تاریخ شفاهی مسجد هدایت
-
مسجد هدایت به عنوان یکی از کانون‌های مبارزه‌ی سیاسی‌ـ مکتبی، سابقه‌ای ممتد و مستمر در بیدارگری و جنبش اجتماعی مردم ایران دارد. اهمیت مسجد هدایت به واسطه‌ی امام جماعت آن، یعنی آیت‌الله سیدمحمود طالقانی بوده است. طالقانی زمانی امامت جماعت مسجد هدایت را عهده‌دار شد که این مکان تکیه‌ای بیش نبود و تنها در ایام محرم گشوده و مراسم سوگواری در آن برگزار می‌شد. واقع شدن مسجد هدایت در مجاورت سینما پارک در خیابان استامبول و نزدیکی به لاله‌زار که یکی از مراکز تجمع و تفریح مردم آن روز تهران بود، از دلایل انتخاب این مکان به عنوان پایگاهی برای مبارزه و آموزش و اشاعه‌ی فرهنگ انقلابی اسلامی به‌شمار می‌رفت. آیت‌الله طالقانی به دلیل آزاداندیشی و مخاطب‌شناسی و رویکرد نوگرایانه در اندیشه‌ی دینی، توانست به زودی این مکان کوچک را، کانون توجه اقشار مختلف جامعه به ویژه دانشجویان و دانشگاهیان قرار دهد. آزاداندیشی و مخاطب‌شناسی طالقانی در بیت زیر نهفته است که وی گفته بود آن را بر سردر ورودی مسجد، کنار سینما نصب کنند: متاع کفر و دین، بی‌مشتری نیست گروهی این، گروهی آن پسندند و این خود عامل جذب بسیاری از جوانان گردید. هدف آیت‌الله طالقانی متحول ساختن مسجد هدایت و رساندن جایگاه آن به عصر صدر اسلام بود. چنان که خود درباره‌ی مسجد پیامبر(ص) می‌گفت: «مسجد پیامبر، هم مکان جهاد بود، هم تعلیم و تربیت و هم مرکز رفع اختلاف؛ فقط یک چیز نبود، مجلس فاتحه نبود.» او با چنین تلقی‌ای از مسجد پیامبر(ص)، مسجد هدایت را نیز به این سمت سوِ داد. وی از نخستین کسانی بود که با جلسات تفسیر قرآن خود در مسجد هدایت و دعوت روحانیان و روشنفکران دینی برای سخنرانی، پای جوانان را به مسجد گشود و آنان را با آموزه‌های دینی و قرآنی آشنا کرد. در نبود آیت‌الله طالقانی، مسجد هدایت مانند ده‌ها مسجد دیگری بود که صرفاً کارکردی عبادی داشتند. تنها با حضور ایشان بود که مسجد هدایت ابعاد و ویژگی‌های قرآنی‌ـ سیاسی شگرفی یافت و مانند یک مغناطیس، براده‌های جوان و دانشجو را به 102خود جذب می‌کرد. طالقانی یکی از شاخص‌ترین رهبران و عالمان شیعی نوگرا بود که با الهام گرفتن از اندیشه‌ی «بازگشت به قرآن» سیدجمال‌الدین اسدآبادی و شیخ محمد عبده، قرآن را به متن جامعه آورد و با انتخاب روش نو در تفسیر، مسجد هدایت را به محوری برای مبارزه‌ی سیاسی‌ـ مکتبی علیه رژیم پهلوی مبدل ساخت. آیت‌الله طالقانی فعالیت فرهنگی خود را با تأسیس مسجد هدایت در سال 1327 به شکلی منسجم آغاز کرد. او در دهه‌ی 30 با فعالیت فرهنگی‌ـ اجتماعی، انجمن اسلامی دانشجویان را بنیان نهاد و در دهه‌ی 40 نقش فرهنگی‌ـ اجتماعی‌ـ سیاسی مسجد را برجسته کرد و در دهه 50، با وجود رفتن به تبعید و زندان، مبارزه‌ی خود را تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داد. بدون تردید می‌توان گفت اگر مسجد هدایت نبود، حسینیه‌ی ارشاد هم نبود. حسینیه‌ی ارشاد مکمل و جانشینی شایسته برای مسجد هدایت بود. نسلی که از مسجد هدایت مبارزه را آغاز کرده بود، سرانجام توانست این مبارزه را در حسینیه‌ی ارشاد تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه دهد. کتابی که پیش رو دارید به مطالعه‌ی نقش و جایگاه مسجد هدایت در فراز و فرودهای مختلف تاریخی پرداخته است. از آنجا که آیت‌الله طالقانی به عنوان محور تاریخ شفاهی مسجد هدایت، در جوار حق آرمیده است، نگارنده در تدوین این اثر از روایات شفاهی بعضی از دانش‌آموختگان مسجد هدایت بهره گرفته است و با توجه به اینکه طالقانی چهره‌ای شناخته شده بوده و تاکنون آثار مکتوب بسیاری از وی و درباره‌ی ایشان منتشر شده است، هر جا نگارنده دچار کمبود و نقص اطلاعات بوده، این منابع، خلاء موجود را در حد ممکن پر نموده است. در سایر موارد، اسناد منتشر شده‌ی پرونده‌ی ساواک آیت‌الله طالقانی و دکتر باهنر، از مجموعه‌ی «یاران امام به روایت اسناد ساواک» سه جلد اسنادی که مرکز بررسی اسناد تاریخی درباره‌ی آیت‌الله طالقانی و فعالیت ایشان در مسجد هدایت منتشر کرده و نیز اسناد مربوط به دکتر باهنر و اسناد موجود در مرکز اسناد انقلاب اسلامی، استفاده شده است.
تعداد بازدید: 6087
آخرین مطالب
پربازدیدها
اسرار جنگ تحمیلی به روایت اسرای عراقی- 123
عده زیادی سرباز بودیم که تازه ما را به جبهه آورده بودند. در ساعات اول، ستوان‌یکم؛ جعفر، ما را در گوشه‌ای جمع کرد تا موقعیت و وظایفمان را توضیح دهد و به اصطلاح توجیه شویم. بعد از تشریح حدود منطقه جنگی و بازگو کردن بعضی مسائل گفت: «ما به جنگ کسانی آمده‌ایم که همه آتش‌پرست و مجوسند. باید نسل این آتش‌پرستها را از روی زمین بکنیم. باید کوچکترین فرصتی را برای خودنمایی به نیروهای ایرانی ندهیم. اینها دشمن دین و مردم عراقند.»
