بهرهگیری از مردمشناسی اجتماعی در تحقیقات تاریخی
دکتر داریوش رحمانیان در نشست «مکاتب تاریخنگاری معاصر» گفت: مکتب آنال شیوهای از تاریخنگاری است و بر این باور است که در تحقیقات تاریخی باید سایر عوامل به ویژه عوامل جغرافیایی و مردمشناسی اجتماعی را به طور کامل در نظر گرفت.
نشست تخصصی کتاب ماه تاریخ و جغرافیا به بررسی «مکاتب تاریخنگاری معاصر» اختصاص داشت. این نشست صبح روز چهارشنبه (17 آذرماه) در سرای دایمی اهل قلم با حضور متخصصان تاریخ و پژوهشگران برگزار شد.
در نشست «مکاتب تاریخنگاری معاصر» دکتر داریوش رحمانیان، استاد دانشگاه تهران، دکتر سعید ذکایی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی و حبیبالله اسماعیلی سردبیر کتاب ماه تاریخ و جغرافیا حضور داشتند و به بحث و گفتوگو درباره مکاتب تاریخنگاری معاصر پرداختند.
حبیباله اسماعیلی، سردبیر کتاب ماه تاریخ و جغرافیا گفت: بحث مکاتب تاریخنگاری معاصر به دورهای گفته میشود که نگرش تاریخی شکل گرفته و وارد حوزههای آکادمیک و دانشگاهی شده است.
وی سه رویکرد را برای تاریخنگاری برشمرد و گفت: در یک تقسیمبندی کلان و کلی سه رویکرد میتوانیم برای مکتب تاریخنگاری معاصر برشماریم، تاریخنگاری ملی یکی از رویکردهای تاریخنگاری و معطوف به کارکردهای ملیگرایی است. تاریخ معاصر نیز آن بخش از تاریخ به شمار میآید که گذشته نزدیک را در برمیگیرد. تاریخ قرن بیستم یا به ویژه وقایع پس از جنگ جهانی دوم در سال 1945 میلادی تاریخ معاصر دانسته شده است
وی نخستین پرسش خود را اینگونه مطرح کرد که مکاتب تاریخنگاری معاصر در چه دورهای شکل گرفته و چه رویکرها و جریانهایی را دربرداشته است؟ و در پاسخ به این پرسش، استادان دانشگاه دیدگاههای خود را ارایه دادند.
سپس دکتر داریوش رحمانیان، استاد دانشگاه تهران گفت: واژه مکتب در علومانسانی، اجتماعی و تاریخ به کار میرود و جریانات عصر جدید را در تاریخنگاری مطرح میکند. کسانی که از این نام در جریانها و رویکردها بهره میگیرند این واژه را با نوعی شلختگی و آشفتگی به کار میبرند.
وی افزود: در مکاتب تاریخنگاری معاصر هر مکتبی گفتمان خود را دارد. پارادایم، پارادایم نامیده میشود، گفتمان، گفتمان است و مکتب نیز مکاتبی را دربردارد. ما باید بگوییم منظور از مکتب چیست و پژوهندگان ما عادت دارند تنها از مکتب تاریخنگاری سخن بگویند. به عنوان نمونه تاریخنگاری اسلامی با تاریخنگاری مسلمانان و یا سرزمینهای اسلامی متفاوت است.
این استاد دانشگاه گفت: مکتب در واقع یک عنصر و مولفههایی دارد و با توجه به عناصر، مولفهها و اجزا میتوانیم مکاتب را از هم جدا کنیم. روش، متد و شیوههایی برای گردآوری دادهها وجود دارد که مورد توجه یک گروه است و اهداف و مقاصد در مرحلههای بعدی مطرح میشود.
وی به مکتب تاریخنگاری ملی اشاره کرد و گفت: خاستگاه مکتب تاریخنگاری ملی، کشور آلمان بوده و از تاریخنگاری ملی به عنوان یک ابزار استفاده میکردند. همچنین مکتب قهرمانباوری مانند توماس که وامدار هگل بود به عنوان مکتب به کار میرفت. مکتب نژادگرایی و نژادپرستی نیز نمونهای دیگر از مکاتب تاریخنگاری محسوب میشود.
رحمانیان یادآور شد: برخی مکاتب تاریخنگاری را به صورت پارادایمی به ویژه در روش و موضوع مطرح میکنند. مکتب دیگر که میتوان از آن نام برد مکتب مورخان ترقیخواه و پیشرفتگراست و میتوان به اواخر قرن 19 آمریکا اشاره کرد. همچنین از تاریخنگاری فرهنگی میتوان به عنوان مکتب تاریخنگاری فرهنگی نام برد.
وی افزود: مکتب آنال نیز نوعی حرکت، جنبش و خیزش است. مکتبی که در فرانسه نمایندگان برجستهای داشته است آنالیها تاریخ فراگیر و تاریخ کلان را مورد بررسی قرار میدهند. مکتب آنال شیوهای از تاریخنگاری است و بر این باور است که در تحقیقات تاریخی باید سایر عوامل به ویژه عوامل جغرافیایی و مردمشناسی اجتماعی را به طور کامل در نظر گرفت.
وی افزود: برخی نیز از تاریخ مکتب روانشناسی تاریخی سخن میگویند. تاریخ روانکاوی فرویدی نمونهای از آن است که به تاریخ دوران کودکی میرسد. مکتب تاریخنگاری آلمانی، آمریکایی، فرانسوی، انگلیسی نیز دوره و زمان خود را مورد بررسی قرار میدهد و گاه آن را بر اساس تفاوت در بینشها تقسیمبندی میکنند. گاهی نیز بر اساس حوزههای تمدنی و نامهای ادیان به نگارش تاریخنگاری میپردازند مانند تاریخنگاری مسیحی، یهودی و زرتشتی.
رحمانیان یادآور شد: در تقسیمبندی مکاتب تاریخنگاری عصر جدید، روش، هدف و موضع میتواند محوریت پیدا کند. جهانبینی خارج از علم قرار میگیرد ولی اثر تامه بر علم میگذارد، همچنین جهانبینی در بسیاری از مکاتب جدید مشترک است. مکتب تاریخنگاری زنان نیز نو تاریخگرایی محسوب میشود.
وی افزود: ما به عنوان تصویر مکاتب و ایدئولوژیها میتوانیم تاریخنگاری معاصر ایران را بررسی کنیم و عناوین و الفاظ آن را به کار ببریم، از این رو در تاریخنگاری معاصر میتوان از مکتب ناسیونالیسم و ملیگرایی سخن گفت، مانند مکتب ذبیح بهروز که تأثیر بسیاری بر تاریخنگاری گذاشت.ما میتوانیم از تأثیر مکتبهای مختلف تاریخنگاری سخن بگوییم.
وی به تاریخنگاری اجتماعی نیز اشاره کرد و گفت: مکتب تاریخنگاری اجتماعی در ایران بسیار کمرنگ است و ما نتوانستیم مورخ اجتماعی پرورش دهیم اما از تاریخنگاری اجتماعی غرب اثر پذیرفتهایم. همچنین در تاریخنگاری معاصر پای ترجمه نیز به میان میآید. کتاب «آدمیت» نیز نوعی تاریخنگاری جدید را وارد کشور کرد. احمد کسروی نیز با «تاریخ 18 ساله آذربایجان» نیز نوعی تاریخنگاری را مطرح کرد.
رحمانیان یادآور شد: ما با تاریخ سه هزار ساله کشورمان تنها به یک رشته تاریخ در دانشگاهها میپردازیم و گرایشهای دیگری را مطرح نمیکنیم ولی من نشانههای خوبی برای تاریخنگاری ایران در آینده میبینم.
دکتر سعید ذکایی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی سخنران بعدی نشست بود، وی اظهار داشت: رویکردهای عمدهای در تاریخنگاری تجربی وجود دارد. برای سنت مارکسیستی نیز میتوان مختصاتی ترسیم کرد. تاریخنگاری اجتماعی تأکید بر تاریخنگاری اجتماعی دارد. در تاریخنگاری فرهنگی نیز باید به تجارب ذهنی توجه کرد که هر کدام یک سازه ذهنی دارند.
وی افزود: تاریخنگاری پسا استعماری و تاریخنگاری فمنیستی نیز نوعی از تاریخنگاری است که در ایران در حاشیه باقی مانده است. تاریخ به عنوان اسطوره و فلسفه نیز در ایران کمرنگ است. جامعهشناسان باید از مورخان آموزش ببینند.
ذکایی یادآور شد: بحث پژوهشهای تطبیقی تاریخی که بتواند روایتهای علتی را جستوجو کند و علیرغم توجه و حساسیت آن جزو انگشتشمارند و تاریخنگاران معاصر کمتر به آن پرداختهاند. تاریخنگاری کمی و تاریخنگاری انتقادی نیز جایگاه خود را به مرور پیدا کرده است.
وی افزود: بحث مطالعات حافظه نیز مطرح است و حافظه با قلمرو قومی پیوند برقرار میکند. تاریخنگاری فمینیستی نیز به عنوان یک ژانر اثرگذار بوده و ظرفیت بسیاری برای کار کردن دارد. همچنین نشانهشناسی تاریخی نیز رشتهای دانشگاهی است و مورد توجه بسیاری از تاریخپژوهان قرار دارد و درکنار سنتهای دیگری مانند زبانشناسی و ساختار تاریخی میتواند اثرگذار باشد.
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی یادآور شد: تاریخنگاری ایرانی پوسته انداخته و به دانشجویان ایدههای جدیدی داده است و ما در زمانهای زندگی میکنیم که شاهد امواج نیرومند جهانی شدن هستیم و میبینیم شخصیتهای تاریخی وارد دنیای نرمافزاری شده و کودکان در این زمینه میتوانند آموزش ببینند و با تاریخ بیگانه نباشند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
خبرنگار : آناهید خزیر
خبرگزاری کتاب ایران (IBNA)
تعداد بازدید: 7377
http://oral-history.ir/?page=post&id=3524