گپ و گفت حرفه‌ای

بیان بهترین تکنیک‌های مصاحبه در کتاب «گپ و گفت حرفه‌ای» منتشر شد

مخاطب در کتاب «گپ‌ و گفت حرفه‌ای»، مورخ شفاهی نیست، بلکه «مصاحبه‌گر خاطرات شفاهی» است. به جای اینکه سراغ اسناد و مدارک برویم، سراغ کسانی رفته‌ایم که حادثه‌ها را خلق کرده‌اند یا رویداد را بدون واسطه شنیده‌اند. نکته های کاربردی در مصاحبه برای خاطرات شفاهی در کتاب «گپ و گفت حرفه‌ای» توسط «رضا مصطفوی» منتشر شد.

این کتاب دارای هشتاد بخش با عناوینی مختلف نظیر «زاویه نگاه را درست انتخاب کنید»، «آدم‌ها و خاطراتشان دو دسته‌اند»، «به احساسات مشترک توجه کنید!»، «مکالمه جزء مصاحبه نیست»، «با سکوت آغاز نکنید»، «سوالات دم‌دستی و سبک نپرسید»، «بدون داوری گفت‌وگو کنید»، «برای کلمه‌های نامفهوم توضیح بخواهید» و «برگ شناسایی سوژه‌های انقلاب و جنگ»، است.

در رضا مصطفوی نویسنده این کتاب در مقدمه اینگونه توضیح داده است: درباره روش‌ها و تکنیک‌های مصاحبه، نوشته‌های بسیاری منتشر شده، اما اینجا می‌خواهیم مصاحبه‌ای برای گردآوری یک فرهنگ و تاریخ انجام دهیم؛ تاریخی که در سینه‌های آدم‌های جنگ خاک می‌خورد و مصاحبه‌گر تکلیف خودش دانسته که این گنجینه ملی و سرمایه عظیم انسانی و معنوی را استخراج کند. با این حال، بسیاری از مطالب این کتاب، در هر مصاحبه‌ای، راهگشاست.

آدم‌های جنگ، مردان و زنان سیزده تا نود ساله‌ای بودند که در دهه شصت از قرن سیزدهم هجری شمسی می‌زیسته‌اند؛ همان‌هایی که وقتی انقلاب اسلامی ایران و مرزهای گهربارش به مخاطره افتاد، مردانه ایستادند و جانانه جنگیدند و حالا سینه‌های‌شان سرشار از خاطراتی است از همرزمان‌شان، که یا شهید شده‌اند و به بالاترین مقام عرفانی و انسانی دست یافته‌اند و یا هستند و در دنیای پیرامون‌مان، خیلی معمولی زندگی می‌کنند.

بسیاری از این آدم‌های جنگ، در هوای ناجوان مرد شیمیایی تنفس کرده‌اند و طبیعی است که عمرشان به کوتاهی عمر گل‌های بهاری است و نه انسانی زمینی!

خاطرات دفاع مقدس در سینه این آدم‌ها، در انتظار مردان و زنانی است که جهادگرانه بکوشند و آن را ثبت و ضبط کنند. وگرنه این خاطرات و گنجینه ارزشمند، دیر یا زود از دست خواهد رفت. بنابراین مصاحبه و ثبت خاطرات شفاهی با محوریت دفاع مقدس، از ضروری‌ترین و مهم‌ترین فعالیت‌های فرهنگی است.

این توضیح را هم لازم می‌دانم که مخاطب ما در این کتاب «مورخ شفاهی» نیست، بلکه «مصاحبه‌گر خاطرات شفاهی» است. ما در تاریخ شفاهی، با تاریخ سروکار داریم. منتها به جای اینکه سراغ اسناد و مدارک برویم، سراغ کسانی رفته‌ایم که حادثه‌ها را خلق کرده‌اند یا رویداد را بدون واسطه شنیده‌اند.

حالا مورخ یا مصاحبه‌گر می‌خواهد به زمینه‌ها و چگونگی آن رویداد بپردازد. در «خاطره شفاهی» اما، مصاحبه‌گر، شنونده حرف‌ها، روایت‌ها و یاد مانده‌های سوژه‌اش است.

قبل از اینکه بدانیم چه چیزی باید بپرسیم و چگونه باید بشنویم که گفته‌های مصاحبه شونده و شنیده‌های مصاحبه‌گر هرز نرود، باید بدانیم که خود مصاحبه، یک فرهنگ و باز روایت یک فرهنگ است. راهبردش یک هنر و اجرای آن یک فن و راهکار است. این فن، مثل دیگر فنون، نیاز به آموزش و تمرین دارد؛ نیاز به الهام گرفتن از استادان فن و کسب تجربه دارد.

کتابی که دست گرفته‌اید، خلاصه نکته‌ها و درس گفته‌هایی است که در جمع‌های دانشجویی علاقه‌مند به فعالیت‌های رسانه‌ای گفته‌ام و حاصل دسترنج و جمع‌آوری عده‌ای دانشجوی علاقه‌مند است که احساس کرده‌اند این درس‌ها و تجربیات می‌تواند کارگشا و گره‌گشای کسانی باشد که می‌خواهند در این جبهه بجنگند. دست‌شان را می‌بوسم و تلاش‌شان را ارج می‌نهم و امیدوارم آنگونه باشد که گمان برده‌اند.

البته انتظار نداشته باشید خواندن کتاب و دانستن این نکات، از شما مصاحبه‌گر حرفه‌ای بسازد. برای مصاحبه‌گر شدن، باید هم کتاب‌های بسیار بخوانید، هم از تجربیات و دانسته‌های استادان فن استفاده کنید، هم بسیار تمرین و تجربه کنید.

هیچ کس با خواندن کتاب، مصاحبه‌گر نمی‌شود؛ اما مطمئنم اگر نکات این کتاب را به خوبی تجربه و تمرین کنید، مصاحبه‌های خوب و قابل قبولی خواهید داشت. در بازنویسی این نکات متوجه شدم که برخی با برخی دیگر هم‌پوشانی دارند و می‌توانند زیر یک عنوان بیایند. اما در جدا اوردن این نکته‌ها خیری دیدم که در ادغام‌شان نبود. طبعاً چون این درس‌ها و بحث‌ها ادامه دارد و دانش و داشته‌های من نیز متغیر و متناوب است، در چاپ‌های بعدی، ویرایش و اصلاحاتی خواهم داشت.

بر اساس این گزارش، مؤسسه حاج احمد کاظمی کتاب «گپ و گفت حرفه‌ای» تألیف «رضا مصطفوی» را در 110 صفحه و با قیمت 5000 تومان منتشر کرده است که علاقه‌مندان برای تهیه آن می‌توانند به دفتر مرکزی نشر و پخش به نشانی قم، خیابان معلم، مجتمع ناشران، طبقه اول، فروشگاه 131 مراجعه یا با شماره تلفن 02537840844_6 تماس حاصل کنند.