گزارشی از طرح تاریخ شفاهی بازسازی هویزه

به مناسبت 18 اردبیهشت سالروز آزاد سازی هویزه

مقدمه
تاریخ شفاهی "بازسازی هویزه" یکی از پروژه هایی بود از سال 1388 تا 1389 در واحد تاریخ شفاهی سازمان کتابخانه ها و موزه ها و مزکز اسناد آستان قدس رضوی انجام شد.

با آزادسازی مناطق جنگ زده و پاکسازی آن مناطق ستاد بازسازی مناطق جنگ زده با همکاری ستادهای معین اقدام به بازسازی مناطق جنگ زده کرد. هویزه از جمله شهرهای غرب استان خوزستان در دشت آزادگان است. این شهر در 72 کیلومتری اهواز و15 کیلومتری سوسنگرد در کنار یکی از شاخه های کرخه کور قرار دارد. ساکنان هویزه قبل از جنگ، چهار گروه ساکی، اهل جرف، کوتی و نیسی بودند که به دامداری و کشاورزی مشغول بودند.

در اواسط دی 1359 هویزه به اشغال عراق در آمد و پس از 16 ماه در 18 اردبیهشت 1361 آزاد شد.

تاریخ شفاهی بازسازی
اگر تاریخ شفاهی را روش نوین برای جمع آوری، حفظ و نگهداری خاطرات، زندگینامه‌ها، رسوم، فولکلور و کلاً اطلاعات ثبت شده متنوع که از طریق مصاحبه در زمینه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بدانیم، «تاریخ شفاهی بازسازی هویزه» جمع آوری خاطرات و مشاهدات افرادی است که دربازسازی منطقه هویزه فعالیت داشته‌اند.

تاریخ شفاهی بازسازی هویزه نگاهی جدید به مقوله تاریخ شفاهی جنگ است که ضمن ثبت خاطرات بازسازی هویزه به جریان بازسازی از زبان دست اندرکاران و به‌ویژه مشکلات بازسازی در سال 1361 پرداخته است.

مراحل کار
1- منابع مطالعه
 اسناد، کتاب‌ها، روزنامه‌ها و مجلات سال 1361 تا 1364که در آنها گزارش‌هایی از بازسازی هویزه وجود دارد مورد مطالعه قرار دادم. با توجه به وجود حجم زیاد این اسناد، بخشی از آنها را مورد مطالعه قرار دادم و تا حدودی در جریان علت بازسازی و مراحل بازسازی قرار گرفتم.

2- شناسایی مصاحبه شوندگان
اسناد یادشده کمک کردند، با مشارکت کنندگان و افرادی که در طی بازسازی بعنوان مسئول نقشی داشتند آشنا شوم و با برقراری ارتباط و توضیح کار و اهمیت پروژه مصاحبه شوندگان را با نحوه مصاحبه و ضبط آشنا کنم. در ابتدا بسیاری از این افراد به‌خصوص مسئولان اصلی بازسازی تمایلی به مصاحبه نداشتند. ملاقات‌های مکرر و توجیه ضرورت کار موجب شد تا بخش اصلی کار انجام شود.

3- مشکلات انجام مصاحبه
در انجام مصاحبه‌ها مشکلات فراوانی وجود داشت. از جمله اینکه برخی تمایلی به مصاحبه انفرادی نداشتند و شرط می‌کردند، در صورتی مصاحبه می کنند که چند نفر از مسئولان بازسازی هم در جلسه مصاحبه حضور داشته باشند. چون حضور آنها به دلایل کاری در استودیو ضبط امکان نداشت و احتمال آن می‌رفت که به خاطر طرح متوقف شود، بنابراین تلاش شد ضبط گروهی خاطرات انجام نشود.

4- پیاده سازی و آماده سازی منابع

مصاحبه شوندگان
در تاریخ شفاهی بازسازی هویزه با چند گروه امکان مصاحبه وجود داشت:

1- مسئولین طرح بازسازی:این گروه عبارت بودند از هیات عامل، اعضای ستاد نوسازی، مسئولان کارگاه‌ها

2- کارگران: این گروه عبارت بودند از کارگران نوسازی هویزه که از کارکنان رسمی آستان قدس رضوی بودند؛ گروه‌هایی که به صورت صلواتی در این کار سهیم بودند و همچنین زندانیان (توابین)و کارگران روزمزد.

3- ساکنان هویزه

البته این بخش از مصاحبه ها به دلیل توقف طرح متوقف شد.

مداخل و موضوعات طرح
مصاحبه‌های تاریخ شفاهی بازسازی هویزه حاوی مطالبی به شرح زیر بود.
1- زندگینامه مشارکت کنندگان در طرح بازسازی
2- علت و دلایل حضورشان در امر بازسازی
3- مشاهدات و وضعیت هویزه قبل از بازسازی
4- مسائل امنیتی منطقه جنگ زده و اقدامات تامینی
5- نحوه شروع بازسازی و مراحل کاری
6- مشارکت کنندگان و گروههای مستقر در هویزه
7- مشکلات کاری و تهدیدات هوایی
8- خاطرات و نگاه شخصی به امر بازسازی در شرایط جنگ
9- نوع و نحوه تهیه نقشه های بازسازی ،مسائل فنی و...
10- نقد و تحلیل بازسازی هویزه از دید مسئولان

شروع بازسازی هویزه

1- شناسایی منطقه، نقشه برداری از هویزه

2- تهیه نقشه منازل: تهیه نقشه منازل هویزه بر اساس سلیقه بومیان هویزه بوده است. بدین صورت که مجری طرح با تحقیق پیرامون سبک خانه های مورد علاقه ساکنان هویزه اقدام به تهیه نقشه نهایی کرده است.

3- اعزام گروه‌های نوسازی به منطقه.به علت نبودن امکانات اولیه در هویزه این گروه در مدرسه ای در اهواز مستقر می شوند و حدود دو ماه از اهواز به هویزه در رفت و آمد بودند. پس از آن محل استقرارشان به سوسنگرد تغییر می کند .با ایجاد تاسیسات آب، برق، راه، خوابگاه و آشپزخانه در هویزه گروه نوسازی در هویزه مستقر می شود.

4- ایجاد کارگاهها
کل شهر هویزه به 12 کارگاه تقسیم شد که این کارگاه‌ها هر کدام مسئولیت بازسازی قسمتی از شهر بر عهده داشتند. هر کارگاهی از لحاظ نیاز به مصالح و ... مستقل تصمیم می گرفت.

5- ایجاد تاسیسات زیر بنایی
- ساخت کارخانه یخ
- ساخت کوره های آجرپزی
- ساخت تصفیه خانه آب
- برق رسانی به هویزه،ایجاد آشپزخانه و.....

مشکلات بازسازی هویزه
الف: بعد مسافت؛ به علت دوری مشهد به هویزه مهمترین مشکل بازسازی بحث رفت آمدها و مشکلات دوری از خانواده بوده است.
ب: منطقه جنگی؛ هویزه با 100درصد تخریب، مدت‌ها اشغال نیروهای عراقی، نزدیکی به جبهه جنگ، قرار داشتن در دید دشمن از امنیت لازم برخوردار نبوده است.
ج: حملات موشکی و تهدیدات دشمن؛ طی سال‌های بازسازی (61-64) هویزه بارها هدف موشک‌های دشمن قرار گرفت و به منازل بازسازی شده خسارت وارد شد. همچنین رادیو وتلویزیون عراق بارها آن را تهدید کرد که اگر هویزه خالی نشود مجدداً به آن حمله خواهد شد. شهادت یازده نفر در طول بازسازی در پی حملات دشمن و تخریب تعدادی از واحدهای مسکونی نشان از عدم امنیت منطقه داشته است.
د: گرمای طاقت فرسا
ه: مصالح
اصلی ترین مشکل در بازسازی هویزه تامین مصالح بوده است. بر این اساس مجری طرح با هم فکری دیگر مشاوران تصمیم می گیرند با ایجاد کوره های آجر پزی ،آهک و استفاده از ماسه بادی که در منطقه فراوان بوده (نوعی بتن سبک به وجود می آورند که برای اولین بار در ایران و هویزه مورد استفاده قرار می گیرد) و با این کار بخشی از مصالح را تأمین می‌کنند.
و: در ابتدا بومیان منطقه چندان میل همکاری ندارند و یکی از علت‌های عدم همکاری آنها احتمالاً ترس از آن بوده که خانه ها در اختیار ساکنان هویزه قرار نگیرد. البته بعداً تعدادی از کارگران استان خوزستان به کار می‌پیوندند.
ز: وجود حشرات و جانوران خطرناک

مشارکت کنندگان بازسازی
کار بازسازی هویزه از سال 1361 توسط آستان قدس رضوی شروع می شود و اقشار مختلف استان خراسان، داوطلبانه و بدون دستمزد وارد عمل می‌شوند. ضمن اینکه برخی از ادارات و سازمان‌های خراسان هم با اعزام پرسنل متخصص در امر تاسیسات در بازسازی مشارکت دارند.
در طرح بازسازی هویزه عده ای از زندانیان مشهد نیز ضمن بهره‌مندی از حقوق در این طرح به‌عنوان کارگر و راننده مشارکت دارند؛ آنها 60 درصد حقوق خود را دریافت کرده و 40 درصد را صرف کارهای فرهنگی از جمله تأسیس کتابخانه‌ای در زندان می‌کنند. کارگران روز مزد نیز به کار گرفته می‌شوند.
تعدادی از کارگاه‌های بازسازی هویزه به پیمانکاران واگذار می‌شود و مجری طرح ضمن نظارت بر کار این کارگاه‌ها صرفاً در جهت تامین مصالح اقدام می کند.
به هر حال در شرایط جنگ کار بازسازی هویزه شروع و به اتمام می رسد (61تا1364). بازسازی هویزه جزء اولین بازسازی های کل کشور بوده است که تقریبا طبق پیش بینی های زمانی به اتمام رسیده است.

نتیجه طرح:
با 70 نفر از افرادی که دربازسازی هویزه مشارکت داشته اند مصاحبه هایی انجام شد که در نتیجه حدود 6780دقیقه مصاحبه یعنی 113 ساعت مصاحبه انجام شده است.

غلامرضا آذری خاکستر