چگونگی سازماندهی و انجام مصاحبههای تاریخ شفاهی
اشاره:
در ادامه ارایه مقالات راهنما برای انجام یک طرح پژوهشی تاریخ شفاهی، در این شماره یک راهنمای کمابیش کوتاه و البته جامع از دانشگاه ایندیانا برگزیده‌ایم که در مرکز مطالعات تاریخ و خاطره این دانشگاه تهیه شده است. ترجمه این متن در ادامه پیش روی شماست. نویسنده، دکتر باربارا تروزدل، معاون مرکز مطالعات تاریخ و خاطره، در دانشگاه ایندیانا است که پیشتر مرکز پژوهشی تاریخ شفاهی خوانده می‌شد. کار این مرکز مطالعه شیوه‌های گوناگونی است که مردم برای به یادآوردن، بازگویی و به کارگیری گذشته استفاده میکنند. دکتر تروزدل مدیریت طرح‌های پژوهشی مرکز و آرشیو مصاحبههای تاریخ شفاهی که از 1968 راه اندازی شده را بر عهده دارد. او دکتری خود را در رشته فولکلور (فرهنگ عامه) و مطالعات آمریکا در 1996 دریافت داشته است. او از 1985 در این عرصه فعالیت میکند و از 1992 کار آموزش تاریخ شفاهی به دانشجویان، پژوهشگران و گروه‌های اجتماعی را دنبال میکند. او تاکنون در سن پتربورگ روسیه و کلوئی رومانی کارگاه‌های آموزشی برپا داشته است.
فنون تاریخ شفاهی
چگونگی سازماندهی و انجام مصاحبههای تاریخ شفاهی
مقدمه
انجام مصاحبه در تاریخ شفاهی ابزار دیگری در گنجینه بزرگ روش‌شناسی‌های مورد استفاده برای پژوهش در تاریخ، انسان‌شناسی و فرهنگ عامه است. تاریخ شفاهی اطلاعات گذشته را از دید شاهدان و شرکت‌کننده‌گان در آن رویداد گذشته گردآوری میکند. همچنین اطلاعاتی که به صورت مکتوب در مورد وقایع، مردم، تصمیمات و فرایندها وجود ندارد جمع‌آوری میکند. اساس مصاحبههای تاریخ شفاهی خاطره است و خاطره به عنوان یک ابزار ذهنی برای ثبت گذشته، همیشه در حال حاضر و تحت تأثیر وضعیت روانی شخص شکل میگیرد. تاریخ شفاهی میتواند چگونگی شکل گرفتن گذشته توسط ارزشها و کردار فرد و نیز چگونگی شکل‌گیری ارزشها و کردار امروزه توسط گذشته را مشخص نماید.
هر مصاحبه، یک تجربه منحصر به فرد است؛ و این بخشی از جاذبه این کار است. بنابراین با اینکه این گفته صحیح است که «تنها راه برای یادگیری انجام هر کاری انجام دادن آن کار است»، کارهایی وجود دارند که شما میتوانید قبل، در طی و بعد از یک مصاحبه انجام دهید تا مصاحبه موفق‌تری داشته باشید.
قبل از مصاحبه
قبل از اینکه شروع کنید اهدافی را برای طرح پژوهشی خود مشخص کنید. اول: شما سعی دارید چه چیزی را بدانید؟ ممکن است بخواهید به یک جمع‌بندی یک یا دو جمله‌‌ای برسید که اهداف تحقیق شما را خلاصه کند، در این صورت به آسانی میتواند به مصاحبه‌‌شوندگان خود بگویید که دربارۀ چه تحقیق میکنید و چرا تحقیقتان مهم است. دوم: چه نوع اطلاعاتی و در چه شکلی قبلاً در مورد موضوع تحقیق شما وجود دارد؟ به عنوان مثال اگر بخواهید زندگی‌نامه یک سیاستمدار تهیه کنید، ممکن است بخواهید ادبیات مبارزه انتخاباتی، اسناد سیاسی، زندگی‌نامه‌‌هایی که قبلاً تهیه شده‌‌اند و تمام منابعی که میتوانند در مورد این شخص به شما اطلاعات بیشتری بدهند مرور کنید. اگر شما یک واقعه، به عنوان مثال اعتصابی در یک کارخانه را مطالعه میکنید، ممکن است بخواهید از گزارش‌‌های روزنامه‌‌ها، اسناد کارخانه، اسناد اتحادیه و شاید دادههای اقتصادی که ممکن است تاثیرات اعتصاب را نشان دهند، کنکاش کنید. اگر عضوی از یک خاندان را مورد بررسی قرار میدهید، دادههایی که مرور میکنید ممکن است در اشکال مختلف باشند، مانند بریده جراید، عکس‌‌ها، یادگارهای خانوادگی، دفترهای خاطرات و غیره.. سوم: لازم است در نظر بگیرید برای افزودن به دانش خود درباره موضوع مورد نظرتان با چه کسانی نیاز به مصاحبه دارید. فهرستی از مصاحبه‌‌شونده‌‌ها‌‌‌ی بالقوه تهیه کنید؛ این فهرست به مرور که با مصاحبه‌‌شوندگان دیگری مصاحبه خواهید کرد، توسعه پیدا خواهد کرد. حتی ممکن است در ابتدا فهرستی از اسامی افراد نباشد. به عنوان مثال برای اعتصاب کارخانه فهرست شما ممکن است شامل اعتصاب‌‌کنندگان، مدیریت، نمایندگان اتحادیه، پلیس مقابله‌‌کننده با صف اعتصاب، ضدتظاهرکنندگان و غیره باشد. چهارم: چه نتیجه و محصولی میخواهید از این مطالعه بدست آورید و چه کسانی مخاطب این محصول شما خواهند بود؟ پاسخ به این سؤالات به شما کمک خواهد کرد تصمیم بگیرید چه نوع اطلاعاتی نیاز دارید و به چه وسیله باید آن را ضبط کنید. برای مثال اگر میخواهید یک وبسایت طراحی کنید، لازم است فایلهای صوتی و تصویری دیجیتال از مصاحبههای خود تهیه کنید. ممکن است نیاز باشد از هر عکس یا مدرکی که میخواهید به عنوان بخشی از تاریخ مورد نظر خود بارگذاری کنید، اسکن‌‌های دیجیتال تهیه کنید. ممکن است بخواهید مطمئن شوید مصاحبه‌شوندگانتان بدانند مصاحبه آنها با یک کلیک ماوس در دسترس کل دنیا خواهد بود و ممکن است بخواهید بخاطر بسپارید چه چیزی را روی وبسایت بفرستید و یا چه چیزی را کنار بگذارید.
برای هر مصاحبه هرچه میتوانید بیشتر در مورد شخص مصاحبهشونده آگاهی کسب کنید. به یاد داشته باشید که چه اطلاعاتی میخواهید از مصاحبه بدست آورید، و با تمرکز بر آنها در ذهن خود، فهرستی از سؤالات طراحی کنید. در هر حال ذهن خود را باز نگه دارید؛ ممکن است با پیشرفت روند تحقیق و مصاحبه، داده‌ها شما را به جهات جدیدی سوق دهند. اگر قصد دارید با شخصی که سوابق مکتوب کمی در مورد او وجود دارد و یا اساساً وجود ندارد، مصاحبه کنید، در مورد زمانه و شرایط زندگی آنها اطلاعات بیشتری کسب کنید. به عنوان مثال اگر میخواهید در مورد زنی که در جنگ جهانی دوم پرستار بوده تحقیق کنید، ممکن است به بعضی از سوابق خدمت او دسترسی داشته باشید، اما باید دربارۀ آن زمانه در تاریخ و نقش یک پرستار ارتش نیز بدانید تا بتوانید سؤالات خود را برای دستیابی بهتر به تاریخی که او در آن زندگی کرده، شکل دهید. چنین دانشی شما را در ایجاد همزبانی با مصاحبهشونده، با ایجاد یک زمینه مشترک از دانش و تأیید علاقه شما به او، کمک میکند.
برای مصاحبه قرار ملاقات بگذارید، تأیید آن را از مصاحبهشونده بگیرید، و آن را از دست ندهید. ترتیبی دهید که مصاحبه را در بهترین و راحت‌‌ترین مکان و زمان برای مصاحبهشونده و دور از سروصدا و موارد پرت‌‌کننده حواس انجام دهید.
بهترین دستگاه ضبطی که میتوانید تهیه کنید. قبل از اینکه به مصاحبه بروید دستگاه خود را، خواه صوتی یا تصویری، کاملاً بشناسید و نیز اطمینان حاصل کنید به درستی کار میکند. دوباره آن را در محل با مصاحبهشونده امتحان کنید و هر دو صدای خود را روی دستگاه ضبط کنید تا مطمئن شوید که صدای هر دوی شما به وضوح شنیده میشود.
بهتر است به جای باتری از آداپتور استفاده کنید (بنابراین سیم رابط تهیه کنید). اگر از باتری استفاده میکنید، باتری اضافی همراه داشته باشید. از دستگاه و لوازم جانبی با کیفیت بالا استفاده کنید؛ به قول معروف هر چه پول بدهید، آش می‌‌خورید. از یک میکروفون اضافی علاوه بر میکروفون روی خود دستگاه ترجیحاً استریو و چندسویه استفاده کنید. با بالاترین کیفیت ممکن روی دستگاه دیجیتالی خود ضبط کنید- فایل‌‌ها را وقتی ضبط میکنید، فشرده نکنید. این بدان معنی است که ممکن است نیاز باشد، حافظه و نوار یا لوح فشرده اضافی (یا هرنوع از حافظه‌‌ای که دستگاه شما با آن کار میکند) همراه داشته باشید. اگر دستگاه ضبط شما چه صوتی چه تصویری امکاناتی دارد که میتوانید ضبط را در حین انجام بشنوید به استفاده از آن عادت کنید و در حین مصاحبه استفاده کنید چرا که مطمئن شوید هیچ نوع قطع صدا یا اختلال در کارکرد میکروفون وجود ندارد.
فهرستی از سؤالات را برای مصاحبه آماده نمایید. نیاز نیست این فهرست را دقیقاً دنبال کنید؛ زیرا ممکن است سؤالات دیگری در حین مصاحبه پیش آید، ولی این کار سازماندهی و انسجام خاصی به مصاحبه شما خواهد داد. همچنین این امر کار شما را آسانتر خواهد کرد، به ویژه اگر قرار باشد چند مصاحبه در مورد یک موضوع داشته باشید، به این شکل مطمئن می‌شوید همان اطلاعات را با تمام مصاحبه‌‌شوندگان خود پوشش داده‌اید. آسان‌‌ترین سؤالات مانند دادههای شخصی را در ابتدا قرار دهید و سؤالات مشکل‌‌تر و حساس‌‌تر را در پایان مصاحبه بگذارید. سؤالات را به طور منطقی دسته‌‌بندی کنید تا شما و مصاحبهشونده به راحتی بتوانید رشد و پیشرفت عقاید و یا ترتیب زمانی را در مصاحبه دنبال کنید. اگر در مورد جمله‌‌بندی سؤالی که مطرح کرده‌‌اید، مطمئن نیستید، روی شخص دیگری امتحان کنید. روش خوب دیگر برای بررسی مرکز توجه سؤالات منفرد این است که از خودتان بپرسید: «سعی می‌‌‌کنم چه مطلبی از این سؤال متوجه شوم؟»
سؤالاتی با ساختاری ساده و تک موضوعی بپرسید. پاسخ دادن و پیاده کردن سؤالات ترکیبی، (سلسله سؤالات به هم پیوسته با «و») عبارت‌‌بندی‌‌ها‌‌‌ی چندگانه، و سؤالاتی با آغاز اشتباه، برای پاسخ گفتن مشکل‌‌تر هستند و پیادهسازی آنها نیز سخت‌‌تر است. این دلیل دیگری است برای آماده کردن سؤالات پیش از مصاحبه. عجله نکنید. اگر بیشتر از یک نکته برای دنبال کردن در یک مبحث دارید سؤالات پیآیند بسازید. و اگر نکتهای ضمن پاسخ مصاحبهشونده مطرح شود و شما هنگام تهیه پرسش‌‌ها به آن برخورد نکرده‌‌اید، همیشه میتوانید بعداً در مصاحبه به آن نکته برگردید. قلمی در دست داشته باشید که اگر خواستید یک یا دو کلمه‌‌ای ضمن پاسخ مصاحبهشونده، به سرعت یادداشت کنید، تا بعداً که صحبت مصاحبهشونده به اتمام رسید، آن نکته را دوباره دنبال کنید.
به جای سؤالاتی که با بله یا خیر پاسخ داده میشوند سؤالات تفصیلی بپرسید. شما قصد دارید کامل‌‌ترین پاسخ ممکن برای هر سؤال را دریافت کنید. خصوصاً سؤالات هدایت‌‌کننده نپرسید. شما میخواهید اشخاص احساس راحتی کنند که حکایت خودشان را بگویند و عقاید خودشان را بیان کنند. به عنوان مثال اگر با یک کارگر کارخانه مصاحبه میکنید، نپرسید: «احساس نمی‌‌کنید مدیریت نسبت به نگرانی‌‌های شما خصمانه رفتار کرد؟» بلکه بپرسید: «طرز برخورد مدیریت با دغدغه‌‌های شما چگونه بود؟»
سؤالات بایستی نه تنها بی‌‌انتها و تفصیلی بلکه واقعی و ملموس باشند تا اینکه تا حد ممکن از گفتار نامفهوم یا ذکر مفاهیم نظری جلوگیری شود (مگر اینکه ابهام و آن مفاهیم جزئی از تجربه مصاحبهشونده باشد). به خاطر داشته باشید که حافظه اشخاص در مقاطع خاصی بارزترند. پرسیدن در مورد توصیف یک روز خاص یا یک مهمانی خانوادگی یا شکستن یک موضوع به اجزاء کوچ‌کتر (برای مطالعه یک کارخانه، به طور مثال سؤال در مورد همکاران، فرایندهای کاری، آموزش کاری و غیره ) نکاتی را به ذهن مصاحبهشونده متبادر میکنند که به یادآوردن او کمک میکند.
اگر فهرستی از سؤالات یا چکیده‌ای از موضوعات مورد بحث شما پیشتر برای مصاحبهشونده ارسال شوند، عموماً مصاحبه‌ها بهتر انجام میشوند. در صورتی که چکیده‌ای از موضوعات را برای مصاحبهشونده می‌‌‌فرستید دقت کنید که چکیده در الفاظ خنثی باشد که خشم یا تعصب مصاحبهشونده را به سوی گرایش خاصی سوق ندهد. هدف این است که قبل از مصاحبه به مصاحبهشونده زمانی برای تفکر در مورد اشخاص و حوادثی که او مدت زمان طولانی با آنها برخوردی نداشته، داده شود. یقیناً توضیح دهید که پرسشنامه یا چکیده فقط یک چهارچوب است و اینکه هردوی شما ممکن است به نکاتی برخورد کنید که در طی مصاحبه اضافه شوند و هر سؤالی که مصاحبهشونده تمایل به پاسخ ندارد میتواند حذف شود.
قبل از حضور در مصاحبه به ظاهر خود توجه کنید. لباس شما در عین بی‌زبانی همانند کلام شما برای موفقیت یک مصاحبه مهم است. لباس فاخر شما چگونگی دیدگاه درباره مصاحبهشونده و خود مصاحبه را به او نشان میدهد. لباس‌های غیررسمی میتواند نشانگر جو غیررسمی باشد، اما در عین حال میتواند رای برخی از مصاحبه‌شونده‌‌‌‌ها نشان‌دهنده بی‌توجهی و بی‌احترامی باشد. لباس‌های رسمی محیط کار میتواند به جوی رسمی و هدفدار بیانجامد، ولی همچنین میتواند برخی از مصاحبه‌شونده‌‌‌‌ها را هراسان کند. سعی کنید ظاهر خود را به گونه‌ای آراسته کنید که مصاحبهشونده با شما و فرآیند مصاحبه احساس راحتی کند.
توجه داشته باشید که ممکن است حوزه‌های موضوعی و اطلاعاتی، به دلیل وجود عوامل بازدارنده‌ای که در رابطه شما با شخص مصاحبهشونده وجود دارد مانند جنسیت، سن، طبقه و غیره، خارج از دسترس شما قرار گیرند. نسبت به این عوامل حساس باشید، و سعی کنید آنها را پشت سر بگذارید، اما مصاحبهشونده را با اصرار زیاد ورزیدن برای گرفتن اطلاعاتی که او مایل به درر میان گذاشتن آنها با شما نیست، با خود بیگانه نکنید. بهترین روش برای پشت سر گذاشتن این موانع نشان دادن احترام و ادب نسبت به مصاحبهشونده و تبدیل مصاحبه به «فضایی امن» است که مصاحبهشونده احساس کند در آن شنیده و درک میشود. قسمتی از این فضا هنگامی شکل میگیرد که مصاحبهشونده اهداف مصاحبه، نقش خودش در تحقیق، آزادی عملش در پاسخ یا عدم پاسخ به سؤالی و چگونگی استفاده از مصاحبه را درک نماید. و بخش دیگر هنگامی حاصل میشود که مصاحبه‌کننده شنونده‌ای صمیمی، بی‌قضاوت و علاقه‌مند به تجارب زندگی و عقاید مصاحبهشونده باشد.
همچنین بروز موانع پیش‌بینی نشده برای گفته شدن همه چیز به میزان آشنایی شما با مصاحبه کننده نیز باز می‌گردد. داشتن گذشته مشترک زیاد با مصاحبهشونده میتواند، به اندازه ملاقات مصاحبهشونده برای بار اول، چالش‌انگیز و مهم باشد. این مسئله میتواند هنگام مصاحبه با اعضای خانواده نیز چالش‌انگیز باشد. مسائلی که شما هر دو به آن آگاه هستید، ممکن است مسلم و درست فرض شوند، و عموماً این مسائل ناگفته می‌‌‌مانند. مراقب این نوع داده‌ها باشید و از طرح موضوعی که (برای هردوی شما) واضح و مبرهن است خجالت نکشید. به یاد داشته باشید که شما برای یک شخص سوم، یعنی شنوندگان مصاحبه یا محصولات آن، که هیچ یک از شما را نمی‌شناسند، صحبت میکنید.
مسئولیت‌های اخلاقی خود را به عنوان یک مصاحبه‌کننده بدانید. آماده پاسخ گویی هرنوع سؤالی که ممکن است مصاحبهشونده در مورد مصاحبه یا طرح پژوهشی داشته باشد، باشید. مرکز ما از فرم «رضایت نامه» که در آن فرایند مصاحبه و حقوق و مسئولیت‌های هر دو طرف توضیح داده شده، استفاده میکند. شما و مصاحبهشونده قبل از شروع مصاحبه این فرم را امضاء میکنید و یک نسخه از آن به مصاحبهشونده داده میشود. یک «سند هدیه»-اجازه نامه- همراه داشته باشید که به طور خلاصه توضیح میدهد در مصاحبه چه کارهایی انجام خواهد شد و به شما (یا سازمان و مؤسسه ای که شما برای آن کار میکنید) اجازه استفاده از مصاحبه را میدهد و قسمتی بر روی این فرم وجود دارد که به مصاحبهشونده اجازه اظهار هر نوع محدودیت یا شروط برای استفاده از مصاحبه را میدهد. هر دوی شما بایستی این فرم را در پایان مصاحبه امضاء کنید. به شخص مصاحبهشونده میشود این فرصت داده شود که سند هدیه را پس از مرور مصاحبه ضبط شده یا نسخه پیاده‌شده، امضاء کند. فرمهای مورد استفاده مرکز مطالعات تاریخ و خاطره به شما نمونه‌هایی از اطلاعاتی که مورد نظر هستند ارائه می‌‌‌دهند. این فرم‌ها می‌توان بر اساس برنامههای شما برای مصاحبههای گردآوری شده در طرح پژوهشی تان تعریف کرد. قالب فرم‌ها در وب سایت مرکز ما به نشانی: http://www.indiana.edu/~cshm/forms.html در دسترس است. اطمینان حاصل کنید مصاحبهشونده همه فرم‌ها را قبل از شروع مصاحبه بخواند و بفهمد.
اگر شما از یک رضایت نامه مکتوب استفاده نمی کنید، فکر خوبی است اگر قبل از مصاحبه برگه‌ای حاوی اطلاعاتی شامل شماره تماس شما یا فهرستی از اطلاعات مورد نظر برای گفتگو با مصاحبهشونده برای مرور به او بدهید تا درک واضحی از فرایند مصاحبه، اهداف تحقیق و حقوق خودش به عنوان یک شرکت‌کننده در مصاحبه داشته باشد.
در حین مصاحبه
خوب است مصاحبه تک به تک داشته باشید تا توجه مصاحبهشونده به شما و حواس شما نیز بر او متمرکز باشد. اگر این کار برای شما میسر نیست و یا باید با دو نفر یا یک گروه مصاحبه کنید، اطمینان حاصل کنید که صدای تمام افراد شرکت‌کننده در مصاحبه را روی نوار ضبط شده بشناسید. توجه کنید که نیاز دارید از هر یک از شرکت کنندگان در مصاحبه فرمهای امضاء شده را دریافت دارید. برای اشخاصی که در آغاز مصاحبه سردرگم هستند، بستگی به سهم آن شخص در مصاحبه، از موارد توافق شده خود در فرمهای امضاء شده استفاده کنید. همچنین توجه داشته باشید اگر با بیش از یک نفر مصاحبه میکنید -مثلاً یک زوج- عموماً این اتفاق می‌‌‌افتد که یک نفر گفت‌وگو را در دست میگیرد و دیگری تمایل دارد بیشتر ساکت بماند. این بستگی به شما دارد که به عنوان مصاحبه‌کننده اطمینان حاصل کنید هر دو نفر فرصت پاسخگویی کامل و بدون قطع یا تناقض‌گویی از طرف دیگری را بیابند (به همین علت است که عموماًٌ راحت‌تر است با هرکدام جداگانه مصاحبه کنید!).
اجازه دهید مصاحبهشونده خودش مکان مصاحبه را انتخاب کند؛ خواه در خانه اش یا محل کار یا هر جای دیگر. مطمئن شوید مکانی که انتخاب میشود آرام و بدور از هرگونه شلوغی و هیاهوی بیرون باشد؛ اگر مکان این ویژگی‌ها را نداشت، مکان دیگری که آرام و راحت باشد، پیشنهاد دهید. سر و صدای محیط، با نامفهوم کردن ضبط انجام شده، مصاحبه را خراب میکند. صدای تهویه هوا، صدای ترافیک، صدای ماشین تایپ، صدای ساعت، زنگ تلفن و غیره همه مواردی هستند که در صورت امکان بایستی از آنها اجتناب شود. مهم است که اطراف خود را قبل از مصاحبه بررسی کنید و آرام‌ترین محل در دسترس را انتخاب کنید.
دستگاه ضبط صوت و میکروفون را بین خودتان و مصاحبهشونده روی سطح صافی قرار دهید (اگر میکروفون دستگاه از نوع گیره‌ای است آن را به لباس مصاحبهشونده وصل کنید). میکروفون را در دستتان نگه ندارید؛ از یک پایه میکروفون استفاده کنید. آگاه باشید که تکان دادن اشیاء روی میز، برزدن کاغذ یا وول خوردن (اگر میکروفون متصل به لباس شخص باشد) صداهایی ایجاد میکند که باعث نامفهوم شدن گفتگو میشود. ضعف و قدرت میکروفون خود را بشناسید زیرا در این صورت در حین تنظیم دستگاه میتوانید در مورد این گونه سر و صداها برنامه ریزی کنید. اگر از یک دستگاه فیلمبرداری استفاده میکنید در مورد دیده شدن خود در فیلم یا خارج از قاب تصویر دوربین سخن گفتن تصمیم بگیرید. دستگاه فیلمبرداری خود را در محل امتحان کنید. زیرا میخواهید مطمئن شوید که نور تصویر کافی است و یا صدا واضح است. دوربین را طوری تنظیم کنید که اگر مصاحبهشونده خم شود یا تغییر وضعیت دهد از قاب دوربین خارج نشود.
برخی اشخاص وقتی صدا یا تصویرشان ضبط میشود مضطرب میشوند و بعضی دیگر که با ضبط صدای شان مشکلی ندارند ممکن است از ضبط تصویر امتناع بورزند. قبل از مصاحبه اطمینان حاصل کنید مصاحبهشونده از ضبط مصاحبه و قالب آن با خبر باشد. برای مثال اگر او مایل نیست از او فیلمبرداری شود و شما بر روی یک طرح پژوهشی تصویری کار میکنید، یک راه حل ممکن ضبط صدا و عکسی از مصاحبهشونده است. زمانی که دستگاه را امتحان میکنید، اجازه دهید مصاحبهشونده صدا یا تصویر ضبط شده را بشنود یا ببیند. تا زمانی که مصاحبهشونده آماده آغاز گفتگو نباشد و نیز بدون اطلاع او شروع به ضبط نکنید.
ضبط مصاحبه را با بیان نام خود و مصاحبهشونده یا شوندگان، تاریخ و محل مصاحبه آغاز کنید. اگر شما چند ضبط داشته باشید که بعداً بتوانید از میان آنها انتخاب کنید، بسیار مفید خواهد بود. سپس با گردآوری اطلاعات زندگی‌نامه‌ای ساده مانند نام و نام خانوادگی، تاریخ تولد، محل تولد مصاحبهشونده کار خود را آغاز کنید (که بایستی در ابتدای پرسشنامه هم گنجانده شود). این کار کمک میکند مصاحبهشونده از ضبط شدن صحبت‌ها‌‌‌یش احساس راحتی کند و از ابتدای مصاحبه اطلاعات اساسی خود را در اختیار شما گذارد.
وقتی که دستگاه کار میکند بر روی مصاحبه‌کننده تمرکز کنید و حداقل توجه لازم را آن هم فقط برای مطمئن شدن از کار کردن درست به دستگاه داشته باشید. این مسئله به مصاحبهشونده کمک میکند که به جای توجه به دستگاه ضبط به شما توجه کند. دستگاه را در حین مصاحبه خاموش نکنید مگر اینکه مصاحبهشونده از شما بخواهد یا مصاحبهشونده فراخوانده شود (مثلاً برای پاسخ به یک تماس تلفنی). تنها زمان دیگر برای خاموش کردن دستگاه موقعی خواهد بود که مصاحبهشونده احساس ناراحتی کند (به عنوان مثال، با به خاطر آوردن مرگ عضو نزدیک خانواده گریه کند) و برای بدست آوردن آرامش دوباره نیاز به فرصت داشته باشد. در نظر داشتن آسودگی مصاحبهشونده وظیفه شماست. اگر مصاحبه‌ای طولانی انجام میدهید، ایجاد وقفه‌های منظم برای استراحت، برای شما زمان لازم برای چک کردن دستگاه و برای مصاحبهشونده (و شما) نیز فرصتی برای رفع خستگی و صرف یک نوشیدنی فراهم میکند. با این کار خستگی از بین می‌‌‌رود و برای هردوی شما مفید است. اطمینان حاصل کنید وقتی مصاحبهشونده آماده از سر گرفتن صحبت برای ضبط است، دستگاه را دوباره روشن کنید.
با آهنگی ملایم و واضح صحبت کنید. لحنی که شما بر می‌‌‌گزینید عموماً در مصاحبهشونده بازتاب دارد.
پس از پرسیدن یک سؤال مکث کنید ... و منتظر پاسخ آن بمانید، هرچند مجبور باشید چند ثانیه در سکوت بنشینید. مصاحبه‌شونده‌‌‌‌ها اغلب به مدت زمانی برای اندیشیدن به سؤالاتی که شما می‌‌‌پرسید نیاز دارند. به آنها فرصت کافی بدهید؛ حس نکنید باید بلافاصله با سؤالی با جمله بندی متفاوت و یا سؤال یک دیگر ادامه دهید. در واقع سکوت‌ها آن قدرها طولانی و سخت که به نظر می‌رسند، نیستند.
زمانی که پاسخ او شروع میشود، صحبت او را قطع نکنید یا همزمان با او سخن نگویید. برخی افراد دوست دارند مطول صحبت کنند، اما اجازه دهید تا پایان بیان سلسله افکارشان صحبت کنند و صبورانه منتظر یک فرصت شوید. قطع کردن صحبت آنها، این احساس را القا میکند که سخن آنها برای شما مهم نیست، یا شما در مصاحبه عجله دارید.
وقتی اشخاص با حرکت به نکتهای اشاره میکنند، شفاهاً آن را بیان کنید. ضبط صوت نمی بیند؛ ولی این مسئله شامل مصاحبه تصویری نمی‌شود. به عنوان مثال: مصاحبهشونده می‌گوید: «ماهیه این قدر بود.» مصاحبه کننده: «حدود هیجده اینچ» یا «جای ارکستر آنجا بود» مصاحبه کننده: «آن طرف خیابان کنار دریاچه.»
حواستان به اشاراتی که مصاحبهشونده هنگام بسط موضوعاتی که شما مطرح کرده اید ارایه میکند، باشید و به او نشان دهید مایل به شنیدن هستید. به عنوان مثال: اگر مصاحبهشونده ای بگوید: «اوه، اون که اصلاً مشکلی نبود، هرچند که می‌‌‌تونم مواردی را مثال بزنم که مشکل وجود داشت.» این جمله اشاره‌ای است برای گفتن این است که «دوست دارید از آن مشکلات هم برایتان بازگو کنم؟» این کار نه تنها نشان میدهد شما به او گوش میدهید و تفاهم بین شما و مصاحبهشونده را بالا می‌‌‌برد بلکه میتواند به شما فرصت خوبی برای بدست آوردن اطلاعاتی دهد که در غیر این صورت مصاحبهشونده داوطلب بازگو کردن آنها نخواهد بود.
به همین نسبت حواستان، به اشارات مصاحبهشونده، زمانی که او احساس ناراحتی از یک سؤال یا سؤالاتی میکند، باشد. این موارد اغلب به جای کلام توسط زبان بدن نشان داده میشوند، اگر چه برخی از مصاحبه‌شونده‌‌‌‌ها در بیان احساس ناخرسندی خود نسبت به یک سؤال تردید نمی کنند! به خاطر بسپارید شما میتوانید از این عامل احتمالی که میتواند مانع تفاهم باشد، جلوگیری کنید، به این طریق که قبل از شروع مصاحبه به مصاحبهشونده اطلاع دهید او میتواند از پاسخ دادن به هر سؤالی امتناع بورزد و این مسئله شما را آزرده نخواهد کرد.
مراقب پاسخ خود در مقابل اظهارات یک مصاحبهشونده باشید و توجه داشته باشید که قضاوت نکنید، ناشکیبا و بی‌اعتنا به نظر نرسید. یک مصاحبه جایی برای نشان دادن اینکه چقدر می‌دانید یا بحث کردن در مورد خاطرات، عقاید و نظرات یک مصاحبهشونده نیست. مصاحبه اساساً در مورد شما نیست! به یاد داشته باشید: شما همان «فضای امنی» هستید که حرفهای مصاحبهشونده میتواند در آن شنیده و درک شود. از آنجا که مصاحبهشونده بخشی از زندگی خود را در اختیار شما می‌گذارد باید با تمام مصاحبه‌شونده‌‌‌‌ها برخوردی با نزاکت، احترام و قدردانی بی‌پایان رفتار شود. حتی اگر در آخر، چیزی که برای طرح پژوهشی شما مفید باشد، بدست نیاورید، اگر توانسته‌اید در طی مصاحبه حالتی مثبت، مؤدب و حرفهای را حفظ کنید، هر مصاحبه را میتوانید یک موفقیت در نظر بگیرید.
آخرین جزء از رفتار مصاحبهشونده که به خصوص در مورد افراد سالخورده باید مراقب آن بود، خستگی است. مصاحبه فرآیندی خسته‌کننده است؛ مصاحبه به لحاظ احساسی و نیز فکری برای شما و مصاحبهشونده چالش‌انگیز است. اگر شخصی نشانه‌ها‌‌‌ی خستگی را نشان میدهد، بهتر است مصاحبه را به وقت دیگری موکول کنیم به جای اینکه بر مصاحبه‌شونده‌‌ای که خسته‌تر از آن است که بتواند به وضوح فکر کند و مؤدب‌تر از آن است که به شما بگوید دیگر کافی است فشار وارد کنیم.
پس از مصاحبه
در صورتی که مصاحبهشونده با کمبود وقت مواجه نباشد، بعد از مصاحبه عجله نکنید. زمانی که دستگاه ضبط خاموش شد معمولاً زمان سپاسگذاری، گپ و گفتگو در مورد فرآیندی که هر دو با هم پشت سر گذاشتید و اغلب طرح بهترین قسمت‌های صحبت مصاحبهشونده و مهمترین دادههایی است که او در طول جلسه بیان کرده است. به همین علت بلافاصله خاموش کردن و کنار گذاشتن دستگاه ضبط ایدۀ خوبی نیست؛ زیرا همیشه ممکن است آن را دوباره روشن کنید (با اجازه مصاحبهشونده) تا موضوع دیگری را بشنوید. اینجاست که نگه داشتن یادداشت‌های حین مصاحبه به درد می‌‌‌خورد. این یادداشت‌ها میتواند مهمترین موضوعات مصاحبه، برداشت شما از میزان کارآمدی سؤالات یا ناکارآمدی آنها مطابق با انتظارات شما و هر نوع درخواست خاص دیگری که از مصاحبهشونده دارید، به یادتان بیاورند. این یادداشت‌ها برای استفاده شخصی شما هستند. آنها میتوانند در فراهم کردن مرجعی سریع برای متن مصاحبه و دادههای گردآوری شده مفید باشند.
اطمینان حاصل کنید مصاحبهشونده سند هدیه را امضاء کند، یا هردوی شما به روشنی متوجه باشید مصاحبهشونده قصد دارد قبل از امضاء آن چه کاری انجام دهد (به عنوان مثال، نوار ضبط را گوش کند یا نسخه رونوشت را ویرایش کند). اگر قصد تحویل مصاحبه خود به آرشیو خاصی را دارید، از فرمهای آنها استفاده کنید و اگر اطلاعات خاصی را زمان تحویل همراه آن کنید، از آنها با خبر شوید. مطمئن شوید مصاحبهشونده می‌داند مصاحبه به کجا سپرده خواهد شد و اینکه این ترتیبات مورد قبول مصاحبهشونده و آرشیو است. اگر قصد دارید خودتان میخواهید مصاحبه‌ها را آرشیو کنید، مطمئن شوید برای پس از مرگ خود روشن کرده باشید چه برنامه‌ها‌‌‌یی برای مصاحبه‌ها باید صورت گیرد، و نیز اطمینان حاصل کنید مصاحبهشونده هم از این برنامه اطلاع دارد.
برچسب زدن کامل و بادقت نوارهای ضبط شده بسیار مهم است. در مورد موارد دیجیتال، این بدان معنی است که وسیله فیزیکی- مثلاً لوح فشرده یا نوار دیجیتال- را برچسب بزنید و همچنین دادههای مشخصی برای فایلهای دیجیتال ضبط شده در سیستم رایانه خود، مانند اسم فایل که شامل نام و نام خانوادگی مصاحبهشونده و تاریخ مصاحبه است، ایجاد کنید. با داشتن سیستم درست نام گذاری فایل و استفاده مداوم از آن، وقتی که بعداً در جستجوی مصاحبه خاصی هستید در وقت خود صرفه‌جویی خواهید کرد.
مدارک جنبی، عبارتند از اسناد یا تصاویر یا چیزهایی که یک مصاحبه را همراهی و کامل میکنند. اگر این مدارک به شما قرض داده شد، آنها را اسکن یا نسخه‌برداری کنید و به فوریت برگردانید. اگر این مدارک برای نگهداشتن یا تحویل به آرشیو، به شما تسلیم شده، حتماً آنها را، همانند دقتی که برای نوار ضبط شده دارید، برچسب بزنید و با یادداشت‌های توضیحی لازم، اهمیت آن مدرک و ربط روشن آن با نوارهای ضبط شده مصاحبه را توضیح داده و نگه دارید.
پیادهسازی میتواند کامل، جزئی، یا فهرستی از کلیدواژه‌ها یا توضیحات کوتاه به همراه زمان تقریبی آنها در مصاحبه باشد. فایلهای دیجیتال را نیز می‌‌‌توانیم بستگی به نرم افزاری که استفاده می‌‌‌کنیم علامت گذاری کنیم تا شنونده بتواند از قسمتی به قسمت دیگر رود. قالبی را برای پیاده سازی انتخاب کنید که بهترین شکل مطابق نیازتان باشد. آرشیوها پیادهسازی تحت الفظی را ترجیح می‌‌‌دهند، البته استفاده از متن پیاده‌شده آسانتر از استفاده از صدای ضبط شده است. آگاه باشید ممکن است پیادهسازی کلمه به کلمه یک ساعت صدای ضبط شده چهار تا پنج ساعت طول بکشد. اگرچه شماری برنامههای نرم افزاری وجود دارند که میتوانند جای یک دستگاه پیاده ساز برای فایلهای دیجیتالی را پرکنند، و حتی پایه‌ای برای اتصال به پورت USB دارند، اما در حال حاضر نرم افزار تشخیص صدا قادر نیست به طور کامل جایگزین پیاده سازی مصاحبههای تاریخ شفاهی شود. اگر مصاحبههای خود را به یک آرشیو تحویل میدهید متوجه ضرورت‌های سبک ادبی آنها در مورد پیادهسازی باشید. از هر سبک نگارش و قلمی که استفاده میکنید، حتماً اسامی تمام شرکت کننده‌ها در مصاحبه و تاریخ آن را بیاورید و گویندگان را از هم تفکیک کنید (مثلاً مرکز ما از حروف ابتدایی نام خانوادگی برای شناسایی گویندگان استفاده میکند). صفحات متن پیاده‌شده خود را شماره گذاری کنید و سرصفحه‌ای با نام خانوادگی مصاحبهشونده استفاده کنید تا صفحات مربوط به مصاحبههای مختلف به آسانی اشتباه نشوند.
یادداشت تشکری برای مصاحبهشونده خود ارسال نمایید. اگر ترتیبات خاصی میان شما انجام شده (به عنوان مثال نسخه‌ای از مصاحبه، مصاحبه پیآیند یا نسخه از محصولات نهایی)، آن موارد را در یادداشت خود تصریح نموده و تعهدات خود را پی‌گیری کنید.
کتاب‌شناسی
در ادامه بنده فهرستی از منابع عالی را آورده‌ام که به تفصیل به موضوعات مصاحبه، فنون و اصول اخلاقی آن می‌پردازند. میتوانید موارد دیگری را نیز در سایت مرکز ما بیابید. اگر سؤال خاصی در رابطه با تاریخ شفاهی دارید لطفاً با مرکز ما در دانشگاه ایندیانا تماس بگیرید.
DUNAWAY, David, and BAUM, Willa K. Oral History: An Interdisciplinary Anthology. Second Edition. AltaMira Press, 1996. ISBN 0-7619-9188-3.
MACKAY, Nancy. Curating Oral Histories: From Interview to Archive. Left Coast Press Inc., 2007. ISBN 978-1-59874-058-5.
ORAL HISTORY ASSOCIATION. Principles and Best Practices: Principles for Oral History and Best Practices for Oral History. Adopted October 2009. http://www.oralhistory.org/do-oral-history/principles-and-practices/
PERKS, Robert, and THOMSON, Alistair, editors. The Oral History Reader. Routledge, 1998. ISBN 0-415-13351-1.
RITCHIE, Donald A. Doing Oral History. Twayne Publishers, 1995. ISBN 0-8057-9128-0.
SOMMER, Barbara W., and QUINLAN, Mary Kay. The Oral History Manual. AltaMira Press, 2002. ISBN 0-7591-0101-9.
YOW, Valerie Raleigh. Recording Oral History: A Practical Guide for Social Scientists. Sage Publications, 1994. ISBN 0-8039-5579-0.
دکتر باربارا تروزدل
Barbara Truesdell, Ph.D
معاون مرکز مطالعات تاریخ و خاطره، دانشگاه ایندیانا
ترجمه: عطیه اسعد
سایت دانشگاه ایندیانا
تعداد بازدید: 8790
http://oral-history.ir/?page=post&id=2350