کارگاه آموزش تاریخ شفاهی - 7
ویژگی سؤالات مصاحبهشاهد یزدان
21 دی 1401
سایت تاریخ شفاهی در نظر دارد مطالب آموزشی برخی کارگاه‌های تاریخ شفاهی را به صورت مکتوب در اختیار مخاطبان قرار دهد. مجموعه حاضر با استفاده از مطالب یکی از کارگاه‌های آموزشی از این دست تنظیم شده است. همانطور که ملاحظه خواهید کرد بسیاری از مطالب ارائه شده مطالب بکر یا کمتر گفته شده نیست، اما سعی شده مطالب دسته‌بندی‌شده ارائه شود تا بیشتر مورد استفاده قرار گیرد.
■
حین مصاحبه
در حین مصاحبه، مصاحبه‌کننده سؤالاتی مطرح می‌کند؛ در این بخش به ویژگی‌های سؤالات مطرح شده پرداخته خواهد شد.
ویژگی‌های سؤالات مصاحبه
- اولین اصل، تک‌جمله‌ای بودن سؤال است. استفاده از دو سؤال یا بیشتر در یک زمان ممنوع است؛ چون مصاحبه‌شونده معمولاً در مورد آخرین سؤال صحبت می‌کند و بقیه موارد نادیده گرفته می‌شود.
- سؤال باید حتماً پرسشی باشد نه خبری.
- سؤالات باید به ترتیب از آسان به سخت پرسیده شود. آخر جلسه هم باید با سؤالات آسان تمام شود که ذهن مصاحبه‌شونده خسته نماند و انگیزه برای ادامه جلسه بعد وجود داشته باشد.
- در سؤال، اظهار فضل کردن ممنوع است.
- مقدمه طولانی ممنوع است؛ اگر سؤالات متناسب با فرد مصاحبه‌شونده پرسیده شود، مقدمه‌ای لازم نیست. اگر مقدمه‌ای آورده شود یعنی یا اظهار فضل می‌کنیم یا مصاحبه‌شونده اطلاعی در مورد موضوع ندارد که در هر دو مورد این کار اشتباه است.
- سؤالات باید متناسب با سِمَت فرد باشد.
- سؤالات باید صریح باشد که راوی منظور محقق را متوجه شود.
- مصاحبه‌کننده باید هنر به خرج دهد و چند سؤال حساسیت‌برانگیز را پشت سر هم نپرسد.
- پرسش‌های کلی فایده‌ای ندارد. سؤالات باید جزئی و ریز باشد.
- برای پرسیدن برخی از سؤالات حساسیت‌برانگیز، از مصاحبه‌شونده اجازه بگیریم. اجازه ندادن برای پرسیدن یک سؤال بهتر از آن است که مصاحبه‌شونده پس بزند و کل مصاحبه لغو شود.
- سؤالات، آرام و شمرده و بدون عجله و هیجان مطرح شود.
- سؤالات حاشیه‌ای که ربطی به موضوع ندارد نباید پرسیده شود.
- هر سؤالی مطرح می‌شود، مصاحبه‌کننده باید صبر کند تا پاسخ مصاحبه‌شونده تمام شود و بعد سؤال بعدی مطرح شود. مصاحبه‌کننده باید هنر خوب گوش دادن داشته باشد.
- اگر مصاحبه‌کننده پاسخ را متوجه نشد باید صادقانه این موضوع را بیان کند؛ در غیر این صورت مخاطب کتاب هم ممکن است متوجه پاسخ نشود.
- اگر مصاحبه‌کننده مطلبی را نفهمید یا قبول نداشت می‌تواند با مصاحبه‌شونده وارد بحث شود، اما اگر راوی بر حرف خود اصرار داشت، مصاحبه‌کننده حق ندارد وارد مجادله شود؛ باید بحث را همان‌جا قطع کند.
- هنر مصاحبه‌کننده این است که اگر راوی مطلب بی‌ربطی نسبت به سؤال طرح شده بیان می‌کند، روند مصاحبه را به صورت نرم و آرام به سمت درست هدایت کند.
- مصاحبه‌کننده از راوی خواهش کند که اصطلاحات تخصصی را توضیح دهد؛ ممکن است منظور مصاحبه‌شونده از واژگان تخصصی چیزی متفاوت از آن‌چه در فرهنگ لغات آمده است، باشد.
- مصاحبه‌کننده باید معنی واژگان بومی و محلی را از راوی بشنود.
- اگر راوی موضوعی را اشتباه گفت، مثلاً در بیان یک تاریخ اشتباه کرد، مصاحبه‌کننده باید با احترام به وی تذکر دهد تا سندیت مصاحبه مخدوش نشود.
- از به کار بردن صفت‌ها و قیدهای گنگ، مبهم و تعریف‌آمیز اجتناب کرد. مواردی چون عملیات غرورآفرین یا محمدرضا پهلوی خائن از این دست هستند.
- مصاحبه‌کننده نباید علائق شخصی خود را در مصاحبه دخالت دهد. این موضوع علاوه بر گرفتن زمان، باعث منحرف کردن ذهن مصاحبه‌شونده نیز می‌شود.
- لحن مصاحبه‌کننده باید معمولی باشد؛ نه خیلی فنی و رسمی باشد و نه خیلی خودمانی.
- مصاحبه‌کننده می‌تواند به صورت خیلی محدود به راوی در پاسخ به سؤالات کمک کند اما نباید این موارد زیاد شود چون در این صورت ذهن فعال از مصاحبه‌شونده گرفته می‌شود.
- هنگام مطرح کردن سؤالات شأن راوی باید رعایت شود.
- مصاحبه‌کننده باید فعال باشد نه منفعل. مصاحبه‌گر فعال وقتی سؤالات را می‌پرسد، با روش‌هایی سعی می‌کند راوی خاطراتش را به ذهن آورده، بازیابی و سپس بیان کند؛ اما مصاحبه‌کننده منفعل فقط سؤال را مطرح می‌کند و بدون هیچ واکنشی صبر می‌کند تا راوی حرف‌های خود را بیان کند.
- برخی معتقدند سؤالات مصاحبه، پیش از جلسه در اختیار مصاحبه‌شونده قرار گیرد و برخی دیگر معتقدند این کار نباید انجام شود؛ هر چند تعداد بیشتری از افراد عقیده دارند اصل سؤالات در اختیار راوی قرار نگیرد، اما کلیاتی از پرسش‌ها پیش از هر جلسه برای وی مطرح شود تا با آمادگی بیشتری وارد مصاحبه شود.
- از طرح سؤالات جانبدارانه خودداری شود؛ این‌گونه سؤالات یا باعث خودسانسوری می‌شود یا بدون پاسخ خواهند ماند.
- سؤالات باید معطوف به خاطره و تحلیل باشد. می‌توان این سؤالات را به صورت جداگانه در جلسات مختلف مطرح کرد یا به صورت ترکیبی از هر دو مورد در یک جلسه از راوی پرسیده شود.
- بخشی از وقت جلسه (حدود یک سوم) برای سؤالاتی که حین مصاحبه پیش می‌آید در نظر گرفته شود. سؤالاتی که هنگام صحبت راوی به ذهن می‌رسد، باید همان موقع پرسیده شود.
تعداد بازدید: 2941
http://oral-history.ir/?page=post&id=10989