انتشار چهارمین جلد «تاریخچه مبارزات اسلامی دانشجویان ایرانی در خارج از کشور»

تاریخ ناشناخته

اسناد و تصاویر راهپیمایی‏های آبان 1356 برای نخستین بار است که منتشر می‌شود

محمدمهدی موسی ‏خان

27 مرداد 1394

چهارمین جلد کتاب «تاریخچه مبارزات اسلامی دانشجویان ایرانی در خارج از کشور» در اوایل مرداد امسال به بازار کتاب عرضه شد.⁽¹⁾ تدوین‌گر این کتاب نزدیک به یک دهه مشغول گردآوری و تنظیم اسناد مربوط به اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا است و تاکنون موفق شده چهار جلد از اسناد فعالیت‌های اتحادیه را منظم و به چاپ برساند.

جلد اول این مجموعه در سال 1386منتشر شد که اسناد مربوط به تأسیس اتحادیه در سال 1344 تا نشست هشتم در سال 1351 را در بر‌ می‌گیرد. جلد دوم در سال 1388 چاپ و اسناد و فعالیت‌های اتحادیه از نشست هشتم تا نشست دوازدهم در مهر 1355 را شامل‌ می‌شود. جلد سوم با وقفه‌ای ‌پنج ساله در 1393 چاپ شد که به دلیل افزایش فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی اتحادیه، تنها اسناد مربوط به دوره دوازدهم را در خود دارد. دوره زمانی مورد نظر جلد چهارم نیز که با آغاز اعتراضات داخلی کشور در سال 1356 هم زمان است، فعالیت‌های دوره سیزدهم اتحادیه انجمن‌های اسلامی در اروپا را معرفی‌ می‌کند.

این دوره که از مهر 1356 تا مهر 1357 را در بر‌ می‌گیرد، شاهد حوادث مهمی چون ایجاد فضای باز سیاسی در کشور، فوت حاج آقا مصطفی خمینی، سفر جنجالی شاه به آمریکا، قیام 19 دی قم، قیام 29 بهمن تبریز، حوادث فروردین 1357 و سرانجام واقعه 17 شهریور میدان ژاله تهران است. به موازات هر حادثه مسئولین اتحادیه از راه‌های مختلفی به آن واکنش نشان دادند. هنگام درگذشت حاج آقا مصطفی خمینی، اتحادیه با انتشار اطلاعیه و برپایی مراسم ختم در سراسر اروپا، با این رخداد ابراز همدردی کرد. (صص 88ـ77)

هنگام سفر شاه به آمریکا در آبان 1356، مسئولین اتحادیه با انتشار اعلامیه‌هایی و دعوت از اعضا برای شرکت در راهپیمایی در بُن (پایتخت آلمان غربی) و لندن، اعتراض خود را به این سفر نشان دادند. به نظر‌ می‌رسد اسناد و تصاویر این راهپیمایی‌ها برای اولین بار است که انتشار‌ می‌یابد (صص 98ـ 89 و 341)، زیرا کتاب‌هایی که در حوزه تاریخ انقلاب به نگارش درآمده‌اند، تنها به تظاهرات ضدشاه در واشنگتن توسط گروه‌هایی از کنفدراسیون دانشجویان ایرانی که گروهی چپ‌گرا بودند، اشاره کرده‌اند.⁽²⁾حتی «روز شمار انقلاب اسلامی» که رخدادهای سال‌های 1356 و 1357 را به طور ویژه گزارش کرده است، هیچ اشاره‌ای ‌به تظاهرات لندن و بُن‌، مگر در تیتر اخبار روز 21 آبان 1356 آن هم بدون اشاره به نام اتحادیه، نمی‌کند.⁽³⁾همچنین نویسنده کتاب «جنبش دانشجویی خارج از کشور» که به طور خاص تاریخ انجمن‌های اسلامی در اروپا، آمریکا، کانادا و هند را روایت‌ می‌کند، فقط به تظاهرات انجمن اسلامی آمریکا توجه کرده و از تظاهرات اعتراضی در اروپا غافل شده است.⁽⁴⁾چیرگی فعالیت‌های کنفدراسیون بر تاریخ‌نگاری این واقعه باعث شده تاکنون نقش گروه‌های مسلمان در این حادثه در حاشیه قرار گیرد. طبق سند منتشر شده در کتاب (53 ـ350 )، دانشجویان و مبارزین مسلمان ایرانی در آمریکا زیر عنوان «سازمان جوانان مسلمان»⁽⁵⁾ ابتدا اعتصاب غذای سه روزه‌ای ‌را از 20 تا 23 آبان 1356 مقابل ساختمان کنگره در واشنگتن دی سی برپا کردند. سپس در روزهای 24 و 25 آبان، همزمان با ورود شاه به آمریکا، تظاهراتی را از کنگره تا کاخ سفید به راه انداختند.

حوادث 19 دی قم و 29 بهمن تبریز بار دیگر اتحادیه را به واکنش وادار کرد. هیئت مدیره در اعتراض به برخورد نیروی انتظامی با تظاهرکنندگان و گرامی‌داشت شهیدان این دو واقعه، تصمیم گرفت با نامگذاری «هفته دفاعی» اعتصاب غذایی را در سه شهر معروف اروپا برپا کند و اعضاء را به شرکت در آن دعوت کرد. فراخوان، اعلامیه‌ها و گزارش‌های این اعتصاب غذا که از 15 تا 21 اسفند 1356 در سه شهر رم، پاریس و لندن به اجرا در آمد بخش مهم دیگر کتاب را تشکیل‌ می‌دهد. به همراه اسناد فوق، بازتاب خبری اعتصاب هفته دفاعی در مطبوعات خارجی و عکس‌های این واقعه نیز در پایان این قسمت قرار گرفته است. (صص 211 ـ 152)

نکته دیگر با نگاه به اسناد کتاب؛ فعالیت فرهنگی اتحادیه در این دوره سرنوشت ساز است. حوادث نیمه دوم سال 1356 و نیمه اول سال 1357 به سیاسی شدن بیشتر اتحادیه انجامید. با این وجود، علیرغم درگیر شدن در کار سیاسی، در این دوره بخش فرهنگی اتحادیه فعال بوده و بخشنامه‌ها و آثار منتشر شده این امر را ثابت می‌کند. انتشار اولین نمایشنامه با نام «شورشیان کوفه»، انتشار کتاب «سربداران» و باز نشر کتاب «فریاد حیات‌بخش شهدای 15 خرداد 42 در طول تاریخ» و ارسال بخشنامه‌هایی به انجمن‌ها و فراخوان مقاله و دکلمه در بزرگداشت مناسبت‌هایی چون سالگرد درگذشت شریعتی از جمله فعالیت‌های بخش فرهنگی اتحادیه به شمار می‌آید.

در این دوره نشریه «قدس»، نشریه بخش کمیته فلسطین اتحادیه 9 شماره و «قدس فوق العاده» 32 شماره منتشر شد که اخبار حوادث  و رویدادهای داخل و خارج کشور را پوشش می‌داد. پیداست که حوادث انقلاب تاثیر مستقیم در بخش‌های مختلف اتحادیه داشته است.

اما مهم‌ترین اقدام فرهنگی اتحادیه در این دوره، چاپ هشت جلد مجموعه آثار دکتر شریعتی بود که برخی از آثار برای اولین بار در خارج کشور منتشر شد. کار نظارت وچاپ این آثار را حسن حبیبی و ناصر میناچی و عده‌ای ‌از اعضای اتحادیه در آلمان بر عهده داشتند. ماجرای چاپ آثار شریعتی از بخش‌های خواندنی کتاب به شمار‌ می‌آید. (صص103 ـ 101)

آخرین بخش کتاب به اسناد فعالیت اتحادیه در پی حادثه 17 شهریور 1357 اختصاص دارد. پس از انتشار خبر واقعه 17 شهریور در خارج از کشور، اعضای اتحادیه در شهرهای استکهلم و لندن دست به اعتصاب غذا زدند و در اعتراض به این کشتار، تظاهرات و راهپیمایی از شهر کلن تا بُن برگزار شد. (صص304ـ276) کتاب با اسناد دعوت هیات مدیره برای نشست چهاردهم اتحادیه در مهرماه 1357 پایان‌ می‌یابد. اسناد دوره مهم و حساس چهاردهم به ویژه پنج ماه آخر منتهی به پیروزی انقلاب و حضور امام خمینی(ره) در پاریس را باید در جلد پنجم منتظر بود.

تاریخ فعالیت اتحادیه انجمن‌های اسلامی در اروپا، آمریکا و کانادا حداقل به دو دلیل اهمیت دارد. اول، انجمن‌های اسلامی یکی از گروه‌های مخالف حکومت پهلوی در خارج کشور در دو دهه پایانی آن به شمار‌ می‌آیند. دوم، پس از انقلاب بسیاری از شخصیت‌هایی که به مقامات بالا و میانی حکومت جمهوری اسلامی رسیدند، سابقه عضویت و فعالیت در اتحادیه انجمن‌های اسلامی خارج از کشور را داشتند. با توجه به دلایل فوق، کتاب «تاریخچه مبارزات دانشجویان ایرانی در خارج از کشور» از اهمیت فراوانی برخوردار است.

1ـ مجتبی باقرنژاد، تاریخچه مبارزات اسلامی دانشجویان ایرانی در خارج از کشور؛ اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ اول، 1394.

2ـ به عنوان نمونه ببینید: غلامرضا نجاتی، تاریخ سیاسی بیست و پنج ساله ایران؛ از کودتا تا انقلاب، تهران، خدمات فرهنگی رسا، چاپ سوم، 1373، جلد دوم.

3ـ دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، روزشمار انقلاب اسلامی، تهران، انتشارات سوره مهر، چاپ اول، 1376،جلد دوم، صص 217-213.

4ـ داوود قاسم‌پور، جنبش دانشجویی خارج از کشور؛ انجمن اسلامی، تهران، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری معاونت فرهنگی، چاپ اول،1387، صص347ـ334.

5ـ تشکلی که به ابتکار «انجمن اسلامی دانشجویان در آمریکا و کانادا» در جهت وحدت با دیگر نیروهای مسلمان در آمریکا تحت نام واحدی شکل گرفت.