یادداشت‌های عراق

یادداشت‌های عراق
ماریو بارگاس یوسا
مترجم: فریبا گورگین
انتشارات: مروارید
نوبت اول: 1393
قیمت: 8500 تومان

کتاب «یادداشت‌های عراق» براساس مشاهدات عینی «ماریو بارگاس یوسا»(1) نویسنده پرویی و برنده جایزه نوبل به عراق به رشته تحریر درآمده و حاوی مدارک و اسنادی از عملکرد نیروهای ائتلاف در حمله به این کشور است. خواننده با مطالعه کتاب می‌تواند از تجربه عراقی‌هایی که به نوعی موفق شدند از دوران دیکتاتوری رژیم صدام جان سالم به در ببرند، آگاه شود و قضاوت درست‌تری نسبت به آنچه در عراق اتفاق افتاد داشته باشد. «ماریو بارگاس یوسا» در دوران حمله آمریکا به عراق که منجر به سقوط صدام شد، سفری کوتاه به عراق داشت. این کتاب مجموعه مقالاتی است که او همان سال برای روزنامه اسپانیایی «ال پائیس» نوشته بوده است. در جریان این سفر «مورگانا» دختر یوسا، عکاس حرفه‌ای و دارای مدرک لیسانس تاریخ از مدرسه علوم اقتصادی لندن، پدرش را همراهی می‌کردو تعدادی از عکس‌های وی نیز در کتاب انتشار یافته است.

در بخشی از کتاب آمده است: «عراق، آزادترین کشور جهان است، ولی از آنجا که آزادی بدون نظم و قانون هرج و مرج است، در ضمن خطرناک‌ترین کشور جهان هم هست. نه گمرکی هست و نه مأمور گمرکی، «حکومت موقت ائتلافی» که پل برمر ریاست آن را به عهده دارد، تمام عوارض و مالیات‌هایی که بر واردات اعمال می‌شده، لغو کرده است...». نویسنده دلیل سفر خود به عراق را چنین شرح می‌دهد: «سعی کردم در این سفر با توجه به بافت دینی، نژادی و فرهنگی مردم عراق، کشوری مضطرب و اشغال شده را مورد بررسی قرار دهم. می‌خواستم بدانم این حمله چه تاثیری بر فرهنگ آزادی در جهان خواهد گذاشت. از سوی دیگر به دنبال انتشار دهها کتاب درباره زندگی رئیس جمهور پیشین عراق، برای اولین بار صدام حسین قهرمان یک رمان شد».

کتاب یادداشت‌های عراق به شرح گفت‌و‌گوی او با چهره‌های سیاسی- مذهبی عراق و افرادی که با سقوط صدام آزاد شده‌اند، اختصاص یافته است. آزادی‌ای که بدون قانون است و به هرج و مرج انجامیده است. این کتاب در واقع شرح کشوری است که زیر سلطه حاکمی دیوانه به نازلترین سطح سقوط کرده‌ است. کتاب از چندین مقاله تشکیل شده است که یوسا آن‌ها را در تعدادی از روزنامه‌های معتبر بین المللی منتشر کرده است. این یادداشت‌ها تنها شرح سفر نویسنده‌ای جهانی به کشوری مصیبت‌زده نیست، بلکه شرح سیاست‌مداری است که می‌خواهد تاثیر حمله نیروهای ائتلاف را روی عراق و مردم عراق بسنجد.

در مجموع یوسا با حمله نیروهای ائتلاف برای سقوط صدام حسین موافق است، هر چند گویا تا قبل از این سفر چندان موافق آن نبوده است. دلایل آن را دیوانگی صدام و شکل نگرفتن جامعه مدنی در کشوری با حاکمی خون‌ریز می‌داند. بسیاری از مردمی هم که با یوسا گفت‌و‌گو کرده‌اند از مردم عادی هستند و علی‌رغم مشکلات فراوان‌شان پس از سقوط صدام (قطع آب، فقدان امنیت اجتماعی، قطع برق، انفجارها، ترورها و...) زندگی پس از دیکتاتور را بیشتر می‌پسندند تا زندگی در امنیتی پوشالی زیر سلطه حاکمی دیوانه و حزبی قرون وسطایی.

کتاب از این منظرخواندنی است که دیدگاه سیاستمدار-نویسنده‌ای سرشناس را نسبت به پدیده‌ای که عواقبش هنوز که هنوز است گریبان منطقه را گرفته است، بیان می‌کند. نویسنده پرویی-اسپانیایی این کتاب که در سال 2010 جایزه ادبیات نوبل را از آن خود کرده به نکات جالب و مهمی در مورد حمله آمریکا به عراق که باعث سرنگونی صدام شد، داشته است.

بارگاس‌یوسا در سال 2003 در گیرودار حمله آمریکا به عراق، به این کشور سفر کرد. برای دیدن مردمی که در مشت‌های آهنین دیکتاتورش صدام حسین له شده بودند. حاصل آن دیدار از سرزمین مصیبت‌زده بابل یادداشت‌هایی شد که یوسا بعد از بازگشت به اروپا آن‌ها را در روزنامه محبوب و همیشگی‌اش «ال پائیس» با عنوان «یادداشت‌های عراق» چاپ کرد. یادداشت‌هایی که واکنش‌های بسیاری برانگیخت و البته مثل همه موضع‌گیری‌های نویسنده، چالش‌برانگیز بود. یوسا در آغاز اگرچه از همان سنت روشنفکری همیشگی در مخالفت با جنگ پیروی می‌کرد، اما خواندن این یادداشت‌ها نشان می‌دهد که موضع او پس از دیدن عراق و دیدار با مردمی که تازه از زیر سایه دیکتاتور بیرون آمده بودند، تغییرکرده بود.

او می‌‍‌نویسد: «کسی که به خود زحمت خواندن همه این مطالب را بدهد، خواهد فهمید که مخالفت من با مداخله نظامی آمریکا و بریتانیای کبیر در عراق پس از سفرم، اگر نگویم اصلاح، دست کم بسیار تعدیل شد... همچنان معتقدم که اشتباه بسیار جدی دولت‌های ائتلاف، دست‌آویز قرار دادن وجود سلاح‌های کشتار جمعی در دستان صدام حسین و ارتباط او با «القاعده» و عوامل قتل عام یازده سپتامبر، برای توجیه حمله نظامی بوده است... زیرا نابودی دیکتاتوری صدام حسین، یکی از بی‌رحم‌ترین، فاسدترین و دیوانه‌ترین دیکتاتورهای تاریخ مدرن، دلیلی به خودی خود کافی برای توجیه مداخله بود»...(2)

مترجم چگونگی یافتن یادداشت‌های نویسنده و ترجمه آنها را چنین شرح می‌دهد: «در زمان حمله آمریکا به عراق من مسئول ترجمه رسانه‌های خارجی در وزارت ارشاد بودم و این مقاله‌ها را در روزنامه ال‌پائیس دیدم و آنها را ترجمه کردم. آن زمان از موضعی که یوسا در یادداشت‌هایش گرفته بود بسیار خوشم آمد و برایم جالب بود که نظر یک نویسنده بی‌طرف از آمریکای لاتین را درباره این اتفاق بخوانم و بفهمم». چند سال بعد مترجم از طریق اینترنت متوجه می‌شود که یوسا آن مقاله‌ها را به صورت کتاب منتشر کرده است و سپس اقدام به ترجمه کتاب می‌کند.

مترجم انگیزه «یوسا» از سفر به عراق را چنین شرح می‌دهد: «آن زمان دختر یوسا در قالب یکی از سازمان‌های بین‌المللی به عراق رفته بود و از طرف دیگر کنجکاوی ذاتی این نویسنده احتمالا دست از سرش برنمی‌داشت به همین خاطر تصمیم گرفت به عراق سفر کند چون خودش هم می‌گوید که نمی‌توانسته از دور در مورد این اتفاق تصمیم و قضاوت درستی داشته باشد. به همین خاطر می‌رود و از نزدیک با مشکلات مردم مواجه می‌شود و می‌بیند که دیکتاتوری صدام چه بر سر مردم آن کشور آورده بوده است. به خاطر همین است که می‌گوید گرچه انتخاب اول این است که مردم یک کشور خودشان تصمیم بگیرند چه کسی بر آن‌ها حکومت کند، اما وقتی سلطه و ستم یک دیکتاتور آن‌قدر بر مردم چیره می‌شود که از آن‌ها توان هر نوع حرکتی را می‌گیرد شاید می‌باید دستی خارج از جغرافیای آن کشور وارد عمل شود».(3)

مترجم واکنش‌ها به انتشار کتاب نویسنده را چنین توضیح داده است: «بعد از این که فهمیدم مقاله‌ها به صورت کتاب منتشر شده دنبال این بودم که مطالب تأییدآمیزی که درباره این یادداشت‌ها نوشته شده را پیدا کنم اما در کمال تعجب دیدم که سخنان یوسا اگرچه در بین روشنفکران آمریکای لاتین مورد قبول واقع شده، اما خشم سیاستمداران این کشورها را برانگیخته است. شاید به همین خاطر است که کتاب تجدید چاپ هم نشده و حتی وقتی پیگیری کردم که ببینم آیا در کتابفروشی‌ها این کتاب فروخته می‌شود، دیدم نیست».

یادداشت‌های یوسا اگرچه متعلق به یک دهه پیش است اما اتفاقی که در سال 2003 در عراق افتاد، همچنان منطقه خاورمیانه را تحت تاثیر قرار داده است. این یادداشت‌ها همچنان که خود او آرزو کرده به خواننده کمک می‌کند تا تصویر روشن‌تری از آنچه که در جریان جنگ عراق رخ داد به دست آید. نویسنده اعتقاد دارد: «امیدوارم که این گزارش درباره تجربه روزمره مردم عراق که از دیکتاتوری حزب بعث جان سالم به در برده‌اند بتواند به کسانی که می‌خواهند قضاوت و نظری دقیق و درست داشته باشند و بر اساس واکنش‌های شرطی و کلیشه‌های حقانیت سیاسی قضاوت نمی‌کنند کمک کند تا بفهمند رژیم ظالم سرنگون شده صدام حسین برای ملت عراق چه مفهومی دارد».

---

1- خورخه ماریو پدرو بارگاس یوسا داستان‌نویس، مقاله‌نویس، سیاست‌مدار و روزنامه‌نگار معاصر آمریکای لاتین در 28 مارس 1936 در پرو به دنیا آمد. یوسا در سال‌های نخستین جوانی مجذوب شخصیت فیدل کاسترو رهبر انقلاب کوبا شد. اما او مدتی بعد جدایی کامل خود از جنبش‌های تندرو چپ را اعلام کرد و به حمله‌ شدید علیه کاسترو پرداخت. در سال 1988 در کنار تعدادی از احزاب راستگرا در تشکیل «جنبش آزادی‌ها» شرکت کرد. در سال 1990 نامزد ریاست‌ جمهوری پرو شد. اما از رقیبش «آلبرتو فوجیموری» شکست خورد و بعد از آن، همه فعالیت‌ها و برنامه‌های سیاسی خود را کنار گذاشت. در 2003 کمی بعد از سقوط صدام، یوسا یکی از اولین نویسندگانی بود که راهی عراق شد و گزارش‌هایی نوشت و سپس این گزارش‌ها را در کتابی گرد آورد. این یادداشت‌ها اولین‌بار در قالب سلسله گزارش‌هایی در روزنامه‌ «ال‌پائیس» اسپانیا منتشر شد. سپس تعدادی از روزنامه‌های انگلیسی‌زبان هم بخش‌هایی از این یادداشت‌ها را چاپ کردند، اما هیچ‌ رسانه‌ انگلیسی‌زبانی حاضر نشد مشاهدات یوسا و نوشته‌هایش را بطور کامل منتشر کند. وی در سال 2004 در موضع‌گیری سابق خود بازنگری کرد و حمله آمریکا به عراق را «نقض قوانین بین‌المللی» خواند.
2- شرح سرنگونی صدام به روایت برنده نوبل ادبیات، خبر آنلاین، 16 دی 1393.
3- همان.

محمود فاضلی

 
تعداد بازدید: 5482