارائه می‌دهد. او در این اثر ابتدا از دوران استعمار آلمان و سپس از استعمار این کشور توسط فرانسه و انگلیس سخن می‌گوید، ولی به اختلافات اساسی و داخلی خانواده بزرگ توگو اشاره‌ای نمی‌کند. نگارنده همچنین از چگونگی دولت استعماری و تحول اقتصادی این کشور تا سال 1914 سخن می‌گوید و در ادامه به وقایع مربوط به جنگ جهانی اول و اشغال این کشور توسط انگلستان و فرانسه اشاره می‌کند. این اثر در نهایت با بیان جریان مبارزات مردم برای استقلال توگو و استقلال این کشور در 27 آوریل 1960 به خاتمه می‌رسد.

کشور کوچک توگو تاریخ پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است و مطالب تاریخی به نگارش در آمده در مورد این کشور بسیارند. اما ذکر تمامی منابع و آثار به نگارش در آمده مرتبط با تاریخ شفاهی این کشور در این گزارش نمی‌گنجد. از این رو تنها به اختصار بخشی از این آثار و فعالیت‌ها بیان شد.

 

 

 

منابع:

 

[4] Togodo

[7] Une Histoire Générale de l’Afrique

[8] SCOA

[9] l’Association pour la Recherche Scientifique en Afrique Noire (ARSAN)

[10] L’empire mandingue

ماندیگ‌ها مردمان آفریقای غربی هستند. در قرون یازده و دوازده ، قبیله کِیتا (Keita) قبایل ماندیگ را باهم متحد کرد، که آنها در اوایل قرن سیزده، امپراتوری مالی را بنا نهادند. ماندیگ‌ها به عنوان پایه‌گذاران پادشاهی‌های بسیاری در آفریقا شناخته می‌شوند، از جمله پادشاهی‌های بربر و کائارتا (Kaarta) مالی، پادشاهی دیارا (Diarra) بین موریتانی و مالی، نیانی (Niani)، وولی (Woulli)، بامبوک (Bambouk) در سنگال شرقی و ... ). تمامی این سلسله‌ها در نتیجه استعمار اروپاییان در قرن بیستم، از میان رفتند.

[11] Sénoufo

[12] Le Centre d’étude et de recherche par la tradition orale (CERTO)

[14] Sources orales et histoire africaine: bilan et perspectives)  /http://sourcesorales.sciencesconf.org( (http://www.tg.auf.org/Sur-l-histoire-du-Togo)

[15] L'institut des Sciences des Sociétés (INSS) du Centre National de la Recherche Scientifique et Technologique (CNRST) de Ouagadougou, Burkina Faso.

[16] Le Centre d'études des mondes africains, UMR 8171 (CNRS - Université de Paris1 - EPHE - Université de Provence)

[17] France. Le Département d'Histoire et d'Archéologie de l'Université d'Abomey-Calavi

[18] UFR

[19] Le Département d'Histoire de l'UFR Sciences de l'Homme et de la Société (UFR SHS ), Université de Cocody

[20] Abidjan

[21] Le CELHTO, Centre d'Etudes Linguistiques et Historiques par Tradition Orale

[22] L’histoire du Togo du 27 avril 1958 au 27 avril 2008

[25] Sylvanus Olympio                                                                                       

المپیو اولین ریس جمهور توگو بود، که در کودتای سال 1963 به قتل رسید.

[26] Togo video ina.frwww.ina.fr>video>CAF97048215(

[27] sylvanus olympio togo - YouTube ) https://www.youtube.com/watch?v=ejzS5Dr1xIw(

[28] https://www.youtube.com/results?search_query=histoire+orale+du+togo

[29] Histoire du Togo

[30] Un passé qui ne passe pas.

[31] Histoire du Togo : Président

[33] Togo : tension - Duration: 2:32.

[34]Cahier d’études africaines (http://etudesafricaines.revues.org/7520(

[35] Claude-Hélène Perrot, «Gayibor, Nicoué Lodjou. – Histoire des Togolais de 1884 à 1960 », Cahiers d’études africaines [En ligne], 186 | 2007, mis en ligne le 08 juin 2007, consulté le 03 décembre 2015. URL : http://etudesafricaines.revues.org/7520

[36] L’Histoire des Toglais, de 1884 à 1960, presses de l’UL, Lomé, 2006.

[37] Gaibor, Nicoué odjou, Histoire des Togolais de 1884 à 1960, Lomé, Presse de l’Université de Lomé, 2006.

[38] (Icilome.com)http://www.icilome.com/nouvelles/news.asp?id=3&idnews=10061

[39] Témoignage d'un grand homme du Togo: François Amorin

[40] Afric’Hebdo

[41] la JUVENTO

[42] Francis Kwame N’Krumah

[43] Gaibor, Nicoué odjou, Le Togo sous domination coloniale (1884-1960), Lomé, Les Presses de l’U.B., 1997.

[44] L’outre-mer de’Aix



 
تعداد بازدید: 7424


http://oral-history.ir/?page=post&id=6023