دکتر کریم مجتهدی:بیهقی خداترس است و در گزارش تاریخ راست‌گوست

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، دکتر کریم مجتهدی، عضو گروه تاریخ پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، شنبه 8 آبان‌ماه، در نشستی با علاقه‌مندان تاریخ به ارایه اهمیت و ضروت تاریخ و تاریخ‌نویسی پرداخت. 

مجتهدی در سالن اجتماعات پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: بیهقی دروغ نمی‌گوید و در گزارش تاریخ، راست‌گوست. چون خدا ترس است و می‌داند که خداوند به او می‌نگرد. بیهقی اعتقاد به داور یگانه‌ای دارد که مورخ باید به او حساب پس بدهد. 

من بیهقی را مثال زدم، در حالی که در سنت تاریخ‌نگاری ایرانیان مورخان بزرگ دیگری نیز می‌توان یافت که شیوه تاریخ‌نگاری آن‌ها بی نظیر است همانند جوینی در «تاریخ جهانگشا» و رشیدالدین فضل‌الله در «جامع التواریخ». کتاب‌های آن‌ها، شاهکار تاریخ‌نویسی است. 

نویسنده کتاب «فلسفه تاریخ» افزود: من «ابن خلدون» را یکی دیگر از بزرگترین تاریخ‌نویسان دنیا می‌دانم. کتاب تاریخ او «العبر» و بخصوص مقدمه آن، چنان اهمیتی دارد که حتی شخصا فکر می‌کنم که «منتسکیو» فرانسوی، بازگو کننده برخی از حرف‌های ابن خلدون است. 

اگر چه می‌دانیم که منتسکیو کتاب ابن خلدون را نخوانده است. ابن خلدون مفاهیم بنیادی را مطرح می‌کند. برای مثال او نشان می‌دهد که جغرافیا چه اثر شگفتی بر تاریخ می‌گذارد. او نیز کسی است که خود را در برابر خداوند، مسوول می‌داند. 

اهمیت و ارزش روش صحیح تاریخ‌نگاری
نویسنده کتاب «فلسفه نقادی کانت» خاطرنشان کرد: روش تاریخ‌نگاری هم البته اهمیت دارد. می‌دانیم که هر سال چندین کتاب درباره انقلاب فرانسه و جنبه های مختلف آن، نوشته می شود. اما چند سال پیش، یک مورخ فرانسوی به نام «پیر داسکو» کتابی درباره انقلاب فرانسه نوشت که شباهتی به تاریخ‌های رسمی ندارد و شیوه او کاملا متفاوت است. 

داسکو نزدیک به چهارصد نامه قدیمی را کشف کرد که مردم فرانسه، در زمان انقلاب، به یکدیگر می‌نوشتند. داسکو به شهرهای مختلف فرانسه رفته و از خانواده‌های قدیمی نامه‌هایی را جمع‌آوری کرده که درباره مسایل روزمره و عادی آن زمان است. 

مثلا نویسنده به دوستش که در شهر دیگری زندگی می‌کرده، درباره گرانی اجناس یا اتفاقات روزانه، چیزهایی نوشته است. داسکو بر اساس این نامه‌ها، اوضاع فرانسه را در زمان انقلاب، تحلیل کرده و جو حاکم بر جامعه سال 1778 را که همزمان با شروع انقلاب فرانسه است، نشان داده است. شما وقتی کتاب را می‌خوانید فکر می‌کنید که دارید در آن دوره زندگی می‌کنید. 

نویسنده کتاب «آشنایی ایرانیان با فلسفه‌های جدید غرب» گفت: داسکو بطور ملموس و زنده‌ای، گواهی‌های مردم عادی فرانسه، مثل دانشجویان و کارمندان و کسبه آن عصر را شرح می‌دهد. این نشان می‌دهد که با انتخاب روش تاریخ‌نگاری صحیح، چقدر یک گزارش تاریخی می‌تواند مربوط به زندگی روزمره ما باشد و به کار آینده بیاید. 

وی افزود: از زمان «فرانسیس بیکن» بود که علم تجربی پیدا شد و کسی مثل «دکارت» نظر داد که تا گفته‌ای به صورت ریاضی درنیاید، حقانیت ندارد و نمی‌تواند در شمار علوم باشد. در چنین عصری و با این تلقی از علم، نگاه به تاریخ هم عوض شد. پیروان چنین ایده‌ای می‌گفتند که تاریخ، اعتبار علوم دیگر را ندارد. البته «بیکن» در تقسیم‌بندی خود، به تاریخ هم اشاره کرده و تاریخ را جزو قوه حافظه انسان دانسته است. 

اما اعتقاد بر این بود که تاریخ را نمی‌توان علم دانست. در واقع هنگامی که عقل آدمی در دست طبیعت افتاد، تاریخ روایی و نوشتاری هم زیر سوال رفت. چون تاریخ را مثل هندسه و فیزیک نمی‌توان برهان و مشاهده کرد. از قرن هفده تا قرن هجده، چنین برداشتی حاکم بود. 

نویسنده کتاب «فلسفه و تجدد» خاطرنشان کرد: در قرن هجدم دوباره به فکر افتادند که این سخنان، خیلی هم درست نیست. منتسکیو فهمید که علیت در تاریخ اثر ندارد. او کتاب‌های زیادی دارد که بعضی از آن‌ها در ایران بسیار شناخته شده است مثل «نامه‌های ایرانی» که بعضی به غلط فکر می‌کنند که کتابی جدی نیست، اما این تلقی درست نیست و این کتاب منتسکیو ارزش فراوانی دارد و بسیار هم جدی است. 

وی افزود: اما «روح القوانین» او شناخته شده‌تر است و اغلب با آن آشنا هستند. فوق‌العاده هم مهم است. اما از این‌ها مهم‌تر کتابی است که راجع به روم نوشته و «علل انحطاط روم» نام دارد. منتسکیو در این کتاب نشان می‌دهد که انحطاط رومی‌ها بی علت نیست. به سخن دیگر، او رابطه علت و معلولی را نمایان می‌سازد. 

عضو گروه تاریخ پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: منتسکیو با این تصور که در تاریخ نمی‌شود قانون پیدا کرد، مخالفت می‌کند و ادعا می‌کند که در تاریخ قانون هم هست. او می‌گوید که اگر شرایط یک دوره تاریخی را تشخیص بدهیم، معلول‌های آن را هم شناسایی خواهیم کرد. پس تاریخ در جهت عقلی حرکت می‌کند. این سخن منتسکیوست. 

نویسنده کتاب «دکارت و فلسفه او» خاطرنشان کرد: با این که منتسکیو از بنیانگذاران روح منورالفکری در فرانسه است، اما دنباله‌روهای خط روشنگری، خیلی هم پیرو او نیستند. یکی از آن‌ها «ولتر» است که اتفاقا در ایران بسیار شناخته شده است. اهمیت ولتر تا بدان‌جاست که قرن هجده را «قرن ولتر» دانسته‌اند.

 آناهید خزیر

خبرگزاری کتاب ایران (IBNA)
 
تعداد بازدید: 6562