تاریخ‌نگاری محلی شعبه‌ای از تاریخ‌نگاری معاصر است

مرتضی نورایی در نشست تخصصی کتاب ماه تاریخ و جغرافیا گفت: سنت تاریخ‌نگاری محلی به دو دسته تاریخ‌نگاری سنت قدیم و سنت جدید تقسیم می‌شود. تاریخ‌نگاری محلی شعبه‌ای از تاریخ‌نگاری معاصر است و به این دلیل اهمیت دارد که هم در عرض و هم‌ در طول با مورخ پیش می‌رود.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست تخصصی کتاب ماه تاریخ و جغرافیا به بررسی تاریخ محلی اختصاص داشت. این نشست، صبح شنبه (29 بهمن) در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار ‌شد و دکتر مرتضی نورایی (دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان)، دکتر ابراهیم موسی‌پور (مدیر گروه تاریخ اجتماعی دانشنامه جهان اسلام) و زهیر صیامیان (دبیر نشست) درباره تاریخ محلی بحث و گفت‌وگو کردند.
نورایی گفت: از سال 1948 میلادی دپارتمان تاریخ محلی در دانشگاه لستر انگلیس تأسیس شد. نکته این است که چرخش نگاه به مباحثی برمی‌گردد که در سنت جدید الزاما تاریخ‌نگار اهل محل خاصی نبوده و مشخصا کسی که تاریخ محلی می‌نویسد اهل آن محل به شمار نمی‌رود اما در سنت قدیم باید اهل آن منطقه می‌بود تا می‌توانست تاریخ محلی آن را به رشته تحریر دربیاورد.

وی افزود: تاریخ‌نگاری محلی در سنت جدید بر خلاف سنت قدیم با اندیشه واگرایی همراه نبوده و می‌توان گفت که با اندیشه همگرایی تاریخ محلی را می‌نویسد چرا که بر مبنای این تفکر جدید به تاریخ نوشته می‌شود که اگر می‌خواهیم مشارکت اجتماعی داشته باشیم، ابتدا این امر باید در حیطه تاریخ اتفاق بیفتد. همچنین تاریخ محلی نباید مرکز محور باشد و اتکاء بر تمرکز زدایی یکی از ویژگی‌های تاریخ‌نگاری محلی است.

این مدرس دانشگاه اظهار کرد: امروزه بحث بر هویت منطقه‌ای در راستای هویت ملی است. هنگامی که همه شهرها هویت داشته باشند تاریخ‌نگار می‌تواند با موفقیت به نگارش تاریخ دست بزند.

وی افزود: تاریخ محلی رسالت جالبی پیدا کرد که سهم مناطق و محل در توسعه اجتماعی و اقتصادی چقدر است. در همین نگرش جدید دو رویه علمی و سنت مطرح است. نخست نگرش در طول و دوم نگرش در عرض. نگرش در طول این است که تاریخ محلی اصفهان را از زمانی که اولین نگارش‌ها به وجود آمد تا به امروز بنویسیم.

نورایی ادامه داد: عرض‌نویسی مورخ نگرش دیگری است که این تاریخ با نام «دم دستی‌نویسی» عنوان شده و به وضعیت تاریخ اکنون آن مکان می‌پردازد و می‌توان در یک جمله گفت که مورخ در عرض‌نویسی بیشتر موثر است نه در طول‌نویسی.

وی در ادامه سخنانش گفت: ما شاید آخرین نسلی باشیم که برای دوستانمان نامه می‌نویسیم این مسأله را باید مورخ مد نظر داشته باشد و در نگارش تاریخی از آن یاد کند. همچنین تحقیقات جامعه‌شناسی در دهه 50 که درباره تهران و قم نوشته شده به عنوان تاریخنگاری محلی عنوان شده است و کارهای جغرافیایی و جامعه‌شناسی در دهه‌های بعدی جزو متون تاریخ‌ محلی عنوان می‌گیرد.

نورایی اظهار کرد: تاریخ‌نگاری اجتماعی در تاریخ‌نگاری محلی موثر بوده و به عنوان نمونه می‌توان به تاریخ ادویه و تاریخ غذا اشاره کرد که تاریخ غذا یک سنت تاریخ‌نگاری محلی است که سبک جدید تلقی شده و در تاریخ محلی وجود داشته است.

وی افزود: در مبحث سنت قدیم تاریخ‌نگاری محلی و نخبگان به این نتیجه رسیدیم که یک سری فرهنگ‌نامه‌نگاری محلی داریم که در یک رویکرد آن تاریخ طبقه‌ای از نخبگان اهل دین مانند فقها، مدرسان و طلاب را می‌نوشتند و در یک رویکرد دیگر ان اهل غیر دین نیز به شعرا، دانشمندان و ادیبان اختصاص داشت.

این مدرس دانشگاه به تفاوت تاریخ محلی و فولکلور اشاره کرد و گفت: تاریخ محلی با فولکلور ارتباط ندارد، فولکلور به این دلیل با تاریخ محلی مرتبط نیست زیرا مبنای روایت آن مشخص نیست زیرا هر چیزی که لقب تاریخ گرفته باید سند داشته باشد.

سپس دکتر ابراهیم موسی‌پور گفت: سنت تاریخ‌نگاری محلی در دوره جدید بنابر مقتضیات و اهدافی بود که در غایت و کاربرد اهمیت داشت و شاید بتوان برای احیای تاریخ‌نگاری محلی چند نکته را مطرح کرد. ما در تاریخ‌نگاری محلی سابقه بسیاری داریم و می توان گفت مجموعه اطلاعات و تلاش‌هایی که در تاریخ اجتماعی ایران صورت گرفته از متون تاریخ محلی استخراج شده است.

وی افزود: سابقه جهان اسلام در بازجویی ذهن مورخ و توجه به تاریخ اجتماعی بسیار بیشتر از تاریخ‌نگاری غرب است. جبران کردن ضعف روش کار زمان بسیاری نمی‌طلبد زیرا اگر از لحاظ سابقه تاریخی مانند تاریخ محلی کمبود داشتیم جبران کردن آن نسل‌ها زمان می‌برد و بیشترین مشکل ما نظم بخشیدن و منضبط کردن روش‌های کار است که باید آسیب‌شناسی و با شیوه‌های مدرن تلفیق شود.

این مدرس دانشگاه به ویژگی‌های تاریخ‌نگاری محلی نیز اشاره کرد و گفت: برخی از تاریخ‌نگاری محلی جانبدارانه نوشته می‌شود و در پی اثبات برخی موارد هویتی است. تاریخ‌نگار عام و کلاسیک سعی می‌کند که تاریخی بی تعصب بنویسد. در تاریخ اجتماعی تمام ایرادهای نگارش تاریخ در تاریخ محلی در نگرش تاریخ اجتماعی به منزله فرصت تلقی شده و به عنوان یک عنصر کارآمد به‌شمار می‌رود.

وی افزود: مورخ اجتماعی به گروه‌های فرودست، مردم عادی و حواشی جامعه‌ها می‌پردازد؛ گروه‌هایی که در تاریخ‌نگاری‌ها کمتر به آن‌ها توجه شده است. مورخ اجتماعی از A تا ‌Z منبع کتابخانه‌ها استفاده می‌کند و از آمارهای ساده نیز نمی‌گذرد چه بسا آن چه به عنوان بدهکاری یک انباری در مقطع تاریخی توصیف شده می‌تواند برای مورخ اجتماعی منبع تاریخی قلمداد شود.

وی به چند مزیت تاریخ‌نگاری محلی اشاره کرد و گفت: به عنوان نمونه نحوه معیشت، صید مروارید، نظام تقسیم آب، فرصت‌های شغلی زنان كُرد و یا اطلاعاتی درباره مردمان بلوچ تاریخ محلی نامیده شده و آن را نمی‌‌توان در هیچ تاریخ عمومی یافت. تاریخ محلی سنتی را می‌توان تاریخ نخبگان نامید ولی تاریخ اجتماعی تاریخ زندگی روزمره مردم است، هرچند تاریخ‌های محلی نوشته شده در سنت قدیم را از آن جهت که از تاریخ راس جامعه فاصله می‌گیرند و به تاریخ لایه‌های پایین‌تر جامعه می‌پردازند، می‌توان تاریخ اجتماعی مردم‌گرایانه نامید چرا که هر چقدر از راس جامعه به پایین حرکت می‌کنیم می‌بینیم درباره زندگی اجتماعی مردم اطلاعات بیشتری به دست می‌آید.

خبرنگار : آناهید خزیر