رادیو لشکر خراسان
یادی از سرهنگ علی‌اصغر نظامالملکیغلامرضا آذری خاکستر
25 شهریور 1394
علي‌اصغر نظام‌الملکي در حال سخنراني در مسجد گوهرشاد
75 سال از افتتاح برنامه‌های رادیویی در ایران می‌گذرد(1) و در این سال‌ها برنامه‌های متنوع تاریخی، سیاسی و اجتماعی و آموزشی، سرگرمی، خبری و ... از رادیو پخش شده است. آرشیو‌های رادیویی که تاریخ و تحولات این رسانه را در بردارند، از اهمیت خاصی برخوردارند. تاریخ شفاهی رادیو از جمله موضوعات مهمی است که پرداختن به آن می‌تواند تاریخ گویایی از این رسانه را ارائه دهد و در واقع یکی از کارکردهای آن تولید برنامه‌های جدید و ارتباط مخاطب با گذشته آن است. 19 شهریور 1328 سالروز افتتاح «رادیو لشکر خراسان» است. به این مناسبت در این مقاله نگاهی به راه‌اندازی فرستنده رادیویی لشکر خراسان در مشهد و تاریخچه آن می‌اندازیم.
قبل از این که رادیو لشکر خراسان فعالیت خود را شروع کند، روس‌ها درسال‌های اشغال مشهد رادیو داشتند و برنامه‌هایی پخش می‌کردند. درسندی درباره رادیو، روس‌ها در سال 1323ش از مدیرکارخانۀ برق مشهد درخواست می‌کنند که همه‌روزه از ساعت12 الی 14نیروی برق را برای مصرف پخش رادیو تأمین نماید.(2) این که محتوای این برنامه‌ها به چه صورتی بوده است و به چه زبانی پخش می‌شده، روشن نیست.
رادیو لشکر خراسان را می‌توان اولین رادیوی مشهد دانست. پخش برنامه‌های این رادیو از19 شهریور 1328 رسماً آغاز شد و فقط روزهای شنبه از ساعت هشت بعد از ظهر روی موج کوتاه 44 متر برنامه داشت.(3)
ساعت هشت بعد از ظهر روز شنبه 19 شهریور، اولین برنامۀ رادیویی لشکر هشت خراسان به ترتیب زیر اجرا شد:
قسمت اول، نطق افتتاحیۀ سرتیپ مهین؛ قسمت دوم، سنتورنوازی آقای فرامرز (4)؛ قسمت سوم، اخبار منطقۀ لشکر؛ قسمت چهارم، سخنرانی سروان نظام‌الملکی با عنوان هدف مقدس ارتش ایران؛ قسمت پنجم، ارکستر هیأت نوازندگان افتخاری رادیو لشکر؛ و قسمت ششم آهنگ مارش توسط دستۀ موزیک لشکر.
نخستین برنامۀ رادیو لشکر به مدت یک ساعت پخش شد و برنامه‌های آن در ساعت نه بعد از ظهر پایان یافت. بعد از چهار ماه اعلام شد، علاوه بر برنامه‌های رادیویی لشکر، برنامه‌های رادیو تهران نیز همه روزه از طریق رادیو لشکر هشت خاور تقویت و پخش خواهد شد.(5) در ابتدا استودیوی این رادیو خیلی ابتدایی بود و برنامه‌ها به صورت زنده پخش می‌شد.(6)
اولین گویندۀ رادیو لشکر مشهد
علی‌اصغر نظام‌الملکی فرزند شیخ‌عبدالله نظام‌الملکی، در سال1294ش در شهر مشهد به دنیا آمد. وی در سال1313ش پس از گذراندن امتحانات دورۀ متوسطه اجازه یافت در مدارس علوم دینی به تحصیل مشغول شود.
علی‌اصغر نظام‌الملکی پس از ورود به ارتش، فعالیت‌های مذهبی خود را شروع کرد. وی با ایراد سخنرانی‌های مذهبی، نقش مؤثری در آگاهی مردم داشت. ارتباط وی با علما و مطالعات گسترده‌اش در موضوعات دینی سبب شد تا برخی از علما میزان اطلاعات وی را در حد اجتهاد اعلام کنند. سخنرانی‌های مذهبی وی در رادیو لشکر بخش عمدۀ فعالیت نظام‌الملکی را تشکیل می‌داد. وی فعالیت تبلیغی- مذهبی‌اش را در ستاد تبلیغات لشکر خراسان شروع کرد و در سال 1326 در رادیو لشکر هفت کرمان و مکران، سخنرانی مذهبی انجام می‌داد.
فعالیت‌های نظام‌الملکی در چند محور اساسی قابل بررسی است:
- فعالیت در رادیو لشکر خراسان؛
- حضور درجلسات انجمن حجتیه(7)؛
- سخنرانی برای عموم ادارات و سازمان‌ها.
روزنامه طوس در اواخر سال1328 ، در تحلیل عملکرد رادیو لشکر نوشت:
رادیو لشکر از بدو تأسیس بدون شک به واسطۀ حسن تدبیر و لیاقت سرپرست آن، سروان نظام‌الملکی، به صورت بسیار خوب و آبرومند اداره شده و مخصوصاً سخنرانی‌های پرمغز و مفید ایشان قابل تقدیر بوده و هست. چیزی که مایۀ خوشوقتی و امتنان اهالی مشهد است این که، سرکار نظام‌الملکی صرف نظر از جنبۀ لیاقت و کاردانی و معلومات عمیق خودشان، از نظر دینی هم یک افسربرجسته و ممتاز است و به اصول و مبانی اسلامی شدیداً پایبند بوده، در تمام گفتار و بیانات خودشان این حقیقت را به اثبات رسانیده‌اند و همین امر باعث می‌شود که ما این حسن انتخاب را به لشکر تبریک بگوییم.
آقای نظام‌الملکی در عین حال، یکی از قاریان بی‌مانند قرآن مجید است و بدون گزافه‌گویی از این لحاظ هم خیلی مورد توجه واقع شده، اغلب علاقه‌مندان به رادیو مشهد، میل دارند در رادیو به‌وسیلۀ ایشان قرآن تلاوت شود.
در سال 1329، استاندار خراسان، صدرالاشرف از خدمات فرهنگی و اجتماعی سروان نظام‌الملکی تقدیر کرد و از وزارت فرهنگ برای این افسر دانشمند نشان درجۀ یکم خواستار شد.(8) برخی موضوعات سخنرانی‌های نظام‌الملکی در رادیو لشکر خراسان عبارت بود از: رستاخیز عظیم، سلحشوری ایرانیان، زن دراجتماع و مقام زنان در اسلام، آینۀ دل، هدایت دین و...
وی به دعوت شهردار گرگان در تاریخ 21 دی 1344 در مسجد جامع گرگان سخنرانی کرد. همچنین سخنرانی در مسجد گوهرشاد، حسینیۀ کرمانی‌ها، مسجد ابوالفضلی‌ها، مسجد جفائی خیابان تهران، تکیۀ ابوالفضلی‌های نوغان، و مسجد قائم خیابان ابومسلم مشهد از دیگر فعالیت‌های تبلیغی مذهبی سرهنگ نظام‌الملکی محسوب می‌شود.
سخنرانی‌های مذهبی سرهنگ نظام‌الملکی
ارتباط با علما و روحانیون
در تاریخ 19 مهر 1340 به درخواست آیت‌الله بهبهانی از ارتش، با شرکت آقای نظام‌الملکی در کانون هدایت جوانان و سخنرانی در شب‌های جمعۀ هر هفته در آنجا با لباس شخصی موافقت شده است.(9) آیت‌الله فقیه‌سبزواری نیز در نامه‌ای به آیت‌الله سیدمحمد شاهرودی در کربلا، ضمن معرفی آقای نظام‌الملکی، درخواست نموده، چند شبی پس از نماز مغرب ایشان سخنرانی نمایند.
همچنین، در دست نوشته‌های آقای نظام‌الملکی آمده است که در مرداد1334 از تهران به جده حرکت کرده، در کربلا و نجف منابر متعدد رفته و مورد لطف آیت‌الله‌العظمی حکیم قرار گرفته است.
سرهنگ علی‌اصغر نظام‌الملکی که دوران خدمت نظامی خود را در مشهد، تهران، کرمان و سرخس طی نمود، در اوایل دهۀ1350 به درخواست خودش بازنشسته شد. و در زمان حیاتش سفرهایی به کربلا، مکه، و هندوستان و فرانسه کرد.
حسین نظام‌الملکی فرزند وی در ارتباط با پدرش می‌نویسد: «پدر من سرگرد نظام‌الملکی در حدود 20سال است که آستین همت بالازده و در راه دین وملیت و ناموس و شرافت و ... مردانه قدم برمی‌دارد و در این راه از هیچ‌گونه فداکاری و از خود گذشتگی کوتاهی ننموده است. تمام مردم خراسان و حتی اغلب مردمی که در نقاط دیگر ایران به سر می‌برند پدر مرا خوب می‌شناسند. زیرا کم و بیش صدای او را از رادیو مشهد یا تهران شنیده و یا به‌وسیله جراید دیده و خوانده‌اند... ولی باید بگویم، الان پدر من در منزل اجاره‌ای می‌نشیند و حقوق او حتی کفاف عائلۀ ما را نمی‌کند. البته او در تمام مراحل زندگی به من که فرزند او هستم این‌طور نصیحت می‌نماید: «فرزندم: من برای خدا قدم بر می‌دارم و آنچه انجام می‌دهم، پاداشش را از خدا می‌خواهم. بیدی نیستم که با این بادها بلرزم...»»(10)
از سرهنگ علی اصغر نظام‌الملکی به‌عنوان سخنوری توانا یاد شده است. وی در سی‌ام مهرماه 1382 از دنیا رفت و در صحن جمهوری حرم امام رضا(ع) به خاک سپرده شد.(11)
سخنرانی اولین گوینده مذهبی رادیو لشکر در جمع نظامیان
_______________________
1- روز چهارشنبه، 14 اردبیهشت 1319، ساعت هفت بعدازظهر، دستگاه پخش صدای تهران فعال شد. در این برنامه رضاخان، هیأت دولت، سران لشکر، هیات رئیسۀ مجلس شورای ملی، معاونان وزارتخانه‌ها، مدیران جراید، رؤسای کمسیون‌های پرورش افکار و رؤسای شعب کمیسیون رادیو همگی با لباس‌های رسمی در مرکز فرستنده بی‌سیم حضور یافته بودند. تهرانیان، عبدالحسین (1320) سالنامه خراسان. مشهد: چاپخانه خراسان، ص26
2- مرکز اسناد آستان قدس رضوی، اسناد بایگانی راکد
3- روزنامه خراسان، 17 شهریور 1328
4- عباس فرامرز، سال 1304ش در مشهد متولد شد. دوران تحصیل را در دبستان دیانت و بدر گذراند و سپس وارد هنرستان صنعتی شد. وی اولین فردی است که در روز افتتاحیۀ رادیو لشکر سنتورنوازی کرد. وی کارمند ادارۀ املاک آستان قدس و سال‌ها مسئول دایره صندوق این اداره بود. یکی از خاطرات وی از دوران فعالیت در رادیو لشکرخراسان چنین است: «زمانی که رادیو در مهمانسرای ارتش بود، نظامی‌ها رفت‌و‌آمد می‌کردند و شلوغ بود. موقع اجرای برنامه یکهو کسی وارد می‌شد و می‌گفت: «دست نگه دارید، جناب سرهنگ می‌خواد آواز بخواند.» مابرنامه قطع می‌کردیم و بعد طرف می‌آمد و خراب می‌کرد و نمی‌توانست آواز بخواند.» (مصاحبه با عباس فرامرز، 12 آذر 1386)
5- رامین نژاد، رامین (1390) تاریخ لشکر خراسان از دوره صفویه تا پیروزی انقلاب اسلامی. جلد1. مشهد: آهنگ قلم، ص377
6- مصاحبه با عباس فرامرز، 12 آذر 1386
7-انجمن دینی حجتیه در سال 1328تأسیس شد. در ابتداجلسات آن به‌صورت سیار برگزار می‌شد و به تعلیم و ترویج قرآن مجید اختصاص داشت. یکی از سخنرانان این جلسه درروزهای جمعه، آقای نظام‌الملکی بود.
8- روزنامه آفتاب شرق، 21 آبان 1329
9- مجموعه اسناد شخصی آقای نظام‌الملکی
10- نظام‌الملکی، حسین (1335) مکنونات قلبی یا مجموعه نفیس، اجتماعی، اخلاقی، انتقادی، تاریخی، ادبی. مشهد. زوار، ص52
11- مصاحبه با منصوره احمدی و خانم نظام‌الملکی، 19 اردیبهشت 1390
تعداد بازدید: 6055
http://oral-history.ir/?page=post&id=5678