راهنمای گام به گام تاریخ شفاهی
(امیرمسعود شهرام‌نیا ـ سعیده یراقی اصفهانی)
تاریخ شفاهی یا «Oral History»، چنان که از عنوان آن آشکارست، یکی از شیوه‌های تحقیقات تاریخی است که صرفاً جنبه شفاهی دارد. تاریخ شفاهی که در سده اخیر در سطح جهان گسترش پیدا کرده ؛ مجموعه منظمی از اظهارات افراد زنده در مورد تجربیاتشان است. ابزار جمع آوری این اطلاعات می‌تواند از یادداشت برداری تا استفاده ماهرانه از وسایل الکترونیکی ضبط صدا و تصویر متفاوت باشد.
بسیاری از وقایع قرون گذشته بیش از آنکه در لوح یا کاغذ یا هر شیئی، نوشته شوند پس از مدتی از اذهان محو شدند. وقایع مهم تاریخ جهان و حتی بسیاری از رخدادهای شخصی که می‌توانست در آینده بشریت سهم عمده ای ایفا کند دیگر هیچ مفهومی از آن در اذهان بشر باقی نمانده است. تاریخ شفاهی طی کمتر از 90 سال هم اینک به یکی از منابع عمده تجربیات گذشتگان این کره خاکی تعلق دارد.
بسیاری وقتی راجع به تاریخ فکر می کنند؛ کتاب های خاک خورده، اسناد، آرشیو و کتابخانه ها در نظرشان مجسم می شود. در واقع تاریخ در اطراف ما، خانواده ، جامعه و خاطرات و تجارب افراد مسن تر است . فقط کافی است از آنها بپرسیم و آنها می توانند به اندازه یک کتابخانه پر از کتاب ، برای ما داستان بگویند.
به عنوان دریچه‌ای به دنیای تاریخ شفاهی، این نوشتار گام های اساسی برای جمع آوری و حفظ گنج‌های ارزشمند شفاهی را جهت غنی‌کردن اطلاعات تاریخی شما و نسل‌های آینده،ارائه می‌دهد.
قابل ذکر است این مطالب حاصل تجربیات نویسنده است که با بهره گیری از برخی منابع خارجی تنظیم شده است.**
گام اول ؛ معرفی
الف)آن چه باید انجام دهید
همه ما داستان هایی برای گفتن داریم؛ داستان هایی که با آنها زندگی کرده‌ایم. ما به تجربیاتمان نظم می‌دهیم. و آن هارا به صورت داستان سازماندهی می‌کنیم.
تاریخ شفاهی، که مجموعه منظمی از اظهارات افراد زنده درباره تجربیات خودشان است، به این داستان‌ها گوش می‌دهد. مورخان بر این باورند که خاطرات روزانة مردم( نه فقط ثروتمندان و افراد شهیر) اهمیت تاریخی دارد. اگر ما این خاطرات – این داستان‌ها – را حفظ و گردآوری نکنیم، یک روز برای همیشه از دست خواهند رفت.
خاطرات شما و افراد اطراف شما، برای خانواده‌و جامعه‌تان گنج‌های ارزشمند و یگانه‌ای است. شما و اعضای خانواده‌می‌توانید با استفاده از تکنیک‌های تاریخ شفاهی، تاریخ نانوشته خانواده را حفظ کنید. همچنین شما و اجتماعتان می‌توانید ریز و درشت تاریخ نانوشته را کشف و حفظ کنید. تاریخ شفاهی آن قدر انعطاف‌پذیر است که افراد در هر سنی می‌توانند، فنون آن را فرا بگیرند.
بسیاری در باره "درست انجام دادن" روش تحقیقی تاریخ شفاهی نگران هستند، اما زمانیکه می‌فهمند صدای ضبط شده روی یک نوار کاست، از «هیچ‌چیز»بهتر است؛ برای یک مصاحبه ساده تلاش می‌کنند. حتی مصاحبه یک ساعته با یک نفر ،ممکن است ده سال بعد سودمند باشد و عده ای برای این تلاش سپاسگزار شما خواهند شد.
ب)تاریخ شفاهی چیست؟
تاریخ شفاهی مجموعه منظمی از اظهارت افراد زنده درباره تجربیات خودشان است. تاریخ شفاهی "افسانه‌های قومی"، "غیبت"،" شایعه"یا ستون پنجم نیست؛ در واقع شکل قدیمی انتقال شفاهیات را نمی‌توان به نام تاریخ‌شفاهی پذیرفت.
مورخان شفاهی تلاش می‌کنند، صحت و سقم یافته‌هایشان را مشخص کنند،آنها را تحلیل کنند و در یک بافت تاریخی دقیق قرار دهند. آنان همچنین درباره «نگهداری» یافته‌هایشان برای استفاده پژوهشگران بعدی نگران هستند.
در پروژه‌های تاریخ شفاهی، راوی واقعه‌ای را برای مصاحبه کننده نقل می‌کند. مصاحبه کننده خاطرات را ثبت می‌کند و یک سند تاریخی خلق می‌کند.
سند تاریخی " مصاحبه کننده " راوی " واقعه
تاریخ شفاهی خاطرات بشری و کلمات گفته شده را جمع می‌کند. ابزار جمع‌آوری اطلاعات می‌تواند از یادداشتبرداری تا استفاده ماهرانه از وسایل الکترونیکی ضبط صدا و تصویر متفاوت باشد.
گستردگی زندگی بشری حد و مرزی برای موضوعی که ما از طریق تاریخ شفاهی ثبت می‌کنیم، به وجود می آورد. ما فقط می‌توانیم به اندازه طول دوران زندگی یک نفر، به عقب برویم. این محدودیت ؛منجر به «سندرم اضطراب مورخان شفاهی» شده است، هراس از این که اطلاعات بازگشت ناپذیر هر لحظه ممکن است از دست بروند.
تاریخ شفاهی خوب انجام شده، به فرد حس پیشرفت می‌دهد. با ثبت تاریخ شفاهی، حس گرفتن و نگه‌داشتن چیزی ارزشمند و نجات از عقب ماندن را داریم.
در صورتیکه تکنولوژی عامل گسترش و پیشرفت روش‌های تاریخ شفاهی است ،مانعی برای تاریخ نگاری سنتی محسوب می شود برای مثال؛ ارسال نامه های الکترونیکی از طریق اینترنت، اسناد نوشتاری را کمیاب‌تر از قبل کرده است. حال این که مورخان سنتی با داشتن وابستگی به اسناد مکتوب، نگران می شوند.
ج) توالی تحقیق تاریخ شفاهی
1. تنظیم یک سؤال یا نکته محوری ؛به عنوان هدف اصلی در مصاحبه ها
2. برنامه‌ریزی پروژه (بررسی مسائلی مانند: محصولات نهایی، بودجه ، گزینش کارکنان، تجهیزات و قالب زمانی)
3. مطالعات و تحقیقات زمینه‌ای
4. آمادگی و هماهنگی مصاحبه
5. به انجام رساندن مصاحبه‌ها
6. ارزیابی تحقیقات و مصاحبه‌ها و دوباره بازگشت به مرحله یک یا ادامه دادن تا مرحله هفت
7. سازماندهی و آماده‌کردن نتایج
8. آرشیو کردن اسناد
با توجه به هدف پروژه تاریخ شفاهی، مراحل کار به صورت ساده یا پیشرفته طراحی می شود.
گام دوم؛ راهنمایی‌ها و پیشنهادها
الف)فهرست یادآور تاریخ‌شفاهی
1. درباره اهداف تحقیق خود تصمیم بگیرید و مشخص کنید آیا تاریخ شفاهی به شما برای رسیدن به آنها کمک خواهد کرد. ممکن است نتیجه بگیرید که اهدافتان تغییر می‌کند؛ اگرچه برای انجام آنها تمرکز کرده باشید.
2. تحقیقات مقدماتی را با استفاده از منابع مکتوب انجام دهید.
3.فهرستی از افراد مورد نظر جهت مصاحبه، تهیه کنید. چطور آنها را انتخاب می‌کنید؟ بهتر است زمانی که با مصاحبه شونده‌ها تماس می گیرید و هدف پروژه را شرح می دهید ؛ از آنها جهت معرفی افراد ،در خواست کمک کنید.
4. تجهیزات خود را برای هماهنگ بودن با روند کارتان ،بسنجید. با تحقیق نوع ضبط و تجهیزات لازم را انتخاب کنید. برای مثال، آیا مصاحبه باید کیفیت پخش سراسری داشته باشد؟ آیا لازم است مدت زمان طولانی‌باقی بماند؟
5. از یک میکروفن خارجی ((external microphone برای کیفیت صدای بهتر ،مخصوصاً برای ضبط ویدیویی، استفاده کنید.
6. تجهیزات ضبط را پیش از استفاده امتحان کنید و بدانید که در شرایط گوناگون چطور کار می‌کنند. بهتر است پیش از مصاحبه ، کار با آنها را تمرین کنید.
7.با توجه به نوع تجهیزات ضبط(دیجیتال یا آنالوگ) موارد مصرفی را آماده کنید.
8. فهرستی از موضوعات یا سوال های مورد نظر تهیه کنید.
9. چگونگی مصاحبه کردن را تمرین کنید.
10. فهرستی از کارهایی که خودتان باید قبل، در حین و بعد از مصاحبه انجام دهید،تهیه کنید.
11. قرار ملاقاتتان را یک یا دو روز قبل از مصاحبه مشخص و قطعی کنید.
12. روز مصاحبه، برای خودتان زمان بیش تری برای رسیدن به محل تعیین کنید.
13. در محیطی ساکت و آرام ، مصاحبه و ضبط آن را انجام دهید. زمانی که آغاز به کار کردید، برای یک دقیقه با دقت گوش دهید و صداهای مزاحم را کنترل کنید.برای مثال پاندول ساعت‌های تیک‌تاکی را ساکن کنید، حیوانات خانگی را از محیط دور کنید، و در ترافیک پر سر و صدا در و پنجره ها را ببندید.
14. مطمئن شوید که مصاحبه شونده چگونگی استفاده شما از مصاحبه را می داند و دریافته است که این یک مکالمه خصوصی نیست.
15. هر ضبط را با معرفی کلی و با بیان این که با چه کسی، چرا، چه زمانی و کجا در حال انجام مصاحبه هستید ، آغاز کنید.
16. مشتاقانه و فعالانه گوش دهید.
17. هر از گاهی صحبت کنید.
18. با سکوت اجازه دهید مصاحبه شونده زمان فکر کردن داشته باشد.
19. هر از گاهی سؤالی بپرسید.
20. جواب سؤال خود را ،پیش از این که به سراغ سؤال بعدی بروید به طور کامل ،پیگیری کنید.
21. سوال ها را به اندازه کافی باز بپرسید تا جواب‌های مقاله وار بگیرید، مگر این که به دنبال یک «واقعیت» با جواب کوتاه و مشخص باشید.
22. با سؤال‌هایی شروع کنید که کمتر حالت استنطاقی داشته باشند.
23. سؤال‌های استنطاقی‌تر را در مراحل بعدی مصاحبه بپرسید.
24. مصاحبه را با پرسشهای سبک‌تر به پایان برید. مصاحبه شونده را ناگهان بعد از یک سؤال اساسی ، رها نکنید.
25. نسبت به قدرت‌های روانی در طول مصاحبه آگاه و حساس باشید.
26. مصاحبه را به یک تا دو ساعت( بسته به میزان خستگی شما و مصاحبه شونده)محدود کنید.
27. پاکت‌های بزرگ برای اسناد و عکس‌های امانت گرفته شده، به همراه داشته باشید.
28. تمام نوار و لوح های فشرده مصاحبه ضبط شده را بلافاصله رو نویسی کنید و شماره بزنید.
29. توصیه می‌شود؛ امضای مصاحبه شونده - جهت توافقنامه سطح دسترسی - را قبل از اینکه محل مصاحبه را ترک کنید بگیرید. در صورت امتناع از امضا ، نسخه‌ای از متن مصاحبه برای مطالعه و تصحیح پیش مصاحبه شونده بفرستید.
30. بعد از مصاحبه، یادداشت‌های ضمنی مصاحبه را بنویسید.
31. برای مصاحبه شونده بعد از پایان جلسات مصاحبه، نامه تشکر یا تقدیر نامه بفرستید.
32. قواعد مشخصی برای برچسب زدن و فایل کردن همه چیز داشته باشید.
33. عکس‌های به امانت گرفته شده را به سرعت کپی و یا اسکن کنید و اصل آن ها را باز گردانید. عکسها را از لبه با احتیاط بگیرید و در پاکت مقوایی محکم حمل کنید. بهتر است برای حفظ بهتر ؛بین هر عکس کاغذ سفید قرار دهید.
34. در صورت استفاده از نوار کاست در ضبط مصاحبه؛ از هر کاست کپی کنید و نسخه اصلی را در مکان مناسب نگهداری کنید . فقط از نسخه کپی استفاده کنید.
35. مصاحبه ضبط شده را خارج نویسی و تنظیم کنید. بهتر است، هر ده دقیقه، زمان را از نسخه‌ای که متن مصاحبه از روی آن پیاده می شود، ذکر کنید تا در مرحله باز شنوایی و اعمال اصلاحات با سرعت بیشتری کار کنید.
36. مصاحبه را تحلیل کنید. صحت و سقم وقایع را مشخص کنید. نتایج را با طرح تحقیق خود مقایسه کنید. آیا به آن چه می‌خواستید رسیده‌اید؟ چه سوال های جدیدی از نتیجه مصاحبه پدید آمده است؟ نتیجه مصاحبه چه پیشرفتی در روش کار شما به وجود آورده است؟
37. اگر لازم است برای جلسه بعدی مصاحبه قرار بگذارید.
38. اگر قصد دارید، یک کپی از صدا ، تصویر یا متن مصاحبه را به مصاحبه شونده بدهید، برای تصحیح متن پیاده شده از او کمک بگیرید.
39. جهت نگهداری و آرشیو طولانی مدت اسناد به دست آمده، برنامه‌ریزی کنید.
ب) چطور باید سؤالها را بپرسیم؟
1. می‌توان با توجه به هدف پروژه، فهرستی از سوال های مورد نظر آماده کرد تا در طول مصاحبه از آن کمک گرفت و یا کافی است موضوع این سوال‌ها را در در ذهن داشته باشید و با توجه به موقعیت و حفظ توالی تاریخی سوال را مطرح کنید .
2.با توجه به موضوع و هدف مصاحبه ،سوال های اساسی را بعد از مرحله مقدماتی، مطرح کنید. سؤالی بپرسید که یک جواب طولانی نیاز داشته باشد و باعث حرکت موضوع شود.
3. بهتر است با شجره‌نامه و زندگینامه سؤالها را شروع کنید.
4. چند سوال را همزمان نپرسید بلکه ؛هر بار فقط یک سؤال بپرسید.
5برای گرفتن جواب، به مصاحبه شونده اجازه فکر کردن دهید. منتظر شوید؛ گاهی سکوت برای شما اثربخش خواهد بود.
6. یک شنونده خوب باشید. از حرکت اعضای بدن، کمک بگیرید. با نگاه مشتاقانه، تکان‌سر و لبخند؛ مصاحبه شونده را برای بیان بیشتر مطالب دلگرم کنید.
7. اگر لازم بود، از تشویق‌های زبانی مانند: «چه اطلاعات فوق‌العاده‌ای!»یا «چه جالب» استفاده کنید. البته مراقب باشید که مصاحبه را با تشویق‌های زبانی مانند:«اوه !»و «آه!» تند و تیز نکنید؛ آن هم زمانی که مصاحبه شونده در حال صحبت کردن است.
8. برای رفع برخی ابهامات حتماً سؤال کنید. اگر مصاحبه شونده یک عبارت کلی می‌‌گوید و شما لازم است بیشتر بدانید، بگویید: «من نفهمیدم. آیا ممکن است این موضوع را با جزئیات بیش تر توضیح دهید؟»
9. از مصاحبه شونده بخواهید معنی کلمات تخصصی که در مصاحبه استفاده می‌کند را توضیح دهد. برای مثال، از یک منبت کار بپرسید که منظورش از گره چینی چیست؟ چطور استفاده می‌شود؟
10. اگر باید اطلاعات کاملی از مصاحبه شونده به دست آورید؛ یک سؤال مهم را چندین‌بار به صورت‌های مختلف و با جمله‌بندی‌های متفاوت بپرسید.
11. بجز زمانی که می‌خواهید یک پاسخ یک کلمه‌ای بگیرید، پرسش های خود را طوری بیان کنید که به سادگی با «بله» یا «خیر» جواب داده نشوند. برای مثال، به جای این که بپرسید: «آیا در سال 57 مبارز انقلابی بودید؟» بپرسید« مبارزه های انقلابی در سال 1357چگونه بود؟» تا جایی که می‌توانید سوال‌های مقاله‌وار بپرسید که جواب طولانی داشته باشند.
12. سوال‌ها را به گونه‌ای بپرسید که توالی تاریخی حفظ شود، سپس وارد جزئیات شوید.
13. انعطاف‌پذیر باشید ؛اگر موضوع پیش بینی نشده توسط مصاحبه شونده پیش آمد، سریع با مطرح کردن سوال های مختلف زوایای مختلف آن واقعه را ثبت کنید.
گام سوم ؛تشریفات کار
الف)یادداشتبرداری هنگام مصاحبه
توصیه می‌شود در طول مصاحبه، عناوین اصلی گفتگو یادداشت شود یا در اولین فرصت بعد از اتمام مصاحبه، مصاحبه کننده باید قبل از این که جزئیات مشمول مرور زمان شوند ، یادداشت‌ها را سازماندهی کند. این یادداشت‌ها چیزی مشابه فهرست نویسی است. بهتر است فرم هایی جهت یادداشت‌های مصاحبه کننده طراحی و آماده شود و در آن سوای کلید واژه های گفتگو، مشخص شود؛ با چه کسی، چرا، چه وقت و کجا مصاحبه انجام شده است . این یادداشت ها به خارج نویس مصاحبه [ پیاده کننده متن مصاحبه] یا پژوهشگران آتی برای فهمیدن بهتر متن مصاحبه کمک می کند . این اطلاعات می تواند در ابتدای متن یا فیلم مصاحبه تدوین شود.
ب)فرم بانک اطلاعات شخصی
فرم بانک اطلاعات شخصی، بسته به اهداف پروژه می‌تواند حجم کم یا زیاد، از اطلاعات داشته باشد. اطلاعات شخصی خیلی مفید است و بخصوص اگر هدف مصاحبه در یک پروژه، تهیه تاریخ خانوادگی یا شجره نامه باشد؛بجز نام،آدرس، شماره تلفن، تاریخ و محل تولد مصاحبه شونده، در فرم‌ها ممکن است ؛ نام، تاریخ تولد و فوت والدین، خواهر و برادران، همسران و فرزندان مصاحبه شونده هم پرسیده شود. همچنین می‌تواند ازمحل‌های سکونت، تحصیلات و سابقه کاری فرد سؤال کرد و نیز، فهرستی از آثار و فعالیت ها در سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف تهیه کرد.
ج) نمونه امضا و دست نوشته
یکی دیگر از کارهایی که در پروژه های تاریخ شفاهی پیشنهاد می شود گرفتن نمونه امضا و دست نوشته از مصاحبه شونده است. داشتن کاغذ و قلم مناسب برای این کار شما را برای داشتن گنجینه ای منظم و هماهنگ از این گونه اسناد هدایت می کند.
د)توافقنامه سطح دسترسی از مصاحبه
توافق نامه می‌تواند بسیار حقوقی تنظیم شود، اما بیشتر مورخان شفاهی تلاش می‌کنند فرمی بیابند که با آن سطح دسترسی را آسان‌تر کنند، توافق نامه‌ها، برای مصاحبه شونده مشخص می‌کند که مصاحبه چگونه و در چه سطحی استفاده خواهد شد و سوء تفاهم را به حداقل می‌رساند. علاوه بر توجه به حقوق مصاحبه شونده، توافق نامه؛ مورخان شفاهی را خاطرنشان می‌سازد که مصاحبه شونده به ما امتیاز استفاده از چیزی را داده است که به ما تعلق ندارد.
توافق‌‌نامه‌در صورت‌های گوناگونی تنظیم می‌شوند. می توان از نمونه های موجود، در سازمان‌هایی که تاریخ شفاهی کار می کنند، کمک گرفت. اطلاعات توافق نامه اغلب شامل نام مصاحبه شونده، امضای او، تاریخ و عباراتی است که اجازه استفاده از مصاحبه را، در سطوح مختلف تعیین می کند. نام شخص یا سازمانی که اجازه را دریافت می‌کند و هدفی که به آن منظور مصاحبه انجام شده است. پیشنهاد می شود توافقنامه همچون قرارداد با نظر مشاور حقوقی تنظیم شود. مصاحبه کننده‌ها (در صورت نیاز تصویر و صدابرداران) هم لازم است توافق نامه‌ها را امضاء کنند؛ تا از سو استفاده احتمالی کارکنان پروژه جلوگیری شود. بخصوص اگر مصاحبه‌ها قرار است برای استفاده‌های آتی در سازمان مربوطه آرشیو شوند.
د)پیگیری روند کار
بسته به اهداف پروژه و ساختار آرشیوی، می توان برای تمام مراحل کار فرم های ساده یا پیشرفته با کلیه جزئیات طراحی کرد. برای ثبت مراحل هر مصاحبه، داشتن یک فایل کامپیوتری توصیه می‌شود. تمام اسناد، عکسها، متن، فرم‌ها و کلیه اطلاعات هر مصاحبه بر روی هارد رایانه نگهداری شوند. بایستی مراحل کار روی فایل فهرست شود و پس از انجام هر مرحله، کنار آن علامت زده شود.
هـ) ارسال نامه تشکر یا تقدیر نامه
بعد از اتمام مصاحبه برای مصاحبه شونده نامه‌ای جهت تشکر ارسال کنید. بهتر است لوح‌های تقدیر با امضا مسوول مربوطه برای این منظور آماده شود.
گام چهارم؛ فیلمبرداری و صدا برداری مصاحبه‌های تاریخ شفاهی
الف) رهنمود هایی جهت انتخاب لوازم ضبط
1. با یک دستگاه ضبط صوت ساده و قابل اعتماد به همراه یک میکروفون یقه‌ای خوب می‌توان یک مصاحبه تاریخ شفاهی با کیفیت عالی آماده کرد. تجهیزات گران قیمت تا زمانی که نخواهید تولید خود را به رادیو و یا تلویزیون بدهید، نیاز نیست.
2. ضبطی را پیدا کنید که بتوانید نوار را در حین کار کردن ببینید. بعضی از ضبط ها قسمت نوار را با یک پلاستیک سیاه یا روکش چرمی پوشانده‌اند، که بررسی مقدار باقی مانده نوار را در زمان انجام کار مشکل می کنند.
3. نشانگر روشن ضبط/ باطری خیال شما را در حین انجام مصاحبه راحت می کند زیرا شما می توانید با یک نگاه کوچک به چراغ متوجه شوید که دستگاه در حال ضبط است.
4. همیشه از میکروفون خارج از دستگاه استفاده کنید؛که به دستگاه ضبط شما متصل می شود. میکروفون های داخل دستگاه کیفیت ضبط خوبی ندارند. آن ها بسیار ضعیف هستند و اغلب صدای داخل دستگاه را هم ضبط می‌کنند. میکروفون های رو میزی و یا یقه ای خوب هستند.
5. ضبطی انتخاب کنید که هم از باطری و هم از برق استفاده کند. چون این خصوصیات به شما قابلیت های بیشتری در طول مصاحبه می دهد.برق از باطری قابل اعتمادتر است اما همیشه یک رابط با سیم بلند به همراه داشته باشید زیرا شما نمی‌دانید که پریز برق در کجا است.
6. نوارهای کاست ارزان هستند و در همه جا به راحتی پیدا می‌شوند اما از نوارهای مارک دار با کیفیت خوب استفاده کنید.
7. از نوار کاست‌های 60 دقیقه‌ای (30 دقیقه در هر طرف) یا 90 دقیقه‌ای(45 دقیقه در هر طرف) استفاده کنید . نوارهای طولانی تر خیلی نازک هستند و ممکن است کشیده،جمع و یا پاره شوند.
8. ایده خوبی است که از نوارهایی استفاده کنید که به جای چسب از پیچ های کوچک در گوشه های آن استفاده شده است ،زیرا چنانچه نوار خراب شود و یا بشکند شما می توانید قاب را باز کنید و آن را تعمیر کنید و دوباره ببندید،با استفاده از نوارهای بدون پیچ ، شما مجبور هستید برای رسیدن به نوار ، قاب را خراب کنید.
ب)ابزارها و وسایل مورد نیاز جهت ضبط تصویری مصاحبه
وسائل اصلی مورد نیاز شامل پرده؛ جهت پشت سر مصاحبه کننده، دو عدد صندلی و یک دوربین فیلمبرداری است.
پرده: پرده ای تیره رنگ(سورمه ای، مشکی، سبز و...) از جنس جیر با طول و عرض 3 متر، پشت سر مصاحبه کننده جایی که وی می نشیند آویزان کنید. برای آویزان کردن می توانید از پایة پرده و یا میخ پرچی که مخصوص نصب اینگونه پرده است، استفاده کنید. نیازی نیست پرده کاملاً صاف باشد بلکه می توانید هنرمندانه آن را به شکل پرده های چین دار صحنه نمایش آویزان کنید.
صندلی: مصاحبه شونده را حداکثر دو متر جلوتر از پرده قرار دهید. استفاده از صندلی چرخه دار توصیه نمی شود چون مصاحبه کننده ممکن است با چرخش صندلی در کادر فیلم بردار درست قرار نگیرد. همچنین صندلی انتخاب کنید که مصاحبه شونده روی آن راحت بتواند بنشیند، بهتر است قبل از شروع مصاحبه از نظر خود او کمک بگیرید. صندلی مصاحبه کننده بهتر است رو به روی مصاحبه شونده قرار بگیرد.
دوربین: دوربین و سه پایه را در سمت چپ و نزدیک به صندلی مصاحبه کننده قرار دهید. در نتیجه محل قرار گرفتن، صندلی مصاحبه شونده، مصاحبه کننده و دوربین سه نقطه از یک سه ضلعی قرار خواهند گرفت. دقت کنید دوربین تراز باشد.
لنز دوربین: ارتفاع لنز دوربین باید در حد چشمان (eye level) یا کمی بالاتر باشد.
کادربندی: توجه داشته باشید که دوربین اغلب مردم را مضطرب می کند. پس مصاحبه شونده را وادار به نگاه کردن به لنز دوربین نکنید. بهتر است نگاه او به فرد مصاحبه شونده باشد.
کادر اصلی برای تصویربرداری؛ سر و بخشی از شانه ها خواهد بود. قرار داشتن سرو شانه ها در کادر دوربین است زمانیکه مصاحبه شونده حرکت می کند و یا دستانش را تکان می دهد که ممکن است از کادر خارج شود؛ به آرامی دوربین را روی پایه حرکت می دهیم، این کار را سریع انجام ندهید، با یک حرکت آرام و ماهرانه مصاحبه شونده را وارد کادر کنید و حرکات وی را ضبط کنید. اگر مصاحبه شونده عادت به استفاده از دستان خود در حین صحبت کردن را دارد، کادر را باز کنید. دائم فاصله تصویر را دور (واید) و نزدیک(زوم) نکنید. تصویر بهتر است ثابت باشد.
نور: برای کنترل نور داخل اتاق پرده ها را بکشید. نور بیرون طیف رنگی متفاوتی نسبت به نور داخل دارد و ممکن است نور آبی برروی مجموعه ایجاد کند. همچنین با حرکت خورشید تنظیم نور را تغییر می دهد. با آمدن دوربین ها دیجیتال و تنظیمات خودکار آن نیازی نیست که فیلم بردار حرفه ای باشید، بلکه با رعایت نکات ذکر شده می توانید تصویر خوبی از مصاحبه های تاریخ شفاهی داشته باشید. تصویر را از صفحة نمایش دوربین کنترل کنید. بهتر است یک مانیتور به دوربین وصل کنید و آنرا در سمت راست یا چپ مصاحبه شونده قرار دهید و در تمام طول فیلمبرداری شرایط نور و تصویر خود را بررسی کنید.
از مشکلاتی که می تواند نور داخل اتاق ایجاد کند، سایه ای است که به صورت مصاحبه شونده می افتد و باعث می شود حفرة چشم، بسیار تاریک به نظر به نظر برسد و در تصویر چشمها دیده نشود. برای حل این مشکل نور بالای سر را خاموش کنید و نور را از روبرو طرفین صورت دهید. نور با فاصله 2 تا 5/2 متر قرار دهید. چنانچه شدت نوری که به صورت مصاحبه شونده، می‌تابانید قوی باشد؛ سایه هایی پشت او ایجاد می شود.
ج) چگونگی تصویربرداری از اسناد، عکس و یادبودها
گاهی مصاحبه شونده در حین مصاحبه تصمیم به نشان دادن برخی اسناد، تصاویر و یا نشان دادن یادبودهای خود می‌کند و می‌خواهد آنها را جلوی دوربین بگیرد. بهتر است با عجله روی آنها زوم نکنید، بلکه زاویه دوربین را آنقدر باز بگذارید که همه چیز در کادر دیده شود و بعد از پایان صحبت وی با یک کارگردانی صحیح از تک تک آنچه می خواهید، تصویر زوم بگیرید و بخواهید روایت کننده روی هر تصویر با صدای خود توضیح دهد. هنگامی که می خواهید از تصاویر با دوربین فیلمبرداری عکس بگیرید، اجازه دهید که نوار DV، 30 ثانیه بدون آنکه دوربین تکان بخورد، جلو برود. بهتر است از زوایای مختلف و درجات مختلف زوم، از آنها عکس بگیرید، مثلاً عکسی از چندنفر گرفته شده است: ابتدا از کل عکس و سپس از افراد خاص آن مجدد عکس بگیرید.
اگر به اسکنر یا دستگاههایی از این قبیل دسترسی دارید، عکس ها و نامه ها را به جای ویدیو، اسکن کنید. دقت کنید آنها را با اندازه بزرگ و وضوح بالا اسکن کنید.
گام پنجم ؛موارد قابل توجه در تاریخ شفاهی
الف) آشنایی با مشکلات و محدودیت‌ها
با در نظر داشتن اینکه تاریخ شفاهی کوششی در جهت به دست آوردن اطلاعات تازه و جدید، مکمل در بازسازی گذشته است؛ باید با محدودیت‌های آن هم آگاه شویم که مانند هر شیوه پژوهشى دیگر، با مشکلات متنوعی روبرو بوده و هست.
1. یکی از این محدودیت‌ها وابستگی منابع تاریخ شفاهی به افراد زنده و منابع گفتاری است و این که نمی‌توانیم به اندازه کل طول زندگی یک نفر به عقب بازگردیم.
2. سن زیاد، ضعف شنوایى و مشکلات جسمى نامناسب برخى شخصیتهاى مصاحبهشونده که حاکی از، از دست رفتن حافظه بشری است.
3. مصاحبهشوندگان از بیان برخى مطالب به دلایل متفاوت خوددارى مى کنند. برخى، در صدد آزمودن مصاحبهکننده هستند. برخى او را در حد خود نمىدانند. برخى پایبند ارزشهاى اخلاقى هستند. برخى وفادار به روابط گذشته خود با مقامات مافوق هستند و بنا به هر دلیلى، از بیان کل ماجرا مىپرهیزند.
4. راوی اغلب از موضعى مثبت به بازگویى وقایع مىپردازد و سعی می کند خطاهای خود را مخفی کند.
5. گاه تصورات شخصى پا به حیطه تاریخ مىگذارد؛ به این ترتیب که ذهن قهرمانپرور برخى، شاخ و برگ اضافى به واقعههاى تاریخى مىدهند و رنگ و بوى غیرواقعى به آنها مىبخشد.
6.بیان واقعه تاریخی از دیدگاه فردی و به صورت گزینشى؛ که مصاحبهشونده بنا به میل و سلیقه خود، از بین خاطرات انتخاب وجهت گیری می کند.
7. اما مصاحبهکننده نیز خود می‌تواند منشاء مشکلاتی باشد. همچنان که مصاحبهشونده در محتوای مصاحبه نقش اساسی دارد، مصاحبهکننده نیز با رفتار خود و با اظهارنظری ناشیانه، می‌تواند افکار و احساس مصاحبهشونده را تحت تاثیر قرار دهد و از محتوای مصاحبه بکاهد.
8. مصاحبه شونده از تجهیزات ضبط و تصویربرداری می‌ترسد.
9. مصاحبه شونده باور نمی‌کند که چیز ارزشمندی برای گفتن به شما داشته باشد و نمی‌فهمد که چرا شما می‌خواهید با او مصاحبه کنی
10. مصاحبه شونده یک‌سری داستان‌های دم‌دست دارد که آنها را حسابی شاخ و برگ داده و عادت دارد تعریف کند و این مصاحبه شونده نمی‌خواهد بگذارد شما از متن او منحرف شوید.
11. مصاحبه شونده عادت ندارد خاطراتش را در ملای عام بگوید و نیازمند تقویت و دلگرمی بیشتری است .باید با چند سؤال گرم شود و سپس سوال های بیشتر، تا به راه بیافتد.
12. مصاحبه شونده با صحبت کردن درباره موضوعاتی که در ذهن شماست احساس راحتی نمی‌کند. برای مثال یک زن با حیا ممکن است با صحبت کردن با یک مرد درباره تجربه‌های ازدواجش احساس راحتی نکند.
13. مصاحبه شونده شما را از میان داستان می‌چرخاند و مطابق با نمونه آغاز – میانه – پایان که در ذهن شماست عمل نمی‌کند. خاطرات ساختار و توالی تاریخی ندارند و شما مجبورید کشف کنید که چطور راوی را وادار کنید که این خاطرات را به صورتی که هم برای گوینده و هم برای شنونده مفهوم باشد، نقل کند.
14. مصاحبه شونده از دادن اطلاعات شخصی یا خصوصی می‌ترسد و بنابراین اطلاعاتی به شما می‌دهد که «نقاب» بیرونی او را حفظ خواهد کرد.
15. مصاحبه شونده ترجیح می‌دهد یا عادت دارد، به جای یک نفر در یک جمع صحبت کند.
ب)پیاده سازی و تنظیم
پیاده سازی متن مصاحبه، یکی دیگر از مراحل هر پروژه تاریخ شفاهى است که آن را به سند مکتوب تغیرشکل مىدهد و استفاده را براى پژوهشگران راحتتر می کند.
سخنى که بر زبان رانده مىشود، هنگامى که به صورت نوشته و مطلب چاپى درمىآید، بسهولت مىتواند دچار آسیب شود. پیادهکردن متن مصاحبه، باید دقیق و درست منطبق با مکالمه صورت گرفته، باشد. تصحیح زبان خاص هر کس کار درستى نیست. پس از اینکه متن آماده شد، متن را به مسوول بازشنوایی، بدهید تا آن را مقابله و تصحیح کند. بازشنوایی یعنى خواندن نسخه و گوش دادن همزمان به نوار مصاحبه و تصحیح هر اشتباهى که فرد پیادهکننده صوت، مرتکب شده است. پس از انجام این تصحیحها، نسخه را براى تأییدگرفتن از مصاحبهشونده نزد وى ببرید. در این مرحله اگر مصاحبهشونده صلاح بداند، جملات گفتارى خود را تصحیح مىکند.
ویرایش متنهای مصاحبه قبل از انتشار لازم نیست، اما به هنگام انتشار به صورت مقاله، کتاب و... باید استانداردهای لازم ویرایش رعایت شوند.
در پایان مطمئن شوید همه منابع تولیدشده مرتبط با پروژه، ساماندهى شده و در مخازن آرشیوی قرار گرفته است.
پی‌نوشت‌ها:
* سرپرت" طرح تاریخ شفاهی معاصر ایران" سازمان اسناد و کتابخانه ملی
http://dohistory.org/on_your_own/toolkit/oralHistory.html
**
تعداد بازدید: 16976
http://oral-history.ir/?page=post&id=1004