راهِ طی شده و مسیرِ پیشِ رو از نگاه غلامرضا عزیزی، علی ططری و حمید قزوینی

انتشار چهارصدمین شماره هفته‌نامه تاریخ شفاهی

مریم اسدی جعفری

22 خرداد 1398


سایت تاریخ شفاهی ایران - فعالیت رسانه‌ای در زمینه موضوعات تخصصی همچون تاریخ و تاریخ شفاهی و استمرار در این مسیر، مستلزم تلاش مداوم دست‌اندرکاران است. از سوی دیگر، توجه به نقد و نظر مخاطبانِ جدّی و پیگیر، مسیری در جهتِ به‌روز شدن و حفظ تازگی و جذابیت مطالب است. موضوع انتشار چهارصدمین شماره هفته‌نامه الکترونیکی تاریخ شفاهی، با سه نفر از صاحب‌نظران و مخاطبانِ این هفته‌نامه مطرح شد و جویای نظر آنها شدیم.

مخاطبان تاریخ شفاهی دفاع مقدس بسیارند

دکتر غلامرضا عزیزی، رئیس پژوهشکده اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، در ارزیابی کمّی و کیفی خود از هفته‌نامه الکترونیکی تاریخ شفاهی اظهار داشت: «این که یک نشریه الکترونیکی، چهارصد شماره دوام بیاورد، نشان از همت افرادی است که آن را پدید آورده‌اند[1] به آن پروبال داده‌اند و مدام حمایت کرده‌اند؛ از دوران آقای محسن کاظمی[2] گرفته تاکنون. هر شماره از هفته‌نامه که منتشر می‌شود، همان روز سرفصل‌های آن را چک کرده و مطالب مورد نیاز را یادداشت می‌کنم. بر این اساس، معتقدم که انتشار هفته‌نامه همراه با تحول، پیشرفت و به‌روز شدن، ادامه دارد.

از آنجایی که خود درگیر «دوفصلنامه تاریخ شفاهی» هستم، مشکلات مرتبط با این کار را درک می‌کنم. کنترل یک هفته‌نامه چهار زبانه نیز نشان از همت دست‌اندرکاران دارد. از نظر کمی، صفحات نیز مشکلی ندارند. از مطالب و عکس‌های سنگین استفاده نمی‎شود و به همین سبب، مطالب با هر نوع اینترنت و وسیله ارتباطی در دسترس است. طراحی صفحه، بسیار ساده است که از نظر من، یک حُسن تلقی می‌شود. هفته‌نامه تاریخ شفاهی در این چهارصد شماره، تقریباً به پختگی رسیده است. فقط پیش از این، یک سری از آثار ترجمه شده در حوزه مبانی نظری تاریخ شفاهی را به صورت سلسله مقاله منتشر می‌شد که جای آن خالی است. ترجمه کتاب «نظریه تاریخ شفاهی» نوشته لین‌آبرامز و ترجمه علی فتحعلی آشتیانی نیز از همین مطالب بود. پیشنهاد می‌کنم که سراغ آثاری همچون «past meets present» بروید. حتی می‌توان مقاله‌های کوچک را ترجمه کرد و با این شیوه، قسمت دانش‌افزایی هفته‌نامه پررنگ‌تر شود.»

وی در پاسخ به این دیدگاه که برخی از مخاطبان، تمرکز سایت تاریخ شفاهی بر موضوع دفاع مقدس را نقد می‌کنند، تاکید کرد: «تاریخ شفاهی ایران، با انقلاب اسلامی متولد شد و با دفاع مقدس بلوغ پیدا کرد. وقتی هشت سال جنگ داشته‌ایم که میلیون‌ها نفر به‌طور مستقیم و غیرمستقیم درگیر آن بوده و جزو بزرگ‌ترین وقایع قرن اخیر محسوب می‌شود، باید به آن توجه داشت. از سوی دیگر، غالب کتاب‌های منتشر شده تاریخ شفاهی، با محوریت دفاع مقدس‌اند. حتی بیشتر همایش‌ها و کارگاه‌های تخصصی تاریخ شفاهی نیز مرتبط با دفاع مقدس است. مقوله تاریخ شفاهی جنگ، چندین متولی دارد. علاوه بر این، تاریخ شفاهی دفاع مقدس به حدی با زندگی مردم درآمیخته شده که افراد به صورت خودجوش، پروژه‌های تاریخ شفاهی جنگ را آغاز کرده‌اند و اغلب این اشخاص، رزمندگان هشت سال دفاع مقدس بوده‌اند. مخاطبان در حوزه تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی، کمتر شده و بیشتر، نخبگان سراغ آن می‌روند و از آنجایی که مخاطبان تاریخ شفاهی دفاع مقدس افراد بسیار زیادی هستند، وزنه را به سمت خودش پیش می‌برند. باید از دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی گلایه داشت که چرا هنوز وارد مقوله تاریخ شفاهی نشده‌اند! ما در مقطع کارشناسی ارشد تاریخ، گرایش تاریخ شفاهی نداریم. انتظار ما این است که تاریخ شفاهی در فضای آکادمیک، شاخ و برگ پیدا کند و اصول و قواعد آن استخراج شود. فعالان تاریخ شفاهی، انتظار دارند که از سوی دانشگاه‌ها حمایت نظری شوند. درست است که پایان‌نامه‌هایی در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا با محوریت تاریخ شفاهی داریم، ولی این به معنای «آکادمیک شدن» نیست؛ این پایان‌نامه‌ها حاصل کوشش‌های فردی استاد یا دانشجوست.»

دکتر عزیزی در پایان افزود: «به نوبه خود، صمیمانه از گردانندگان این هفته‌نامه وزین برخط تشکر می‌کنم.»

نقد مراکز تاریخ شفاهی

دکتر علی ططری، رئیس مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی هم با تبریک انتشار چهارصدمین شماره از هفته‌نامه الکترونیک تاریخ شفاهی اظهار داشت: «این هفته‌نامه از نخستین شماره‌ها به دست من می‌رسید و رسیدنِ آن به چهارصدمین شماره، جای بسی مباهات است. هر نشریه‌ - اعم از کاغذی یا الکترونیک- دچار فراز و فرودهایی می‌شود. کمتر نشریاتی در دنیا وجود دارند که در یک سیر طولانی، مخاطبان خود را حفظ کنند و یا برای همیشه اعتمادسازی کرده باشند. دلایل زیادی برای اثبات این ادعا وجود دارد. برخی چالش‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بر کم و کیف فعالیت نشریه‌ها تاثیر دارند. از این رو نباید از نشریه‌ای همچون تاریخ شفاهی، انتظار داشته باشیم که همیشه با یک کیفیت منتشر شود. ما در حوزه تاریخ شفاهی با مباحث سیاسی هم سروکار داریم. طیف‌های سیاسی، ممکن است امروز مقبول یا مغفول و مهجور واقع شوند. با این حال، هفته‌نامه الکترونیکی تاریخ شفاهی، میانگین نمره قبولی را می‌گیرد.»

وی با اشاره به سابقه نشر مطالب کاربردی در این هفته‌نامه، به‌روز شدن و مسائل تازه را وارد کردن و ابتکار و خلاقیت‌ در شناخت تقاضای مخاطبان را برای عرضه بهتر حاصل کار لازم دانست و گفت: «معرفی منشورات تاریخ شفاهی یکی از کارهای شماست. همچنین در طی سال‌های اخیر، چند پروژه مهم تاریخ شفاهی داشتیم و چند مرکز در این حوزه فعال بودند که اخبار آنها را انعکاس دهید. البته خبرهای مربوط به تاریخ شفاهی را به صورت ماهانه رصد کرده‌اید، اما در بحث ابتکارات و ایجاد جذابیت، پیشنهاد میکنم به بررسی وضعیت تاریخ شفاهی در بریتانیا، استرالیا، آلمان، فرانسه و کشورهای اروپای شرقی بپردازید. برای مثال کشور قطر نیز در طول دو سال اخیر، فعالیت‌های گسترده‌ای در حوزه آرشیو، اسناد و تاریخ شفاهی آغاز کرده است. هر چند اولویت کنونی آنها روی اسناد است، ولی تاریخ شفاهی در اولویت‌های بعدی‌شان قرار دارد. مشاورانی را از اروپا به کار گرفته و برای صد سال آینده، پیش‌بینی‌هایی کرده‌اند. از سوی دیگر احساس می‌کنم در ایران تعداد کتاب‌های خوب تاریخ شفاهی انگشت‌شمارند، باید نسبت به نقد مراکز تاریخ شفاهی، تیغِ قلم را برّنده‌تر کنید. از این راه، جذابیت مطالب نیز افزایش خواهد یافت.

پیشنهاد دیگرم این است که سایت تاریخ شفاهی ایران می‌تواند، وارد فاز اجرایی و عملیاتی شود. یعنی از قالب یک رسانه که صرفاً اخبار و مصاحبه منتشر می‌کند، خارج شده و نشست‌های چندجانبه یا میزگردهای تخصصی برگزار کند. برای مثال، یک کتاب با تایید چند نفر از انجمن تاریخ شفاهی ایران و یا پیشکسوتان این حوزه انتخاب شود و به عنوان کتاب مرجع مورد نقد قرار گیرد. در این مسیر، راحت‌تر به فضای نقد وارد خواهید شد. چون می‌توانید تمام نظرات اشخاص حاضر در نشست را بدون کم و کاست انعکاس دهید. چون حوزه هنری از نظر مکانی، نیروی انسانی و مدیریت تاریخ شفاهی پتانسیل بالایی دارد، می‌تواند حاصل نشست‌ها را هم به صورت چاپی منتشر کند. حتی می‌توانید سالی یکی - دو شماره مجله داشته باشید و منتخبی از بهترین مطالب علمی در حوزه تاریخ شفاهی را منتشر کنید که این کار، منافاتی با الکترونیکی بودنِ هفته نامه ندارد.»

این پرسش‌ها و ده‌ها پرسش دیگر

حمید قزوینی، روز‌نامه‌نگار، پژوهشگر تاریخ و نویسنده هم برای سایت و هفته‌نامه تاریخ شفاهی ایران نوشت: «اولاً این رویداد امیدبخش، رسیدنِ شماره نشریه هفتگی تاریخ شفاهی[3] به عدد چهارصد را در روزهایی که همه رسانه‌ها، با انواع مشکلات مالی، محتوایی و حرفه‌ای مواجه‌اند، به بنیان‌گذاران و مدیران و کارکنان و نویسندگان نشریه تبریک گفته و به همه آنها خدا قوت عرض می‌کنم.

اگر در فرهنگ و ادبیات ایرانیان، عدد چهل، نشانه گذشتن از دوران جوانی و هیجان‌زدگی و بی‌تجربه‌گی است، بدون شک رسیدن به ده برابر آن، تجلی تکامل و پخته‌گی و ثبات است؛ که ای صوفی شراب آنگه شود صاف، که در شیشه بماند اربعینی.

بی‌تردید انتشار طولانی مدت و منظم هر نشریه، با مخاطبان ثابت و گذرا، به جلب اعتماد ایشان و حفظ و افزایش تعداد خوانندگان و تقویت ارزش و اعتبار نشریه خواهد انجامید که امری مبارک و خوش‌یمن است.

ثانیاً صرف نظر از کار بزرگی که در تداوم حیات این نشریه خبری، تحلیلی و آموزشی با دامنه و حوزه تخصصیِ مشخص، صورت گرفته و در نوع خود قابل ستایش است، باید یادآوری نمود که نشریات (اعم از کاغذی و دیجیتال) شکل و ماهیتی تعاملی دارند و باید فعالیت خود را در تعامل با مخاطبان طراحی و اجرا کنند. جمله معروفی هست که می‌گوید: «سرنوشت نشریات را نه پدیدآورندگان آن که خوانندگان نشریه نعیین می‌کنند.» برای اثبات این ادعا می‌توان نگاهی هر چند گذرا به وضعیت بسیاری از رسانه‌های امروز کشور انداخت که با بحران مخاطب و ناتوانی در جذب و حفظ آن‌ها و لاجرم احتمال تعطیلی مواجه هستند.

بالطبع هفته‌نامه تاریخ شفاهی در چهارصدمین شماره خود، برای ارزیابی راه طی شده و برنامه‌ریزی جهت روزهای آینده، باید شناخت روشنی از جامعه مخاطب و نیازها و نگرش‌های پرشمار و متنوع آنها داشته باشد تا بتواند تعاملی سازنده و مفید با آنان شکل دهد. در این زمینه شاید طرح چند پرسش و توجه به آنها از سوی دست‌اندرکاران هفته‌نامه خالی از فایده نباشد.

1. نشریه، تا چه اندازه نیاز مخاطبان را شناخته و به آنها وفادار است؟

2. آیا برنامه روشنی برای نیازسنجی از جامعه مخاطب وجود دارد؟

3. سازوکار سنجش رضایت مخاطبان چگونه است؟

4. نشریه تا چه اندازه از نظر فنی و حرفه‌ای خود را به روز کرده است؟

5. آیا محتوای نشریه از بدو تاسیس تا امروز روندی رو به رشد داشته است؟

6. آیا توان علمی و حرفه‌ای نویسندگان ارتقاء یافته و سازوکاری برای رشد آنها وجود دارد؟

7. تا چه اندازه مقالات و گزارش‌ها دارای خلاقیت و ابتکار است؟

8. آیا بین تحولات موضوعی در حوزه تخصصی نشریه با مطالب آن تناسبی منطقی برقرار است؟

9. تنوع مطالب با هدف حفظ جذابیت نشریه چگونه است؟

10. آیا تناسبی بین مطالب نظری و کاربردی هست؟

بدیهی است پاسخ به این پرسش‌ها و ده‌ها پرسش دیگر از این دست، نه برای انتشار عمومی که یک ضرورت حرفه‌ای و منطبق با زیست تعاملی برای دست‌اندرکاران نشریه است که مسیر پیش رو را برای ایشان روشن‌تر و گذر از آن را آسان‌تر خواهد نمود.»

 


[1]  مرتضی سرهنگی، مؤسس دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری، مدیرمسئول سایت تاریخ شفاهی ایران و از نخستین شماره هفته‌نامه الکترونیکی تاریخ شفاهی مدیرمسئول آن است.

[2]  محسن کاظمی، پژوهشگر تاریخ و نویسنده، نخستین سردبیر هفته‌نامه الکترونیکی تاریخ شفاهی (تا شماره سیزده) بوده است. پس از او محمد کریمی (تا شماره 237) عهده‌دار این مسئولیت شد و اکنون این هفته‌نامه زیر نظر شورای سردبیری اداره می‌شود.



 
تعداد بازدید: 4681


نظر شما

 
نام:
ایمیل:
نظر:
 

اسرار جنگ تحمیلی به روایت اسرای عراقی- 91

شما نمی‌دانید آن پسرک چه کرد و در مقابل آن ده نفر کماندوی ما چه حرکتی کرد ـ با اینکه تنها و غریب بود. برایتان گفتم که آن سرباز بیچاره به طرف پسرک نشانه رفت. پسرک دیگر گریه نمی‌کرد. او مردانه ایستاده بود و با چشمان باز به لوله تفنگی که به طرفش نشانه رفته بود نگاه می‌کرد. پس از لحظه‌ای سکوت صدای رگبار در بیابان طنین انداخت و گرد و خاک زیادی در اطراف پسرک به هوا برخاست. من به دقت ناظر این صحنه بودم. وقتی گرد و غبار فرو نشست پسرک هنوز سرپا ایستاده، خیره نگاه می‌کرد. از تعجب و حیرت کم مانده بود قلبم از کار بایستد. چطور چنین چیزی ممکن بود. پسرک ایستاده بود و با چشمان روشن و درشتش نگاه می‌کرد.