تاریخ شفاهی دفاع مقدس به روایت سید یحیی صفوی

از سنندج تا خرمشهر

جلد اول

ریحانه محمدی

17 اردیبهشت 1399

«از سنندج تا خرمشهر» عنوان جلد اول کتاب روایت سید یحیی (رحیم) صفوی از تاریخ دفاع مقدس است که به کوشش مرحوم دکتر حسین اردستانی و توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در سال 1397 منتشر شده است. این کتاب شامل 28 جلسه گفت‌وگو با این سردار دفاع مقدس است که در برگیرنده تولد وی تا پایان عملیات بیت‌المقدس و آزادسازی خرمشهر است. در این گفت‌وگوها به زندگی شخصی، اجتماعی و سیاسی وی نگاهی گذرا شده است.

سرلشکر دکتر سیدیحیی (رحیم) صفوی در خانواده‌ای مذهبی و سنتی از طبقه متوسط اصفهان به دنیا آمده است. پس از ورود به دانشگاه تبریز، فعالیت‌های اجتماعی او گسترده‌تر شد و حضور وی در میان جوانان پرشور و مذهبی که علاوه بر تحصیل در پی مطالبات صنفی و دانشجویی بودند به مرور به پختگی هویتی و شخصیتی‌اش کمک کرد. پس از تحصیل و با ورود به دوره سربازی و خدمت در تیپ 55 هوابرد شیراز، اطلاعات و دانش نظامی‌اش نیز ارتقا یافت. در دوران انقلاب، صفوی هم همدوش سایر انقلابیون به فعالیت علیه حکومت پهلوی پرداخت که اتفاقاتی چون تیر خوردن در 29 بهمن 56 در تبریز، حمله نیروهای ساواک به منزل پدری‌اش، دستگیری برادرانش و فرار او به سوریه، لبنان و فرانسه، بازگشت به ایران و ایفای نقش در تصرف ساختمان ساواک در اصفهان در این دوران برای وی رقم خورده است.

ایفای نقش در مهار غائله کردستان، قابلیت‌های او را برای رسیدن به سِمت فرماندهی نشان داد. وی در اولین روزهای حمله حزب بعث به ایران در خوزستان حاضر شد و با کمترین فاصله از صحنه‌های نبرد، نقشی اثرگذار ایفا کرد. او در اهواز با کمک حسن باقری و غلامعلی رشید به سازماندهی خطوط دفاعی و فرماندهی نیروهای سپاه و بسیج در عملیات‌های محدود سال اول جنگ پرداخت. پس از عزل بنی‌صدر، صفوی و سایر فرماندهان ارشد، طراحی و اجرای پنج عملیات دوره آزادسازی خرمشهر را انجام دادند که وی در هر یک از این عملیات‌ها فرمانده یکی از محورهای اصلی بود. به واسطه قدرت طراحی و فرماندهی رحیم صفوی، مسئولیت عملیات کل سپاه به وی سپرده شد.

در نخستین جلسه گفت‌وگو، سردار صفوی به بیان دوران کودکی و نوجوانی خود پرداخته و پس از آن دوران دانشجویی، سربازی و مبارزات انقلابی خود را شرح داده است. فعالیت‌های وی پس از انقلاب تا پیش از عزیمت به کردستان همچون تشکیل کمیته دفاع شهری و تأسیس سپاه اصفهان از دیگر موضوعات مطرح شده در این بخش هستند. در جلسه بعدی صفوی درباره فعالیت‌هایش از بهمن 57 تا فروردین 59 سخن گفته و نقش خود را در خواباندن غائله کردستان شرح داده است. در همین زمینه بیان اوضاع شهر سنندج و وضعیت ضد انقلاب و نیروهای انقلاب در آن، فرماندهی محور فرودگاه، طراحی آزادسازی سنندج به همراه صیاد شیرازی و محمد بروجردی، چگونگی آزادسازی سنندج، تشکیل ستاد هماهنگی ارتش و سپاه در کردستان و خدمات‌رسانی به مردم، اعمال ضدانقلاب در شکنجه رزمندگان و مسائل اخلاقی در میان گروه‌های سیاسی به‌خصوص حزب دمکرات کردستان و حزب کومه‌له از جمله موضوعات جلسات سوم تا هفتم این کتاب هستند.

در ادامه کتاب، سرلشکر صفوی به موضوع تجاوز عراق به ایران پرداخته و جریانات تشکیل جلسه شورای عالی دفاع با حضور بنی‌صدر و فرماندهانی چون صیاد شیرازی، بروجردی، کاظمی و لطفیان را بیان کرده است. همچنین جلسه نهم کتاب حول پاسخ به این پرسش که عراق قصد تصرف چه اهدافی را داشته و می‌خواسته تا کجا در خاک ایران پیشروی کند دور زده است. جلسه دهم کتاب هم درباره نقش راوی کتاب در محور دارخوین است که وی در این جلسه وضعیت جبهه جنوب هنگام تصدی فرماندهی ستاد عملیات جنوب، محورهای ورود عراق به خاک ایران و میزان حضور ارتش این کشور در خوزستان را تشریح می‌کند. همچنین بحث درباره ستاد عملیات جنوب و نقش صفوی به عنوان فرمانده آن موضوع جلسه یازدهم گفت‌وگوها است.

موضوع جلسه دوازدهم کتاب، فرماندهی جبهه‌ها در سال اول جنگ و نقش‌های مختلف در این زمینه است. پس از آن هم اقدامات و فعالیت‌های حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در جبهه‌ها و همچنین فرماندهی بنی‌صدر که در سال اول جنگ رئیس‌جمهور و فرمانده کل قوا بود بیان شده است. در ادامه هم درباره عملیات‌های محدود ایران در سال اول جنگ تا قبل از مرحله آزادسازی چون محور شوش، شمال آبادان و سوسنگرد سخن به میان رفته است.

عملیات ثامن‌الائمه برای شکستن حصر آبادان موضوع دو جلسه از گفت‌وگوهای کتاب است که سردار صفوی در آن به بیان روند و نحوه تصویب طرح این عملیات پرداخته و گفته که این طرح با محوریت وی، غلامعلی رشید و حسن باقری تهیه شده و در شورای عالی دفاع به تصویب رسیده است. در دو جلسه بعدی کتاب هم بحث درباره چگونگی شکل‌گیری و اجرای عملیات طریق‌القدس است. در ادامه سردار صفوی درباره تحول سازمان رزم سپاه قبل از عملیات فتح‌المبین مطالبی بیان کرده و در سه جلسه گفت‌وگوی بعدی به بیان نقش کلیدی قرارگاه فتح در سرنوشت عملیات فتح‌المبین و ویژگی‌های این عملیات و عوامل معنوی و مادی مؤثر بر آن پرداخته است.

موضوع جلسه بیست‌وسوم کتاب درخصوص اوضاع جبهه‌ها در فاصله دو عملیات فتح‌المبین و بیت‌المقدس، بررسی مقایسه‌ای توان تشکیلاتی ایران و عراق و موازنه میان آن دو و نیز جایگاه عملیات بیت‌المقدس در راهبرد نظامی ایران است. در همین راستا در جلسات بعدی نیز درباره توانایی نظامی ایران و عراق در عملیات بیت‌المقدس، طرح عملیات، چگونگی اجرای عملیات و مراحل آن و نیز عوامل مؤثر بر فتح خرمشهر بحث شده است. جلسه بیست‌وهشتم هم با پاسخ به مواردی چون خاطرات تلخ و شیرین از عملیات بیت‌المقدس، درک آزادی خرمشهر با نگاه تاریخی، دستاوردهای نظامی و نتایج کمی عملیات بیت‌المقدس و نیز جمع‌بندی راوی از دو سال اول جنگ پایان بخش گفت‌وگوهای کتاب است.

کتاب «از سنندج تا خرمشهر» در قالب 632 صفحه، شمارگان یک‌هزار نسخه و با قیمت 50000 تومان در اختیار علاقه‌مندان و پژوهش‌گران حوزه تاریخ شفاهی دفاع مقدس قرار گرفته است.