تاریخ شفاهی کامرون
مرضیه خزایی، زینب گلستانی
26 آبان 1394
اشاره: جمهوری کامرون، یکی از کشورهای فرانسه زبان آفریقای مرکزی است که در همسایگی کشورهایی چاد، نیجریه و جمهوری کنگو قرار دارد. پس از جنگ جهانی اول تحت سلطۀ استعماری آلمان، فرانسه و انگلستان در آمد. این کشور در 1960م استقلال خود را پس از نبردی خونبار و طولانی باز یافت و در سال 1984، به طور رسمی «جمهوری کامرون» نامیده شد. تجربیات، کوشش‌ها و مبارزات مردم این سرزمین بحثی ناب و درخور توجه در حوزه تاریخ شفاهی اما بیشتر مطالعات انجام شده عملاً به حفظ میراث شفاهی کامرون اختصاص یافته است. نوشتار پیش رو به اختصار به معرفی مراکز و آثار مکتوبی می‌پردازد که می‌توانند افقی به روی «تاریخ شفاهی کامرون» بگشایند.
منابع نظری تاریخ شفاهی آفریقا
شاخصترین منبع نظری درباره تاریخ شفاهی آفریقا، تاریخ‌نگاری در آفریقا[1] است که نیکوئه گِیبُر[2]، دومینیک ژوئه بُلاتُن[3] و مصطفی گومینیمبو[4] در نگارش آن سهیم بوده‌اند. مؤلفان این کتاب، با در نظر گرفتن برخی تحولات مربوط به تحقیقات تاریخی، از جمله از بین رفتن برخی رده‌های اطلاعاتی (مانند برخی راویان)، به معرفی راهکارها و شیوه‌های نوین رویکرد تاریخی همت می‌گمارند. خواننده این کتاب به تأمل در باب اصول روش‌شناختی فراخوانده می‌شود که هدف از آن کاربرد صحیح تر منابع شفاهی، و اطلاع از دام‌هایی است که برسر راه مورخان فعال در این زمینه وجود دارد. این اثر چشم‌اندازی گسترده از کاربرد مشاهدات شفاهی (شهادت راویان واقعه تاریخی) به عنوان منابعی ناب و قابل پیشرفت در تاریخ‌نگاری، ارائه می‌دهد. در حقیقت این اثر به میراثی غیرمادی می‌پردازد که وظیفه جمع‌آوری و نگهداری آنها بر عهدۀ محققان و مورخان تاریخ شفاهی است. از این رو، ادامه تحقیقات و کار با داده‌های شفاهی موجود ضرورت می‌یابد.
منابع تاریخ شفاهی کامرون
در سال 2002، اِلیکا اِم بوکولو[5] و فیلیپ سَنتنی[6] بر اساس آرشیوهای صوتی موجود در رادیو بین‌المللی فرانسه (RFI)[7] و انجمن ملی سمعی بصری[8]، که به تاریخ معاصر آفریقا می‌پرداختند، اقدام به انتشارهفت لوح فشرده با عنوان آفریقا : تاریخی صوتی (2000-1960)[9] نمودند. نخستین گروه از این الواح، که خود شامل 270 سند صوتی می‌باشند، به موضوع جنگ استقلال نُه کشور آفریقایی، یعنی مالی، ماداگاسکار، نیجریه، ساحل عاج، چاد، کنگو، گابون، داهومی و کامرون اختصاص دارد. در میان این اسناد گونه‌های متفاوتی از منابع صوتی به چشم می‌خورد، از جمله : اسناد صوتی مربوط به سخنرانی‌ها و تظاهرات رسمی، گزارشهای خبری، مصاحبه‌هایی با شاهدان وقایع تاریخی، تجزیه و تحلیل حوادث از جانب قشر عادی جامعه در کنار اشخاص دانشگاهی، به همراه ترانه‌های سیاسی مرسوم در زمان وقوع این حوادث تاریخی. هر چند اکثر این اسناد به زبان فرانسه هستند، در میان آنها اسنادی به زبان‌های انگلیسی، پرتغالی و عربی مشاهده می‌شود.
هم چنین، به رغم وجود آرشیوهای داکار و آرشیو مکه قدس[10] در آفریقای شرقی، که از سال 2002 به علت غنای منابع شفاهی و کتبی تاریخی، ملقب به «منابع خاطرات جهانی» گشته‌اند، تنها آرشیو آ-او-اف[11] که از آرشیوهای ملی و مهم کشور سنگال محسوب‌شده و در داکار نگهداری می‌شود، اسنادی مکتوب از تاریخ کامرون در اختیار دارد. در حقیقت، این آرشیو به عنوان منبعی غنی از اسناد شفاهی و کتبی تاریخ دوران استعمار کشورهای آفریقایی شناخته می‌شود، و از این رو بی‌دلیل نیست اگر آن را « میراث مشترک» نیز بخوانند. تبدیل اسناد این مجموعه به میکروفیلم از سال 1961 آغاز شد، حال آنکه امروزه، جهت سهولت استفاده پژوهشگران و مورخان، این اسناد دیجیتالی شده‌اند.[12]
به علاوه می‌توان به اسنادی چند در آرشیو ملی ماوراء البحار[13]، در باب تاریخ معاصر کشور کامرون اشاره کرد. اسنادی که در میانشان منابع مکتوبی چون وزارت مستعمرات: هیئت بلند مرتبه کامرون و توگو[14]، سازمان حکومتی کامرون و توگو 1959/1949،[15] سازمان حکومتی کامرون 1959/1948،[16] دفاع از آفریقای استوایی فرانسه[17]، کامرون 1957/1949،[18] بی‌نظمی و خشونت در کامرون 1959/1953[19] به چشم می‌خورد، که هر یک به نوعی گوشه‌ای از تاریخ این سرزمین را باز می‌نمایاند.
هم چنین وبگاه فرهنگ آفریقا[20]، لوح فشردۀ فیلمی مستند با عنوان کامرون، کالبدشکافی یک استقلال[21] را عرضه می‌کند که محصول شرکت فرانسوی برنامه 33[22] است. این فیلم، که به همت گااِل لو-روی[23] و وَلِری اُسوف[24] تهیه شده است، مبارزه صلح‌آمیز علیه استعمار را افسانه‌ای بیش نمی‌داند و از این رو اندیشه‌ای را مطرح می‌کند مبنی بر اینکه بی وجود جنگ، خونریزی، کشتار و بمباران، دستیابی سرزمین کامرون به استقلال در سال 1960 سرآبی بیش نبوده است. در این اثر برخی مورخان، سیاستمداران و قربانیان این سرکوبِ هدایت‌شده توسط دولت فرانسه، مشاهدات خود را نقل می‌کنند.
منابع کتبی تاریخ شفاهی کامرون
این تنها وبگاه دانشگاه یائونده1[25] است که فهرستی از پایان‌نامه‌هایی در اختیار قرار می‌دهد که در آنها دانشجویان تاریخ به منابع شفاهی رجوع کرده‌اند، که از این میان می‌توان پایان نامه ژئورژ پاتریس اِتوآ اویونو[26] با عنوان فردینان لئوپولد اویونو : سیاستمدار[27] (2004) را نام برد. در حقیقت این پایان‌نامه که ادعای تحقیق دربارۀ سیاست خارجه کشور کامرون را پس از سال 1960 دارد، مطالعۀ زندگی و فعالیت‌های یکی از سیاستمداران این کشور را پس از استقلال در دستور کار خود قرار می‌دهد. نگارنده در حقیقت سعی در نشان دادن نقش این سیاستمدار در شکوفایی و رونق دیپلماسی کامرون دارد، موضوعی که در بخشی از تحقیق، او را به سوی استفاده از منابع شفاهی سوق می‌دهد. این منابع در حقیقت در برگیرندۀ گفتگوهای نگارنده با شخص دیپلمات، فردینان لئوپولد اویونو، مُنت تومو[28]، همکار وی در سال‌های 1982- 1974 در سازمان ملل متحد و دبیر کل مینرکس در سال‌های 1998-1992، : آمبرواس بِهالال[29]، همکار وی در مینرکس[30]، یکی از همکاران او در لندن در سال‌های 1986-1981 و مشاور اول فنی او در سال‌های 1994-1991 در مینرکس، و هم چنین چند تن از اعضای خانواده ی این دیپلمات، یعنی خانم سِسیل اِتونگو[31]، وَنسان آفعا[32]، نوه دختری، برادر، همسر و یکی از پسرعموهای وی به نام ژِروم اووُنو میمبوئه[33] است. خصوصاً این بخش از کار این دانشجو خود می‌تواند چون سندی شفاهی از تاریخ معاصر سرزمین کامرون مورد مطالعه قرار گیرد.
کتاب کامرون! جنگی پنهان، ریشه دوانده در سیاست‌های آفریقایی فرانسه 1971-1948[34]، که محصول همکاری مشترک جمعی از نویسندگان- توماس دِلتُومب[35]، مانوئل دومِرگ[36] و ژَکوب تاتسیتسا[37]- است، مطالعه‌ای است در باب جنگ کامرون علیه استعمار. مطالعه‌ای که پرسش اصلی آن چرایی سیاست‌های سرکوبگرانۀ دولت فرانسه در قبال مردم کامرون در چهارمین و پنجمین انقلاب این کشور، قبل و پس از اعطای استقلال به کامرون، است. پرسشی که پاسخ دادن به آن، به کشف واقعیاتی در خور توجه می‌انجامد، واقعیاتی از مبارزه با استعمار، جنگ و هم چنین روابط تاریخسازان مهم سیاست کامرون با کشور فرانسه. در واقع نخستین منابع مورد استناد در این کتاب، اسناد کتبی هستند. شامل برخی مستندات تاریخی، مقالات جراید، گزارشهای اداری، نامه‌نگاری‌های موجود در آرشیوهای عمومی و خصوصی در فرانسه (اکس-آن-پرووانس[38]، نانت[39]، پاریس و غیره) و در کامرون (بواِآ[40]، دشانژ[41]، یاوندِ[42] ، بَفوسام[43] ) مربوط به نیروهای پلیس. لازم به ذکر است که مشاهدات شفاهی شاهدان وقایع تاریخی نیز به این اسناد می‌پیوندد، امری که وجود 202 مصاحبه شفاهی با تاریخسازان سابق فرانسوی و کامرونی موجود در آرشیوهای مختلف را در این کتاب توجیه می‌کند. از جمله مخبرانی که شهادت‌های‌شان در این کتاب گرد آمده، می‌توان به روبِن اوم نیوبه[44]، فِلیکس مومیه[45]، مارتن سینگَپ[46] و هم چنین جمع کثیری از مبارزان کامرونی فعال علیه استعمار، که کمتر شناخته شده‌اند، اشاره کرد. در این جنگ ضد استعماری، مردم کامرون فجایعی چون قتل، شکنجه، به آتش کشیده شدن روستاها توسط فرانسویان و سر بریدن اجساد را نیز تجربه کرده‌اند. بر این اساس نویسندگان این اثر، مشاهدات و تجربیات تعداد زیادی از قربانیان کامرونی شکنجه را در این اثر گنجانده‌اند، از جمله هنری تامو[47]، ساموئل زه زه [48]، مَتیو ان جاسِپ[49]، سِلِستین لینگو[50] و بسیاری دیگر. هم چنین، در وبگاه کرن[51] مقالاتی از ژوئل گلاسمان[52] ، الکساندر کییس[53] و ایو مینتوگ[54] در نقد این کتاب آورده شده است؛ مقالاتی که هم چنین دربرگیرنده جوابیۀ نویسندگان این اثر به منتقدان در دفاع از اثر خود، است.
آن چنان که مشاهده شده تاریخ استقلال سرزمین کامرون بیشتر توسط فرانسویان به رشته تحریر در آمده است، امری که به جرأت می‌توان گفت، ریشه در سوژه‌محوری انسان اروپایی و ابژه بودن سایر ملل دارد. لازم به ذکر است که حتی اسناد مرتبط با تاریخ این کشور در کشورهایی دیگر چون فرانسه و سنگال نگهداری می‌شوند.
منابع
L'écriture de l'histoire en Afrique, Katrhala, 2013, ISBN : 9782811109370 (karthala.com/hommes-et-societes-anthropologie/2708-l-ecriture-de-l-histoire-en-afrique.html)
Thomas Deltombe, Manuel Domergue et Jacob Tatsitsa, Kamerun ! Une guerre cachée aux origines de la Françafrique. 1948-1971, Paris, La Découverte, 2011.
[1]L'écriture de l'histoire en Afrique, Katrhala, 2013, ISBN : 9782811109370
[2] Nicoué Gayibor
مدرس تاریخ در دپارتمان تاریخ دانشگاه لُمه، کتب بسیاری از او در زمینه تاریخ توگو و منابع شفاهی در دست است.
[3] Dominique Juhé-Beaulaton
مورخ مرکز تحقیقات مردم آفریقا، او هم چنین سرپرستی نگارش آثاری چند زمینه میراث، خوراک و جنگل‌های مقدس آفریقا را بر عهده داشته است.
[4] Moustafpha Gomgnimbou
ویراستار چندین اثر در زمینه تاریخ بورکینافاسو و رئیس بخش تحقیقات تاریخ انجمن علوم اجتماعاتِ مرکزِ ملیِ تحقیقاتِ علمی و فناوری اوآگَدوگو، بور کینافاسو:
Institut des sciences des sociétés du Centre national de la recherche scientifique et technologique (CNRST)
[5] Élikia M’Bokolo
[6] Philippe Sainteny
[7] Radio France Internationale (RFI)
[8] L’Institut National de l’Audiovisuel
[10] Holly Mecca
[11] AOF
[14]Ministère des Colonies. Délégation du Cameroun et du Togo.
[15] Administration du Cameroun et du Togo 1949/1959.
[16] Administration du Cameroun 1948/1959.
[17] L’Afrique-Équatoriale française (AEF) (
آفریقای استوایی فرانسه در واقع حکومتی است که در بطن خود فدراسیونی متشکل از چندین مستعمره کشور فرانسه در آفریقای مرکزی را در بر می‌گیرد. این حکومت سرزمینی با وسعت2500000 کیلومتر مربع، یعنی پنج برابر مساحت کشور فرانسه، را در بر می‌گیرد. سرزمینی که از صحرای بزرگ آفریقا تا رود کُنگو و از اقیانوس اطلس تا کوه‌های دارفور گسترده می‌شود.
[18] Défense de l'AEF- Cameroun 1949/1957.
[19] Désordres et violence au Cameroun 1953/1959.
[21]Cameroun, Autopsie d'une indépendance.
[23] Gaëlle Le Roy
[24] Valérie Osouf
[26] Géorges Patrice Etoa Oyono
[27]Ferdinand Léopold OYONO: le diplomate
[28] Monthe Tommo
[29] Ambroise Behalal
[30] Minrex (Ministère des Relations Extérieures du Cameroun)
وزارت امور خارجه کامرون (وزارت روابط خارجه کامرون)
[31]Cécile Etoungou
[32]Vincent Afa'a
[33] Jérôme Owono Mimboe
[34] Thomas Deltombe, Manuel Domergue et Jacob Tatsitsa, Kamerun ! Une guerre cachée aux origines de la Françafrique. 1948-1971, Paris, La Découverte, 2011.
[35] Thomas Deltombe
[36]Manuel Domergue
[37]Jacob Tatsitsa
[38] Aix-en-Provence
[39] Nantes
[40] Buea
[41]Dschang
[42]Yaoundé
[43] Bafoussam
[44] Ruben Um Nyobè
[45] Félix Moumié
[46] Martin Singap
[47]Henri Tamo
[48] Samuel Zeze
[49] Mathieu Njassep
[50] Célestin Lingo
[52] Joël Glasman
[53] Alexander Keese
[54] Yves Mintoogue
تعداد بازدید: 6641
http://oral-history.ir/?page=post&id=5929