کشف بخش ناپیدا و روشن شدن چهره واقعی فراماسونری در ایران

در نشست نقد «تاریخ آغازین فراماسونری در ایران» جعفر گلشن، پژوهشگر تاریخ و یحیی آریابخشایش، گردآورنده «تاریخ آغازین فراماسونری در ایران» حضور داشتند.

جعفر گلشن، پژوهشگر تاریخ در نشست نقد و بررسی کتاب «تاریخ آغازین فراماسونری در ایران» گفت: پس از گذشت یک قرن که از تاریخ لژ بیداری ایرانیان می‌گذرد، به طور مبسوط از انتشار کتاب در این زمینه خبری نبود. این مجموعه به نوعی جورچین فراماسونری از تاریخ ایران است که بخش ناپیدای آن را مکشوف می‌کند و چهره واقعی این گروه را روشن می‌سازد.

نشست گروه تاریخ سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب به نقد و بررسی کتاب «تاریخ آغازین فراماسونری در ایران» اختصاص داشت که با حضور جعفر گلشن (منتقد و کارشناس تاریخ)، یحیی آریابخشایش (نویسنده کتاب) و خدیجه معصومی (دبیر نشست) عصر یکشنبه (11 دی) برگزار شد.

در ابتدای نشست جعفر گلشن، پژوهشگر تاریخ که بیش از 15 سال است در زمینه تاریخ معاصر ایران در حوزه هنری فعالیت می‌کند و از چگونگی فراهم‌آوری این کتاب اطلاعاتی در دست دارد، درباره اهمیت این مجموعه کتاب گفت: «تاریخ آغازین فراماسونری در ایران» مجموعه پنج جلدی است که جلد نخست و دوم این مجموعه توسط حمیدرضا شاه‌آبادی و از جلد سوم به بعد زیر نظر یحیی آریا بخشایش در دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری تدوین شده است.

وی افزود: این مجموعه منبعی تاریخی و به عنوان کتابی اسنادی در باب لژ بیداری ایرانیان به جامعه ایرانی عرضه شده است و پس از گذشت 100 سال از این لژ برای نخستین‌بار است که منتشر می‌شود و پیش از این به اسناد تاریخی دسترسی نداشتیم. از حسن اتفاق پس از پیروزی انقلاب اسلامی در پی جستجوی خانه‌های صاحبان رژیم پهلوی (ذکا‌ءالملک فروغی) این اسناد تاریخی کشف و برای انتشار به حوزه هنری سپرده شد.

این پژوهشگر تاریخ در ادامه سخنانش گفت: پیش‌تر کتاب‌هایی در زمینه شناساندن فراماسونری در ایران منتشر شده بود. کتاب محمود عرفان و یا کتاب‌های متعدد دیگری که پیش از دوره رضا شاهی منتشر شده بود اطلاعات دقیق، مستند و جامعی در اختیار ما نمی‌گذاشت و تنها یک دفترچه از ابراهیم حکیم‌الملک بود که نام اعضا را ذکر می‌کرد.

وی افزود: این کتاب می‌تواند کمک ارزنده‌ای به پژوهشگران تاریخ مجلس ارایه دهد و یکی از منابع اصلی در این زمینه به‌شمار می‌آید. با خواندن این بخش می‌توانیم به این مسأله دست یابیم که در مجلس دوم دو حزب فعال وجود داشته که قالب مجلسیان در آن ذکر شده است و پژوهشگر و محقق تاریخ با مراجعه به اسناد فراماسونری در ایران می‌تواند اطلاعات ارزنده‌ای از مجلس دوم و سوم به دست بیاورد.

گلشن اظهار کرد: همچنین اطلاعاتی از لابی‌های پشت صحنه مجلس هم به دست می‌آوریم و می‌بینیم که در دوره مشروطیت نیز چنین بوده و اگر به نطق‌ها دقت کنیم مشخص می‌شود، جهت‌ها کاملا نشان دهنده هماهنگی‌های خارج از مجلس است. از این نظر این کتاب می‌تواند منبعی مهم تلقی شود و نشان می‌دهد که بر چه مسایلی تکیه می‌کند و چه مقدار در اهداف آن‌ها می‌تواند اثرگذار باشد.

وی افزود: جلد پنجم جداول ارزشمندی را دربردارد و طبقه‌بندی‌هایی را در زمینه روابط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی درباره تاریخ ایران، دوران مشروطیت و جنگ جهانی دوم به تصویر می‌کشد و اثر شایسته‌ای به‌شمار می‌آید که می‌تواند برای تاریخ‌پژوهان منبع کاربردی باشد.

سپس یحیی آریابخشایش، گردآورنده «تاریخ آغازین فراماسونری در ایران» گفت: از سال 1382 ادامه تدوین این مجموعه را به عهده گرفتم، پیش از این حمیدرضا شاه‌آبادی دو جلد نخستین را تهیه کرده ‌بود که جلد نخست به سابقه فراماسونری در ایران می‌پرداخت و جلد دوم معرفی اعضا و شناساندن کسانی را که وارد این لژ شدند، به عهده داشت.

وی به دو بند بسیار مهم برای کسانی که می‌خواستند وارد این لژ شوند اشاره کرد و گفت: نخست عقاید سیاسی و مذهبی افراد بسیار مهم بوده و دوم هدف آن‌ها از وارد شدن در فراماسونری چه بوده است؟ که بیشتر آن‌ها عقاید سیاسی را مشروطه‌خواه و آزادیخواه اعلام کردند و درباره عقاید مذهبی خود گفتند که تعصبات دینی نداشته‌اند.

وی افزود: در بررسی اسناد می‌توانیم در داخل لژ افرادی از مسلمانان شیعه دوازده امامی بیابیم ولی سنی‌ها بسیار کمتر در این لژ حضور داشته‌اند، کلیمی‌ها، مسیحی‌ها و زرتشتی‌ها نیز در این لژ بیداری عضو بوده‌اند و حتی روحانیونی نظیر آیت‌‌الله طباطبایی، شیخ زنجان روحانی، سید حسن تقی‌زاده و... نیز در لژ بیداری ایرانیان عضو بوده‌اند.

آریابخشایش به اهداف فراماسونری‌ها اشاره کرد که چرا وارد این لژ شده‌اند و در پاسخ گفته‌اند که برای خدمت به هموطن و نوع بشر و خدمت به انسانیت و ترقی و پیشرفت جامعه وارد لژ بیداری ایرانیان شده‌اند. اسناد تاریخی نشان می‌دهد این افراد با حسن نیت داخل لژ شدند و افرادی مانند کمال‌الملک و دهخدا نیز که وارد این لژ شده‌‌اند با قصد خدمت به جامعه ایرانی آمدند و ما نباید تمام فراماسونری‌ها را خائن بدانیم.

وی افزود: اساس مجلد‌های قبلی این کتاب به اسناد است و حتی یک سند هم باقی نمی‌ماند که به آن اشاره نشده باشد ولی ذهنیتی که درباره جلد پنجم کتاب (جلد پایانی) دارم این است که در این جلد اسناد 9 نفر دیگر از کسانی که برای عضویت به لژ بیداری ایران معرفی شده بودند آمده است. همچنین پایان کار این جنبش در ایران طبق سندی که از همین مجموعه اسناد به دست آمد منتشر شده است، بنابراین جلد پنج این مجموعه کاربردی است و برای پژوهش در مورد «لژ بیداری در ایران» مفید است.

وی به مقایسه لژ فرانسه و لژ انگلستان پرداخت و گفت: این دو لژ تفاوت ماهوی با هم داشتند و ما انگلستان را جزو فراماسونری‌های کهنه و محافظه‌کار معرفی می‌کنیم که با سیاست در عمل ظاهر نمی‌شوند و می‌گویند با مذهب کاری نداریم ولی لژ فرانسه نوین است و نوگراست، در سیاست دخالت می‌کند و در ستیز است و می‌گوید نباید مذهب بر ما مستولی شود و نباید تعصب دینی داشته باشیم.

وی افزود: اولین لژ فرانسه در ایران شکل می‌گیرد و از طریق مدارس فرانسوی نظیر «آلیانس» می‌خواهد فرهنگ فرانسوی را در ایران گسترش دهد که در اولین اقدام با موفقیت همراه بوده است. همچنین فرانسوی‌ها را نشان می‌دهد که از فضای موجود در دوره مشروطه استفاده کردند و فرصت را مغتنم شمردند و لژ بیداری ایران را بنیانگذاری کردند و معتقد بودند که در این لژ زنان نیز می‌توانند حضور بیابند. در لژ انگلستان تنها مردان می‌توانستند داخل فضای فراماسونری شوند و فرانسو‌ی‌ها با عضویت زنان در لژ خلاف اساسنامه فراماسونری‌ها رفتار کردند.

وی به یکی از کمبودهای‌ این کتاب اشاره کرد و گفت: موردی که احساس می‌کنم جایش در این کتاب خالی است رابطه مدرسه علوم سیاسی با لژ بیداری ایرانیان است که نیاز به تحقیق جامع و کاملی دارد.

خبرنگار : آناهید خزیر