جایگاه زبان معیار در تدوین تاریخ شفاهی
محمدمهدی بهداروند
30 شهریور 1404
تاریخ شفاهی به عنوان روش جمع‌آوری و ثبت خاطرات و روایات افراد درباره رویدادهای تاریخی، نقش بی‌بدیلی در حفظ حافظه تاریخی جوامع ایفا می‌کند، اما نقطه حساس و در عین حال مهم در تدوین این روایت‌ها، زبان به کار رفته در روایت و تدوین متن نهایی است که به طور معمول در قالب «زبان معیار» ارائه می‌شود. زبان معیار، زبانی رسمی، استاندارد و مورد پذیرش گسترده است که می‌تواند معانی تاریخی، فرهنگی و اجتماعی را به شکل دقیق و قابل فهم از راوی به مخاطب و نسل‌های بعد انتقال دهد. در این یادداشت به بررسی جایگاه زبان معیار در تدوین تاریخ شفاهی، ویژگی‌ها، چالش‌ها و اهمیت آن پرداخته خواهد شد.
تعریف زبان معیار و تطبیق آن با تاریخ شفاهی
زبان معیار نوعی زبان استاندارد است که چارچوب‌ها و دستور زبان خاصی دارد و معمولاً در نوشتار رسمی، آموزش، رسانه‌ها و متون علمی به کار می‌رود. این زبان برخلاف زبان‌های محاوره‌ای و گویش‌های منطقه‌ای، قابل درک برای طیف وسیعی از مخاطبان است و موجب همسانی در انتقال پیام می‌شود. تاریخ شفاهی اما محصول گفت‌وگوی زنده و مستقیم با راویانی است که اغلب به زبان محاوره یا گویش خاصی سخن می‌گویند و روایت آنها حامل بار عاطفی، فرهنگی و اجتماعی خاصی است.
اتخاذ زبان معیار در تدوین تاریخ شفاهی می‌تواند تعادل ظریفی بین حفظ اصالت گفتار و ارائه متن استاندارد ایجاد کند. این تعادل باعث می‌شود که متن تاریخ شفاهی علاوه بر دقت و انسجام، برداشت‌ها و احساسات راوی را به صورت موثر بیان کند و همزمان برای پژوهشگران، دانشجویان و عموم قابل مطالعه و تحلیل باشد.
اهمیت زبان معیار در انتقال معانی تاریخی و فرهنگی
زبان معیار علاوه بر نقش ارتباطی، یک ابزار فرهنگی و تاریخی است که امکان ثبت دقیق‌تر و نظام‌مندتر روایت‌های شفاهی را فراهم می‌سازد. از طریق زبان معیار، می‌توان ساختارمندترین شکل روایت را به وجود آورد که ضمن حفظ نکات کلیدی و جزئیات مهم، جریان تاریخی را به صورت یکپارچه و قابل پیگیری به خواننده انتقال دهد. این زبان به پژوهشگران اجازه می‌دهد تا بیت‌های ناهمگون زبان محاوره‌ای را نظم داده و به تحلیل و تفسیر محتوای گفتار بپردازند.
علاوه بر این، زبان معیار به عنوان تکیه‌گاه اصلی برای مستندسازی رسمی، اهمیت بالایی دارد، چرا که بدون آن، متون تاریخ شفاهی ممکن است در میان گویش‌ها و اصطلاحات مختلف گم شوند و انتقال به نسل‌های آتی با دشواری همراه گردد. این مسئله در کشورها و جوامعی که تنوع زبان‌های محلی یا گویش زیادی دارند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
ویژگی‌های زبان معیار در تدوین تاریخ شفاهی
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های زبان معیار در این زمینه، ایجاد انسجام و یکنواختی در متن است. این زبان کمک می‌کند که روایت‌ها به صورت هماهنگ و یکدست ارائه شوند و از پراکندگی و ابهام در زبان جلوگیری به عمل آورد. همچنین، زبان معیار امکان استانداردسازی مفاهیم و اصطلاحات تخصصی مرتبط با موضوع تاریخی را فراهم می‌کند که برای خوانندگان غیرمتخصص نیز قابل فهم است.
همزمان، زبان معیار باید با حساسیت به حفظ ویژگی‌های خاص راوی مانند لهجه، اصطلاحات محلی و لحن گفتار عمل کند. این حفظ ویژگی‌ها باعث می‌شود که روح واقعی روایت و تجربه زیسته فرد حفظ شود. در نتیجه، تاریخ شفاهی هم به صورت علمی تدوین می‌شود و هم بار عاطفی و هویت فرهنگی خود را حفظ می‌کند.
چالش‌های به‌کارگیری زبان معیار در تاریخ شفاهی
استفاده از زبان معیار در تاریخ شفاهی بدون چالش نیست. مهم‌ترین مشکل، خطر حذف یا کم‌رنگ شدن لحن و اصالت گفتار راوی است. هنگامی که متن تاریخ شفاهی به زبان معیار تبدیل می‌شود، ممکن است رنگ و بوی فرهنگی و محلی روایت کاهش یابد و احساسات و زمینه‌های اجتماعی کم‌ارزش جلوه کند.
چالش دیگر، تفاوت میان زبان معیار مورد انتظار در متون رسمی و زبان رایج راوی است. این تفاوت ممکن است موجب برداشت نادرست از منظور واقعی راوی شود یا حتی پیام‌های مهم را تغییر دهد. بنابراین، تدوین‌گر تاریخ شفاهی علاوه بر دانش زبانی نیازمند درک فرهنگی عمیقی است تا تعادل مناسبی میان وفاداری به متن گفتار و الزامات زبان معیار برقرار کند.
زبان معیار و تطبیق با زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی
زبان معیار می‌تواند در فضاهای فرهنگی و اجتماعی مختلف، تعاریف متفاوتی داشته باشد. برای مثال، زبان معیار در تاریخ شفاهی حوزه‌های علمیه باید علاوه بر اشتراکات با زبان معیار عمومی، مشخصه‌های ویژه‌ای متناسب با زبان فقهی، کلامی و علمی حوزه را در خود جای دهد. در چنین فضایی، رعایت دقت در انتخاب واژگان و اصطلاحات تخصصی اهمیت یافته و نقشی تعیین‌کننده در صحت انتقال مطالب دارد.
در خصوص روایت‌های تاریخی که به مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی معاصر می‌پردازد، زبان معیار باید بتواند به گونه‌ای انعطاف‌پذیر عمل کند که توانایی بیان افکار پیچیده و مباحث انتقادی را داشته باشد و همزمان، ارتباط‌گیری با مخاطبان مختلف را تسهیل نماید.
نتیجه‌گیری
جایگاه زبان معیار در تدوین تاریخ شفاهی میانجی و حساس است. زبان معیار ابزار انتقال، مستندسازی و تحلیل روایت‌های شفاهی است که اگر با دقت و توجه به حفظ اصالت گفتار و فرهنگ راوی همراه باشد، می‌تواند به تولید متونی منسجم، استاندارد و قابل استفاده در مطالعات تاریخی و فرهنگی منجر شود. در عین حال، تدوین‌گران تاریخ شفاهی باید مراقب باشند که زبان معیار به جای تحمیل نگاه رسمی و خشک، به مثابه امکانی برای حفظ و ترویج حافظه تاریخی و فرهنگی عمل کند.توسعه و تعمیق پژوهش‌ها درباره زبان معیار در تاریخ شفاهی می‌تواند به غنای بیشتر این رشته و تقویت پل ارتباطی میان روایت‌های مردم و دانش روز کمک کند. در نهایت، موفقیت در ایجاد تعادل میان اصالت روایت و استانداردهای زبان معیار، کلید دستیابی به تاریخ شفاهی‌های مؤثر، علمی و تأثیرگذار خواهد بود.
تعداد بازدید: 42
http://oral-history.ir/?page=post&id=12819