متن و گزاره‌های تاریخی با ذهن مورخ سر و کار دارد

چهاردهمین کارگاه آموزش تاریخ‌شفاهی دفاع‌مقدس، روز چهارشنبه (6 مهر ماه 90) با حضور محققان و نویسندگان حوزه جنگ‌تحمیلی، در عصر در سالن آمفی تئاتر پایگاه علمی و فناوری استان یزد برگزار شد.
به گزارش سایت تاریخ شفاهی ایران؛ «علیرضا کمری» صاحب‌نظر حوزه اسناد و پژوهش دفاع‌مقدس، «علی فروزفر» استاد رشته علوم ارتباطات، «محسن غنی یاری» پژوهشگر، حجت الاسلام سعید فخرزاده، رئیس دفتر تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی و صاحب نظر در عرصه تاریخ انقلاب و دفاع مقدس، در این نشست درباره مباحث نظری و عملی در حوزه تاریخ شفاهی سخنرانی کردند.
علیرضا کمری، اساس و مبنای فهم و عمل در تاریخ شفاهی را «مطالعات تاریخی» و «تاریخ‌ پژوهی عمیق و دقیق» می‌داند؛ وی درباره تفاوت نگرشی و معرفتی در حوزه ادبیات و تاریخ به شرح و تفصیل سخن گفت و داستان‌نویسان و روزنامه‌نگاران را از ورود بی‌مهابا به مسائل تاریخ پژوهی و اظهار نظرهای تاریخ‌شناسانه بر حذر داشت.
کمری در ادامه با توجه به سوال یکی از دانشجویان شهر میبد یزد مبنی بر آفت‌های تاریخ‌نگاری که دلبستگی‌های مورخ به امر ثبت خاطرات و تاریخ و یا خودسانسوری مصاحبه شونده  است، اظهار داشت: تمام مورخان دارای چارچوب ذهنی هستند که نمی توانند از آن دست بکشند. بنابراین طبیعی است که در هر متن و گزاره تاریخی با ذهنیت مورخ سر و کار داشته باشیم. هیچگاه شما به متن تاریخی خالص که در آن اندیشه مورخ بازتاب نیافته باشد، دست نمی‌یابید. در تاریخ واقعیت روایت است.
در ادامه چهاردهمین و آخرین کارگاه آموزش تاریخ شفاهی دفاع‌مقدس در استان یزد حجت الاسلام سعید فخرزاده، رئیس دفتر تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی و صاحب نظر در عرصه تاریخ انقلاب و دفاع مقدس با بیان این نکته که تناسب و توازن میان هدف و امکانات قابل دسترس در گردآوری داده‌‌ها و اطلاعات تاریخی جریان تحقیق و پژوهش در زمینه تاریخ شفاهی را تسریع می‌بخشد، اظهار داشت: بعد از تعیین هدف تعیین موضوع باید مدنظرمان باشد. از طرفی بحث دسترسی به منابع مورد نظر موضوع را هم مدنظر داشته باشیم. با شخصیت هایی که مکمل‌کننده تحقیق ما هستند مصاحبه کنیم. مورخ باید به جای یک مخاطب تمام جزیات را سوال کند. و این امر در حین مصاحبه اتفاق می افتد.
وی ادامه داد: بعد از جمع‌آوری اطلاعات مستند اسناد را شناسنامه نویسی کنیم. روند هماهنگی مصاحبه تمام موقعیت ها و شرایط از شروع تا مسیر پایان مصاحبه را به یاد داشته باشیم. بعضی حرف ها وقتی ضبط صوت خاموش است گفته می‌شود و همان حرف‌ها می‌تواند مسیر مصاحبه ما را هدایت کند. 
علی فروزفر، استاد رشته علوم ارتباطات  یکی از راه های غلبه بر خودسانسوری در مصاحبه را شناخت و اطلاعات درباره موضوع مطرح شده و خود مصاحبه‌شونده معرفی کرد و افزود: هرجا توانسیتیم در قالب کمک به حافظه مصاحبه شونده  باید وارد مصاحبه شویم و به او کمک کنیم نه جدل. چه بسا این کمک به خودی خود حصار خوسانسوری را از بین می برد.
وی تصریح کرد: گاهی مصاحبه انفرادی ممکن ضرورت نداشته باشد چرا که به صورت گروهی و همزمان و گروهی در یک فعالیتی شرکت داشتند.  البته  وقتی افراد در جمع قرار می‌گیرند ممکن است در بعضی موارد دچار خودسانسوری بشوند و مراعات یکدیگر را  بکنند بنابراین اول به صورت جدا و بعد دسته جمعی باید مصاحبه صورت بگیرد. درمصاحبه انفرادی هر حرفی گفته می شود و جدلی برای راست و دروغ نداریم  چرا که مانند یک تلمبه بر سر را چاه این فرد قرار می گیریم و باید هرچه داده دارد را استخراج کنیم.
گاهی در پایان مصاحبه گفت و گو به فرد دیگری داده می شود تا بخواند و نظرش را درباره اینکه درباره صحت و سقم بعضی موارد اطلاعات دهد. بدین ترتیب اصل کار گفت وگوی فردی  است. این چند سال باقی مانده را برای جمع آوری خاطرات جنگ باید غنیمت بدانیم.
فخرزاده تصریح کرد: نظریه پردازان جهان زمانی که انقلاب اسلامی به وقوع پیوست با تحلیل ‌هایی که بر روی این انقلاب داشتند و اطلاعاتی که از همان اول جمع‌اوری کرده بودند مدل انقلاب اسلامی را مورد نظریه پردازی قرار دادند. بنابراین رویداد‌ها و حوادث جدید به نوبه خود نظریه های جدید‌تری را می‌آفرینند. حتی بنا به فرمایشات مقام معظم رهبری ما باید جامعه‌ای مبتنی بر فرهنگ بومی خودمان بیافرینیم. ما باید در جمع آوری اطلاعات به حدی عمل کنیم که اگر روزی مورد استفاده محققان و پژوهشگران قرار گرفت بدون هیچ کمی و کاستی باشد.
محسن غنی یاری، پژوهشگر نیز در کارگاه آموز تاریخ شفاهی دفاع‌مقدس در استان یزد اظهار داشت: واقعه جنگ بر ملتی که تازه سرش را بعد از پیروی انقلاب خلوت شده تحمیل شده کسانی که نه جنگ دیده بودند نه جنگیدن بلد بودن با سن و سال کم وارد شدند، بنابراین به دلیل ضعف دانش خطاهای تکنیکی و تاکتیکی بسیاری داشته اگر این را پنهان کنیم به نسل بعد خیانت کردیم. حتی در مقوله انقلاب هم دچار این مشکل شدیم با گذشت 33 سال از پیروزی انقلاب هنوز حرف هایی را نزدیم و نگفتیم و به همین دلیل دیگرانی که خارج از کشور هستند به خود اجازه می دهند برای ما تاریخ بنویسند. بعد باید بدویم تا شبهاتی که آنها در تاریخ کشورمان ایجاد کردند برطرف کنیم.
وی ادامه داد: در تاریخ سره را باید از ناسره تشخیص دهیم. گردآوری را باید انجام دهیم و در صندوق های سر به مهر این اسناد و اطلاعات را نگهداری کنیم و تا وقتی قوانین اجازه نداده آنها را بازگو نکنیم. اما اطلاعات را جمع آوری کنیم. چرا که گوینده واقعیت‌ها نگران اینست که حرفش برای کشور بازتاب بدی داشته باشد. چه بسا ما می توانیم حرف های او را جمع کنیم و تعهد دهیم مانند راز او را نگهداری می کنیم. مقام معظم رهبری دیداری همواره تاکید داشته و دارند که ما هویت فعلی مان را به آینده منتقل کنیم و بیاموزیم و تاکید داشتند که تاریخ در وجه عبرت آموزی قرار بگیرد لاجرم از این خوبی ها و شکست و پیروزی ها بنویسیم تا عبرت بگیرم قاعدتا ما تاریخ یک طرفه نخواهیم نوشت.
استان‌های کرمان، خراسان رضوی، تبریز، فارس، خوزستان، سمنان، رشت، خراسان جنوبی، تهران، قم، فارس، مازندران و کرمانشاه از استان‌هایی هستند که کارگاه آموزش تاریخ شفاهی در آنها برگزار شده است.

گزارش از: فاطمه نوروند