چهل ماه در سرزمین طلایی

محمود فاضلی

29 دی 1394

چهل ماه در سرزمین طلایی:

خاطرات سفیر سابق ایران در تایلند

محسن پاک آئین

انتشارات: فرهنگ سبز

نوبت اول: 1388

کتاب 626 صفحه‌ای «چهل ماه در سرزمین طلایی»، خاطرات محسن پاک آئین[1] سفیر سابق ایران در تایلند، حاوی تجربیات دیپلماتیک و مشاهدات شخصی وی از مأموریت در این کشور جنوب شرقی آسیا در سال‌های 1383 الی 1386 است. وی قبل از عزیمت به این کشور قصد داشته است نکات جالب و خواندنی این سفر را به عنوان مجموعه‌ای از خاطرات به نگارش درآورد.

به اعتقاد نویسنده برای ایرانیان شنیدن مشاهدات و خاطرات دیگران لذت و جذابیت خاصی دارد. شاید علت این جذابیت این باشد که شنونده هنگام شنیدن یا خواندن خاطره، خود را در فضای حوادثی که اتفاق افتاده حس کرده و بدون واسطه حال و هوای ماجرا را احساس می‌کند. از دیرباز در ایران خاطره‌نویسی امری متداول بوده است اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سفرا و دیپلمات‌ها کمتر در عرصه خاطره‌نویسی وارد شده‌اند شاید به همین دلیل است که خواندن کتاب حاضر برای خوانندگان جذابیت داشته باشد. نویسنده در کتاب درکنار بازگویی فعالیت‌های کاری یک سفیر تلاش کرده است دانستنی‌هایی از آداب و رسوم مردم تایلند و ویژگی‌های این سرزمین را نقل کرده و در عین حال حوادث مهم دوران مأموریت از جمله وقوع سونامی، کودتای تایلند، سقوط هواپیما در جزیره پوکت و مشکلات مسلمانان جنوب این کشور را در قالب خاطره بیان کند.

در این کتاب همچنین از شخصیت‌های مطرح و تأثیرگذار ایرانی و تایلندی که در تاریخ مناسبات دو کشور و یا در عرصه سیاسی- فرهنگی تایلند نقش داشته‌اند یادشده و زوایای تحولات پشت پرده این کشور بازگو می‌گردد. بی‌شک غیر از خوانندگان علاقه‌مند به خاطرات، دیپلمات‌های جوان نیز می‌توانند از ورای خواندن این کتاب، با فعالیت‌ها و تجربیات یک سفیر آشنا شده و در مأموریت‌های خود از این تجارب استفاده کنند. این کتاب ارزش اسنادی نیز دارد و می‌تواند به عنوان یک مدرک در تاریخ مناسبات دو کشور نیز مورد توجه قرار گیرد.

تایلند کشوری آسیایی و دارای فرهنگ شرقی و مهد تعالیم بوداست. این سرزمین با بیش از 65 میلیون نفر جمعیت و با مساحتی حدود یک سوم خاک ایران در جنوب شرق آسیا واقع شده و مردم آن به زبان تایی صحبت می‌کنند. تایلند مذهب رسمی ندارد اما آیین بودا در میان اکثر مردم این کشور حاکمیت دارد. مسلمانان که اکثریت آنها در استان‌های جنوبی اقامت دارند هشت درصد جمعیت تایلند را تشکیل می‌دهند. مذهب تشیع در سال 1601 میلادی توسط یک بازرگان مهاجر ایرانی به نام شیخ احمد قمی به این کشور برده شد. وی در سایه فعالیت‌های مثبت خود مشاور پادشاه بود و در مقاطعی نیز به مقام وزارتخانه‌های کشور، دارایی، گمرک و نهایتاً وزارت امور خارجه رسید.

نگارنده ساختار خانواده سلطنتی تایلند را چنین توضیح داده است: «نظام حکومتی این کشور، سلطنتی مشروطه است و پادشاه در تایلند چهره‌ای مقدس دارد. پادشاه در تایلند سمبل وحدت ملی و سایه بودا محسوب می‌شود و علی‌رغم وقوع حدود هفده کودتا، هیچ گونه اهانتی و تعرضی به پادشاه و خانواده سلطنت نشده و خانواده نخست‌وزیر و دولت وی ساقط گردیده‌اند. دولت تایلند در صحنه بین‌المللی، سیاست معتدلی دارد و معمولاً سیاست‌های خود را با سازمان ملل و دیگر ارگان‌های بین‌المللی هماهنگ می‌کند. مردم این کشور به شدت تحت تأثیر تعالیم اخلاقی بودا هستند. آنها در برخوردهای اجتماعی دروغ نمی‌گویند، مناعت طبع دارند، قانع هستند، وجدان کاری دارند، به هم احترام می‌گذارند، کم فروشی و زیاده خواهی ندارند و احترام به خانواده و والدین در تایلند زبانزد است».

در این کشور سیصد ایستگاه رادیویی در سراسر کشور فعال است. رادیو در تایلند کارآمدترین رسانه ارتباط جمعی است. این کشور دارای یازده شبکه تلویزیونی دولتی و خصوصی است. در این شبکه‌ها تصاویر غیراخلاقی، مصرف مشروبات الکلی، استعمال دخانیات، مواد مخدر و نشانه گرفتن اسلحه به سمت انسان‌ها سانسور می‌شود. انتقاد از شخص پادشاه و اعضای خاندان سلطنتی نیز ممنوع است. تمام تهیه‌کنندگان موظف هستند پیش از پخش فیلم‌های خارجی آنها را جهت بررسی به کمیته سانسور ارسال کنند.

نویسنده یکی از خاطرات تلخ دوران مأموریت خود را وقوع حادثه سونامی در جنوب این کشور یاد نموده و می نویسد: «این اتفاق در تاریخ هشتم دی ماه 1383 روی داد. زمین لرزه به بزرگی 8/9 ریشتر و مرکز آن، آب‌های ساحلی اندونزی بود. این زمین لرزه که به دلیل ایجاد موج‌های عظیم در سواحل دریایی منطقه به سونامی معروف شد موجب بروز خسارت‌های سنگین و کشته و مجروح شدن تعداد زیادی از مردم شد».

یکی از وقایع مهم دوران مأموریت نویسنده تلاش سفارت آمریکا در بانکوک برای دستگیری یکی از مأموران خرید اقلام دفاعی ایران بود. این فرد ایرانی در فرودگاه در همکاری مشترک پلیس تایلند و چند مءمور فدرال آمریکا دستگیر شده و سفارت آمریکا اصرار دارد که در اجرای موافقت نامه استرداد مجرمان همان روز وی به آمریکا مسترد شود. گویا دادگاهی در آمریکا در اکتبر 2006 وی را متهم به تلاش برای خرید دوازده شتاب‌سنج پیشرفته برای هدایت موشک نموده است. دولت آمریکا با تنظیم شکوائیه رسمی از دولت تایلند خواست این فرد ایرانی بازداشت و تحویل مقامات آمریکایی نماید. نویسنده به ملاقات خود و همکارانش با این زندانی ایرانی و تلاش گسترده برای گذراندن مدت محکومیت در این کشور، رایزنی با مقامات این کشور برای حل این موضوع، سفر هیأت‌های مختلف ایرانی برای گفتگو با مقامات ذیربط تایلندی برای آزادی وی و در نهایت آزادی او از زندان‌های این کشور را در بخش‌های مختلف کتاب مورد توجه قرار داده است.

نویسنده در پایان کتاب تأکید دارد: «من قبل از اینکه به تایلند برروم تجربه قابل ملاحظه‌ای درباره اوضاع این منطقه از جهان داشتم. هرچند فرهنگ جامعه و شخصیت‌هایی که در تایلند با آنها روبرو شدم با تجارب گذشته من متفاوت بود اما آنچه آخرین مأموریت مرا از مأموریت‌های گذشته‌ام متمایز می‌کرد، حضور در یکی کشور بودایی بود که این امر برای من تجربه‌ای جدید و جذاب بود. در آن اوایل من از رفتن به کشوری که در بین مردم ایران شهرت خوبی نداشت احساس رضایت نمی‌کردم اما در عین حال از اهمیت استراتژیک آن در شرق آسیا آگاه بودم. در طول مأموریت فهمیدم که ویژگی‌های فرهنگی و اخلاقی مردم تایلند آن قدر ممتاز است که هر خارجی پس از مدتی زندگی در میان آنها آن کشور را با خاطره خوب ترک می‌کند.»

نویسنده خاطرات روزانه و یا هفتگی خود، دیدارهای عمومی با مراکز مختلف این کشور، دیدار با ایرانیان، مسلمانان، سفرای خارجی و سفرهای داخلی خود به سایر شهرهای این کشور را به رشته تحریر در آورده و برای هریک عنوانی را انتخاب کرده است که گاه تعدادی از آنها فاقد جذابیت لازم برای انتشار بوده است. کتاب می‌توانست بسیار خلاصه‌تر باشد و نویسنده بخشی از خاطرات غیر ضروری و گاه شخصی و خانوادگی را از کتاب حذف نماید. نویسنده احتمالاً به دلیل فراموشی از بعضی از شخصیت‌ها و افرادی که ملاقات کرده است، نام نبرده و فقط به مقام آنها اشاره کرده است. در کتاب 22 قطعه عکس از مراسم‌ها و دیدارهای نویسنده با تعدادی از شخصیت‌های ایرانی و تایلندی منتشر شده است. نویسنده کمتر از منابع مکتوب این کشور استفاده نموده و یا به آن اشاره‌ای نداشته است. کتاب فاقد نمایه است و همین امر یافتن موضوعات مورد علاقه برای خوانندگان را با مشکل روبرو ساخته است.