نگاهی نو به تاریخ نگاری جنگ

(نگاهی به اولین همایش تخصصی اسناد دفاع مقدس)
 
نگاه به جنگ و ابعاد مختلف آن در زمینه های مختلف سیاسی – اجتماعی – اقتصادی، فرهنگی، مذهبی در چند سال اخیر مورد توجه محققان قرار گرفته است خصوصاً با وارد شدن دو واحد درسی به دانشگاه ها این موضوع ابعاد جدیدی یافته است. این مسئله که لزوم مطرح شدن نگرش های مختلف به جنگ فارغ از کلیت نظامی آن باید درصدر توجه محققان قرار گیرد، انگیزه ای بود که باعث برگزاری پنجمین همایش در موضوع جنگ با رویکرد به اسناد دفاع مقدس توسط پژوهشگاه علوم و معارف شد. بررسی چهار نشست قبلی این موضوع نشان می دهد که اکثر مسائل مطرح شده در آن چهار همایش کلی بوده و از سخنرانان خاص در موضوعات عام مانندتاریخنگاری جنگ،خاطره نگاری، ماهیت فرهنگی و... استفاده شده است. پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس با همکاری هفده نهاد مرتبط در تهران حوزه ‌هنری، سازمان تحقیقات و مطالعات مرکز اسناد و گنجینه نظامی، وزارت جهاد کشاورزی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مرکز بررسی اسناد تاریخی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس، ارتش جمهوری اسلامی ایران، بنیاد شهید و امور ایثارگران،وزارت امورخارجه، وزارت کشور، کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، دفتر امور ایثارگران قوه قضائیه، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز پژوهش و اسناد نهاد ریاست جمهوری و اداره کل آرشیوها و کتابخانه‌های صداوسیما. این همایش را برگزار نمود مشارکت این تعداد مرکز آن هم همسو در نوع خود بی نظیر به شمار می رود. پیش نشست این همایش در سال گذشته در تهران برگزاری شده بود براساس گزارش آقای فرامرزی دبیر همایش برنامه ریزی برای برگزاری این نشست از سال گذشته با همکاری سایر مراکز برگزار شد و فراخوان آن در سال جاری تهیه و به صورت الکترونیک برای محققان مربوطه ارسال گردید. تعداد60 مقاله برای همایش ارسال گردید که تعداد 13 مقاله برای ارائه و 20 مقاله نیز برای چاپ در مجموعه مقالات گزینش شده است. تاریخ همایش طبق برنامه در روزهای 28و 27 شهریور در محل سازمان اسناد ملی ایران با تلاوت قرآن در ساعت 9 شروع شد. حضور سرداران جنگ و افراد مرتبط از مراکز و شهرستانها در افتتاحییه چمشگیر بود از افرادی که در افتتاحییه حضور داشتند می توان به سردار رشید جانشین فرماندهی کل قوا در نیروهای مسلح سردار باقر زاده رئیس بنیاد حفظ و نشر آثار دفاع مقدس، سردار سوداگر رئیس پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، سرهنگ فرامرزی رئیس مرکز ملی اسناد دفاع مقدس و افراد درگیر در این حوزه مانند آقای کمره ای، حجت الاسلام فخرزاده و آقای عزیزی – دکتر نورایی ونمایندگانی از ارتش و سایر ارگانها اشاره نمود. افتتاحییه با سخنرانی سردار رشید شروع شد ایشان با اشاره به تهدیدات جنگ در گذشته و ادامه یافتن آن در زمان حال مواردی را در سخنرانی نیم ساعته خود ارائه کردند که از مهمترین آن ها می توان به دفاعی بودن جنگ تحمیلی و مظلوم بودن ملت ایران، لزوم تفسیر صحیح از جنگ، عقلانیت و تدبر در جنگ، لزوم بررسی همه جانبه به  تاریخ جنگ حتی از نگاه عراقی ها، حوزه های اجتماعی در جنگ، بی طرفی در نگارش تاریخ جنگ، لزوم اجتناب از صنفی نگری و سازمان گرایی در نگارش تاریخ جنگ، پاسخ به شبهات و مشکلات جنگ و اهمیت جامع نگری در تاریخ جنگ را می توان نام برد شاید مهمترین نکته سخنرانی ایشان از دید مراکز درگیر این زمینه ذکر خاطره ای از زمان نگارش موضوع پایان نامه دکترا ی خود بود که علی رغم موقعیت شغلی مهم مراکز از دراختیار گذاشتن  سند برای اتمام تحقیقش خودداری کرده بودند حتی باتوجه با این که موضوع وی غیرحساس و مربوط به قبل از انقلاب بوده است.وی از کلیه مراکز دارای اسناد جنگ خواست تا به مسئله دسترسی پذیری اسناد و حمایت از محققان توجه خاص داشته باشند زیرا مسئله ای  است که نمی توان با دستور و بخشنامه آن را به سادگی حل نمود. از مهمترین نکات افتتاحییه گزارش تصویری همایش توسط آقای فرامرزی بود که در نوع خود جالب توجه بود و به نظر می رسد که کاملتر و بهتر توانست ابعاد کار انجام شده بری همایش را برای بینندگان به تصویر بکشد. سخنران بعدی  جناب آقای اشعری مشاور رئیس جمهور و رئیس کتابخانه ملی بود که طی سخنان کوتاهی بر اهمیت اسناد جنگ   تأکید نمود و در ضمن به همایش 7و8 مهر تاریخ شفاهی که با رویکرد جنگ توسط سازمان اسناد وکتابخانه ملی برگزار می شود اشاره کرد. در انتهای افتتاحییه از مجموعه 16 جلدی کتاب جنگ از نگاه مطبوعات خارجی طی مراسم خاصی پرده برداری گردید که کاملترین کار در نوع خود به شمار می رود. در ساعت 10:40 نخستین نمایشگاه مراکز اسناد دفاع مقدس افتتاح شد. در این نمایشگاه مراکز مراکز مرتبط نمونه ای از اسناد خود را در زمینه مکتوب، صوتی و تصویری را به نمایش گذاشته و بوروشور، کتابچه و لیست اسناد خود را بعضاً ارائه داده بودند از ویژگیهای این نمایشگاه  میتوان به نمایش گذاشتن لوازم صوتی تصویری و تلاش نمایندگان مراکز برای ارایه توضیحات در زمینه کارهایشان و نمایشگاه جانبی کتب دغاع مقدس اشاره نمود. بعد از افتتاحییه نمایشگاه تا ساعت 2:30 که اولین نشست تخصصی برگزار شد وقت اضافه ای بود که به آن توجهی نشد وگرنه حداقل در حوزه طرح موضوع می شد نشست ابتدایی با حضور متخصصان برگزار گردد. نکته جالب درباره شروع این همایش که تا آخر نیز ادامه یافت عدم ارائه برنامه همایش به شرکت کنندگان بود که باعث سردرگمی افراد شده بود هر چند وجود برخی شخصیت های نظامی در روز اول و دوم می توانست توجیهی برای این کار باشداین امر در حاشیه حتی بربرخی بی برنامگیها و جابجایی سخنرانان ا نیز سرپوش گذاشت اما برای چنین همایشی بار رویکرد علمی یک نقص به شمار می آید. اولین نشست تخصصی همایش در ساعت 2:35 شروع شد ریاست این نشست با علی رضاکمره ای از متخصان حوزه جنگ که ید طولایی در خاطره نویسی دارندوا دکتر هاشمی بود. اولین سخنران آقای آتشگران کارشناس ارشد تاریخ و و محققان جنگ بود وی در مقاله خود باعنوان تاریخ نگاری جنگ، چالش های پیش رو،ضرورت توجه به تفکر تاریخی  باارائه طرح بحث کلی در چهارچوب علمی و سؤالات و فرضیه های اولیه زمینه های بحث را با زنماید.طرح سؤالات کلی مانند مشکلات و ماهیت مسائل موجود در تاریخنگاری جنگ، ریشه ها و دلایل آشفتگی در تارخ نگاری جنگ و فرضیه که پیش از هر اقدامی فکر اقدام شکل می گیرد شروع سخنرانی وی بود، در ادامه به چهار نگرش کلی در حوزه تاریخ نگاری معاصر اشاره و توضیحاتی درباره. نگرش شهودی، نگرش سطحی با ملاحظات اخلاقی جهت گیرانه، نگرش علمی معرفت نگر ارائه و برای هر کدام مثالهایی را طرح نمود. وی از پارادایم تحول بخشی در تاریخنگاری جنگ ایران نام برد که با تلفیق سنت تاریخنگاری قدیم با جدید یا سنت با مدرن شکل می گیرد و تأکید نمود که گفتمان عاشورایی با الهام از سخنان امام راحل مرحله بالاتری از این تاریخنگاری هاست. هر چند طرح موضوع وی در ابتدا بد نبود اما درباره طرح گفتمان عاشورایی امام توضیح کاملی ارائه  نداده و بحث کلی مقاله ابتر ماند به نظر می رسید که سخنران خود به طور کامل در حوزه بحث توجیه نشده بود به طوری که آقای کمره ای از هیئت رئیسه نیز سؤالاتی را برای باز شدن بحث ارائه و توضیحاتی تکمیلی اضافه کرداما در مجموع بحث قانع کننده ای نبود. دومین سخنران دکتر گودرزی رئیس پژوهشکده هنرهای تجسمی حوزه هنری سوره بود. سخنرانی وی بر اساس پروژه ای بزرگ بود که در سال 79 در زمینه پژوهش هنرهای تجسمی دفاع مقدس شکل گرفته بود و کلیه هنرهای تجسمی دفاع مقدس مانند سینما – تئاتر – نقاشی بجز عکس را در بر می گرفت سخنرانی وی نگاه ویژه ای به نقاشی در جنگ داشت وی بر این باور بود که نقاشی نگاه صادقانه تری به جنگ داشته و اصالت خود را حفظ نموده است وبررسی تغییرات در نوع نقاشی های دفاع مقدس بیانگر تغییر سبک و تفکرات هنرمندان در این زمینه بوده و عصاره هنر جنگ را می توان در نقاشی جستجونمود. وی هنرهای تجسمی را نوعی دیگر از اسناد جنگ دانست که باید توجه ویژه ای به آن صورت گیرد واشاره کرد اهمیت آن اگر بیشتر از اسناد مکتوب نباشد از آن کمتر نیست و باید جنگ را به صورت علمی از این نگاه نیز توجه نمود. آخرین مقاله این نشست توسط آقای میثم مطهری کارشناس ارشد بود که مقاله ای را با عنوان اعتبار سنجی مقالات تئاتر دفاع مقدس از منظر قائلیت به سندارایه نمود وی مقالات مندرج در مجلات تخصصی تئاتر ایران از سال 1363 تا پایان 1387 که بالغ بر474 عنوان در 20 هزار صفحه شده را بررسی و اشاره نمود که 116 مقاله در 25 گذشته در مورد تیاتر در مجلات به چاپ رسیده که 61 مقاله اصلاً ارجاع نداشته است و نتیجه گیری نمود که چاپ مقالات علمی در این حوزه کمتر مورد توجه بوده و بر اساس احساسات و نیازهای سالیانه نوشته شده است وی در نهایت توجه حاضران به این نکته جلب نمود که پژوهشگران آینده در مطا لعات مربوط به جنگ باید به اسناد دست اول و تخصصی دفاع مقدس دسترسی داشته باسند تا بتوانند مقالات علمی تولید نمایند. دکتر گودرزی از میان حضار تعریفی براشکال آقای مطهری بر علمی نبودن مقالات حوزه جنگ زد وچنین گفت که مقوله جنگ را باید فراتر از نوشته و تألیف دید وقطعاً تمام جوانب جنگ را نمی توان در قالب مقالات علمی منتقل نمود بلکه مقالات هنری که بیانگر جنبه های احساسی و خصوصاً در زمینه هنرهای تجسمی نگارش می شوند کمتر به جنبه های سندی توجه دارند.
نشست دوم ساعت 4:30
نشست دوم این همایش با ریاست دکتر گودرزی و آقای رزاق زاده از محققان پژوهشگاه شروع شد اولین سخنران دکتر نورایی دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان بود که سخنرانی تحت عنوان رابطه شواهد شفاهی و اسناد مکتوب در تاریخ نگاری معاصر ارائه نمود وی با تأکید بر اهمیت تاریخ معاصر بر ضرورت استفاده از همه منابع در تحقیقات تاریخ معاصر اشاره نمود  و گفت که تاریخ شفاهی با نشان دادن حیطه های جدید تاریخ نگاری وتوجه به حاشیه های تاریخی رسمی و مکتوب جنبه های مغفول یا کم نور زوایای تاریخی را روشن می کند. وی در ادامه به ماهیت منابع تاریخ شفاهی و نوع نگرش به آن از دیدگاه سندی پرداخت و به لزوم توجه به داده های حاصل از تاریخ شفاهی به عنوان شواهد شفاهی و نه اسناد شفاهی تأکید ودر مورد خاطرات گردآوری شده در حیطه جنگ و ارتباط آن با تاریخ شفاهی مباحثی را مطرح نمود. سخنرانی آخر نشست امیر حسین مردانی کارشناس ارشد علوم کتابداری بود که سخنرانی خود را تحت عنوان تحلیل پایان نامه های دفاع مقدس بین سالهای 1359- 1389 موجود در ایرانداک، پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران رائه نمود و در این مطالعه323 عنوان پایان نامه ها را از دیدگاههای مختلفی مانند جنسیت تولید کنندگان، سطح مدرک تحصیلی، پراکندگی مراکز علمی، موضوع پایان نامه و رشته های مرتبط مورد بررسی قرار داد و تصریح کرد که بیشترین موضوع کارشده درمورد بررسی آسیب شناسی پزشکی و ادبیات دفاع مقدس بوده است. هرچند کوشیده بود تا اطلاعات از جنبه های مختلف مورد تجزیه  قرار گیرد اما تحلیل های کاملی در مورد یافته ایش ارایه نداد.مهمترین ایرادی که به این مقاله گرفته شد محدود بودن آن به پایان نامه های ایرانداک بود که از پایان نامه های دانشگاه آزاد و خصوصاً دانشگاههای نظامی استفاده نشده بود.
 توجه به ادبیات نیز به علت برقراری راحت ارتباط بین جامعه و انتقال صریح و احساسی متن کار بیشتر مورد توجه بوده است در حالی که رشته تاریخ در حالی که می توانست یکی از عمده ترین موضوعات مطرح شده در زمینه جنگ باشد در رده های قبل آخر قرار داشت که بیانگر ضعف تاریخی در نگاه به جنگ و لزوم توجه علمی به تاریخنگاری جنگ بوده است. از طرف دیگر تمرکز پایان نامه انجام شده در پایتخت با توجه به گستردگی مناطق درگیر در جنگ، لزوم توجه جدی به گسترده شدن حوزه در برگیری موضوعات و دامنه جغرافیایی در سراسر کشور خصوصاً در مناطقی که بیشتر از همه درگیر در جنگ بوده اند را مشخص نمود.
آخرین نشست روز اول همایش پرسش و پاسخ در موضوع تاریخنگاری جنگ و جایگاه اسناد و مدارک بود این نشست با حضور حجت الاسلام فخرزاده مسئول تاریخ شفاهی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی و فعال در حوزه مطلعات جنگ به عنوان مجری، جناب آقای کمره ای از محققان برجسته تاریخنگاری جنگ که سالهاست در زمینه خاطرات جنگ و مبانی تاریخنگاری مشغول به پژوهش هستند و کارهای ماندگاری مانند تاریخ نگاری یا تاریخ نگری در جنگ و یادمانا را در پرونده کاری خود دارد و دکتر نورایی محقق تاریخ شفاهی و اسناد و عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان شروع شد. نوع چینش کارشناسان در این نشست به گونه ای بود که هم در زمینه جنگ و هم اسناد اطلاعاتی داشته باشند. نشست با این پرسش آغاز شد که سند چیست؟ چه چیزی را می توان سند اطلاق نمود، مراحل کار در اسناد چگونه است؟ آقای نورایی در پاسخ به این سؤال به معنا و مفهم اسناد، جایگاه آن در تحقیقات و نحوه استفاده از آن اشاراتی نمود. مهمترین مبحثی که وی اشاره نمود بحث تولید اسناد شفاهی برای آینده و لزوم توجه به شواهد شفاهی بود و با ذکر مثالی در مورد کودکان و جمع آوری اطلاعات تاریخی توسط آن ها بر این نکته تأکید کرد که ما بدنبال پاسخ به ذهنیات و سؤالات تاریخی نسل خودمان هستیم در حالی که باید به نیازهای تاریخی آیندگان و خواست آن ها نیز توجه داشته باشیم. آقای کمره ای بحث را با این سؤال آغاز کرد که آیا اسناد کتبی تنها راه انتقال اطلاعات می باشند و اگر در تاریخ گذشته کتابت تنها راه انتقال اطلاعات و وقایع نبود
آیا امروز توجه به این زمینه این قدر زیاد بود؟ این سؤال وی در واقع اعتراضی به توجه بیش از حد به تاریخ رسمی جنگ و وقایع نظامی آن  است وی تأکید کرد که با توجه وجه الوجوه بودن جنگ گستره غیر رسمی آن اگر مهم تر از رسمی نباشد کمتر از آن نیست و موضوعاتی مانند فلکور و شعر جنگ، مزار نوشته ها، لالایی های مادران شهید در زمره موضوعاتی است که باید مورد توجه دست اندرکاران قرارگیرد و مهم ترین نکته دیگری که اشاره نمود رد نظر دکتر نورایی درباره تولید سند بود وی معتقد بود که سند تولید نمی شود بلکه بازشناسی شده و توسط محقق یا مراکز معرفی می گردد. زمان یک ساعته این نشست با توجه به اهمیت موضوع کم می نمود اما خستگی شنوندگان که معمولاً در آخر ساعات همایش گریبانگیر همه می شود بار مثبت آن را تا حدی کاسته بود والا مسائل زیادی مانند خاطره و تاریخ شفاهی، تفکر تاریخی در جنگ، عینیت در تاریخ جنگ و... بود که باید به آن پرداخته می شد.
روز دوم 28/06/1389
اولین نشست روز دوم سر ساعت 9:10 شروع شد هر چند که مانند روز اول برنامه همایش در میان حضار توزیع نشده و اکثر نمی دانستند که چه سخنرانی هایی ارائه خواهد شد.هیئت اولین نشست جناب آقای درودیان از متخصصین حوزه جنگ که سابقه کارهای ارزشمندی مانند پرسش های اساسی جنگ را در کارنامه خود دارد و دکتر نورایی بود اولین سخنران نشست آقای غلامرضا عزیزی مدیر پژوهشکده اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی بود وی که تجربه در موضوع آرشیو دارد مقاله ای را تحت عنوان ملاحظاتی در دسترسی به اسناد با نگاهی به اسناد دفاع مقدس ارائه نمود وی برای مشخص کردن وظایف آرشیوها در خصوص دسترسی پذیری اسناد و محدودیت های اعمال شده از سوی آرشیوها پرداخت و سعی نمود تا بین تلاش آرشیوها برای جذب مخاطب و برخی اقدامات  آن ها در اعمال محدودیت ها ی آرشیوی نقطه تعادلی را معرفی نماید. در ادامه او به وضعیت اسناد دفاع مقدس پرداخت و در مورد سیاست دسترسی به اسناد دفاع مقدس نکاتی را بیان کرد.
دومین سخنران آقای مولایی بود که مقاله ای با عنوان ضرورت تأسیس مرکز اسناد نظامی با رویکرد اسناد دفاع مقدس را ارائه نمود عنوان مقاله وی نوید ارائه موضوعی نو را می داد که وی نتوانست چنانچه باید آن  را ارائه نماید اما مسأله خوبی که توسط او مطرح شد لزوم بازنگری در توجه به اسناد جنگ و جداسازی اسناد عادی از محرمانه با تشکیل تیم قوی بود تا معیار صحیح و قانونی بر ارزشیابی اسناد جنگ حاکم شده و دخالت سلیقه و دیدگاه در آن کم گردد. بحث مهم دیگری که توسط وی ارائه شد توجه به اسناد جنگ از منظر حقوقی بود که مثالی نیز در زمینه اسناد مشخصی رد و بدل شده بین فرماندهان که بیشتر حالت نامه داشته و جایگاه حقوقی آن بود که جای بحث بیشتری در آینده دارد.
سخنران بعدی مهندس پرتوی بود که مدیریت الکترونیکی اسناد و مدیریت اسناد عنوان مقاله وی بود. عنوان سخنرانی وی اشاره به نکته ظریفی داشت که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. اسناد الکترونیکی که ماهیت دیجیتال داشته و نسخه چاپی از آن وجود ندارد و مدیریت اسنادی که نسخه چاپی داشته و نسخه دیجیتال از آن تهیه شده است که دو نوع متفاوت اسناد دیجیتال می باشد. وی با اشاره به این موضوع به صورت کوتاه  به بررسی خاستگاه و پیشینۀ دیجیتالی کردن مدارک پرداخت و استانداردهای مختلفی که برای این کار مورد استفاده قرار می گیرد را به صورت کلی توضیح داد ودر ادامه نگاهی به روند کلی دیجیتال سازی در ایران داشته و بر این نکته تأکید کرد که علی رغم اقدامات صورت گرفته تا کنون دیجیتال سازی مدارک هنوز در ابتدای راه قرار داشته و کار زیادی باید در این زمینه صورت بگیرد خصوصاً در زمینه استانداردهای دیجیتال سازی باید کار زیادی صورت گیرد اصل مقاله او در واقع تجربه دیجیتال سازی مرکز اسناد بنیاد شهید بود که با توجه به کمبود وقت بسیار گذرا به آن پرداخت و جا دارد تا این مسأله مهم یعنی دیجیتال سازی اسناد دفاع مقدس توجه بیشتری گردد.
اولین نشست صبح در مجموع درباره آرشیوها، سیاست آرشیوی، چگونگی توجه به آرشیو در اسناد دفاع مقدس و لزوم تسهیل منابع در این زمینه بود.
بعد از استراحتی کوتاه دومین نشست صبح تشکیل شد. هیئت رئیسه این نشست دکتر ططری و سرتیپ بازنشسته بختیاری از محققان حوزه جنگ در زمینۀ ارتش به شمار می رود. اولین سخنران ابوالفضل حسن آبادی سرپرست گروه اسناد و دانشجوی دکترای تاریخ محلی بودکه مقاله ای با عنوان نقش آرشیوهای منطقه ای در مدیریت اسناد جنگ ارائه نمود وی قبلا نیز در زمینه آرشیو و انواع آرشیوها در دو همایش ملی آرشیو مقالاتی را ارائه داده بوداو در ین مقاله با اشاره کلی به اهمیت آرشیوها و نقش آنها در مدیریت اسناد با طرح این سؤال که آیا آرشیو جنگ در ایران وجود دارد یا خیر؟ و انواع آرشیوهای جنگ در ایران چیست؟ به بررسی کلی وضعیت آرشیوهای جنگ در دنیا پرداخت و توضیحاتی کلی در مورد انواع آرشیوهای جنگ مانند آرشیوهای ملی، آرشیوهای موضوعی، آرشیوهای منطقه ای، آرشیوهای شفاهی ارایه داد وسپس به بررسی وضعیت آرشیو های جنگ در ایران پرداخت و مراکزی را که در ایران در این زمینه فعالیت می کنند معرفی نمود و ویژگیها و نقاط ضعف و قوت مراکز در ایران و خارج را به صورت کلی ارائه کرد.در ارزیابی نهایی ضمن ارائه پیشنهادات و راهکارهایی برای دسترسی صریح به اطلاعات بر اهمیت نقش آرشیو های منطقه ای در مدیریت اطلاعات در ایران  تأکید کرد زیرا با توجه به پراکندگی مراکزی مانند بنیاد حفظ آثار، بنیاد شهید، سپاه و..... که در زمینه جنگ در شهرستانها کار می کنند لزوم مدیریت بر تولید اسناد خصوصاً در زمینه تاریخ شفاهی بسیار ضروری می باشد و با اشاره بر اهمیت آرشیو های منطقه ای در حفظ هویت محلی مناطق بر تشکیل این آرشیو ها خصوصاً در مناطقی که بیشتر درگیر در جنگ بوده اند، تأکید کرد. سخنران دوم خانم نسرین نگاهبان کارشناس ارشد سازمان اسناد بود که مقاله ای را با عنوان اسناد دفاع مقدس و فعالیت های آرشیوی مرتبط با آن را ارائه نمود وی در ابتدا تعریفی از اسناد جنگ را ارائه داد وشروع اسناد جنگ را از زمان گزارش عملیات جنگ به صدام اعلام کرد هر چند که در پاسخ به سؤالی که اسناد شکل گیری زمینۀ های جنگ  را در زمره اسناد جنگ برشمرد آن را تصحیح نمود. او مراحل مختلف کار در آرشیو و راههای مختلف جمع آوری اسناد جنگ، چگونگی ساماندهی آن ها را قالب کارهایی که در آرشیوها صورت می پذیرد را توضیح داد و کارهای کلی که پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس بایددر زمینه آرشیو اسناد انجام دهد را معرفی نمود. آخرین سخنران این نشست دکتر سید کاظم حافظیان رضوی عضو هیئت علمی سازمان آموزش، تحقیقات و ترویج جهاد کشاورزی بود که سخنرانی با عنوان پاسداری منابع اطلاعات مدارک جنگ در خدمت صلح پایدار را ارائه نمود وی از ارائه توضیحاتی درموردآرشیوباتوجه به توضیحات سخنرانان قبلی خودداری کرد وی هدف اصلی از این مقاله را ارائه رهنمودهایی به دست اندرکاران گردآوری، سازماندهی و اشاعه حوزه جنگ معرفی و رسالت اصلی آن ها را معرفی و مستند سازی مظلومیت مردم ایران به جهانیان دانست و نکاتی چند را به عنوان توصیه مانند توجه به قومیت ها،اقلیت ها به مراکز اسناد جنگ ارائه کرد از نکات جالب سخنرانی وی ورود محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام به سالن بودکه چند دقیقه آخر سخنرانی وی را تحت الشعاع قرار داد و جالب آنکه وی داشت در مورد قومیت ها و جنگ صحبت می نمود و آقای رضایی را درزمره قومیت ها معرفی نمود. ورود آقای رضایی برای حضاری که برنامه های همایش را نداشتند غیر منتظره بود. قبل از سخنرانی ایشان سردار سوداگر چند دقیقه ای درباره اهمیت اسناددفاع و علت برگزاری همایش گزارشی را بیان کرد در ادامه آقای رضایی سخنرانی مبسوطی درباره جنگ ارائه نمود وی جنگ را دومین رویارویی با غرب دانست که بعد از انقلاب اسلامی رخ داد وی بیان کرد که مهمترین وظیفه مراکز اسناد جنگ مستند سازی وقایع و حوادث و حفظ هویت آنهاست و با یادی از سرداران گمنام، انتقال وقایع و دلایل حوادث به آینده را ضروری دانست آقای رضایی راست آزمایی اسناد و وقایع نگاری صحیح بر اسناد را کار مهمی دانست که محققان جنگ باید به آن توجه داشته باشند و در حوزه تحلیلهای که از گذشته درباره جنگ رسیده، منطق آزمایی را بهترین راه حل برای سنجش آن دانست. وی انتقال فرهنگ از گذشته به آینده را بسیار مهم دانست و جنگ سوم با غرب را نه نظامی بلکه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی دانست از فرازهای مهم سخنرانی وی می توان به احیا شدن  امواج مرده لبنان و فلسطین توسط دفاع مقدس،کم رنگ شدن حماسه آفرینی هابه علت  کثرت قهرمان در دوران دفاع مقدس،تضعیف دفاع مقدس  توسط بعضی‌ها با «روحیه انقلابی‌گری جدید»،عدم کارهای علمی در زمینه اسناد که منجر به برداشت‌های متفاوت از جنگ شده، پیشنهاد طراحی سایتی در زمینه اسناد دفاع مقدس وپیروز شدن  نسل سوم و چهارم با استفاده از دفاع مقدس اشاره نمود.بااتمام  سخنرانی وی نشست صبح تمام شد.
نشست بعدازظهر با دو سخنرانی ادامه پیدا کرد هئیت رئیسه این نشست خانم زرین کلک ار متخصصان ارزشیابی اسناد و مدیرات سازمان اسناد و دکتر هاشمی بوداولین سخنران آقای بود که مقاله ای درباره سامانه اطلاعات جغرافیای جنگ ارائه کرد. وی به ایجاد وب سایتی برای جمع آوری اطلاعات جغرافیایی در مورد مناطق جنگی اشاره کرد که کلیه نقشه های مربوط به جنگ را به صورت دیجیتالی در آورده است و از عدم همراهی بعضی از مراکز برای ارائه نقشه هایاد نمود و با تأسف ذکر نمود که تاکنون درباره تهیه مناطق جنگی خارجی ها بهتر از ما کار کرده و معمولاً نقشه های تهیه شده توسط آن ها اولین موارد بازیابی در اینترنت می باشد و هدف نهایی از جمع آوری اطلاعات را ترسیم دقیق نقشه های مناطق عملیاتی به همراه کلیه اطلاعات مرتبط با هر عملیات ذکر نمود. آخرین سخنران همایش آقای احمد یاراحمدی کارشناس ارشد مدیریت امور دفاعی و مسئول سابق واحد پرسنلی لشکر در دوران دفاع مقدس بود که به صورت موردی لشکر 17 علی بن ابی طالب را از نظر مدیریت منابع نسانی مورد بررسی قرار داده بود و از ابعاد مختلفی مانند کاشت اطلاع رسانی، شناسایی، گزینش و استخدام تا ساماندهی و آموزش، داشت معرفی و به کارگیری ارائه خدمات مختلف روحی، روانی، مادی، بهداشتی، ارزشیابی عملکرد و برداشت (جبران خدمات و ایثارگری) آن را ارزیابی و بر این مدعا بود که مدیریت منابع انسانی در این لشکر قابل تعمیم به سایر نیروهای مسلح می باشد. ساختار این مقاله خوب و ارائه خوبی داشت اما نکته مبهم آن چگونگی ارتباط آن با اسناد دفاع مقدس بود که بخوبی تبیین نشد شاید از این نظر که چگونگی مدیریت تولید اسناد دفاع مقدس برای آینده نیز باید مدنظر قرار گیرد، بتوان محتوای آن را بیشتر مورد بررسی قرارداد. بعد از اتمام سخنرانی های همایش نوبت تقدیر از دست اندر کاران و سخنرانان برگزیده رسید در قسمت دست اندرکاران از اعضای هیئت علمی آقای دکتر ططری، حجت الاسلام فخرزاده، آقای کمره ای و دکتر نورایی تقدیر شد و در قسمت سازمانها از سپاه، ارتش، جهادسازندگی، صداوسیما، قدردانی گردید. قسمت آخر این همایش سخنرانی سردار باقرزاده رئیس بنیاد حفظ آثار و نشر دفاع مقدس بود که در واقع با بیانات مبسوط خود جمع بندی از مطالب ارائه شده در همایش را ارائه کرد. وی کلیت اطلاعات را در دوازده محور کلی دسته بندی نمود :
1- تشکیل تیمی از افراد متخصص وقوی برای کارها و بومی سازی
2- همیاری و همکاری مراکز اسناد دفع مقدس برای جمع آوری، ثبت، ذخیره سازی و بازیابی
3- تهیه دستورالعمل اجرایی با استفاده از تجارب دیگران
4- تعریف درست از اسناد دفاع مقدس
5- نظام شناسایی،جمعآوری و سازماندهی اسناد
6- نظام پردازش و ذخیره سازی
7- نظام بازسازی اسناد
8- نظام انتقال، مبادله و توزیع
9- حل تعارضات در حوزه بهره گیری دفاع مقدس
10- نظام اعتبار و صحت اسناد
11- نظام چگونگی نقد محتوایی اسناد و اقوال
12- نظام چگونگی توسعه منابع اسناد
13- نظام اولویت گذاری در نوع اسناد
14- نظام چگونگی جنگ اسناد با دشمنان
15- بحث امنیت اسناد جنگ
16- لزوم یکجا سازی اسناد جنگ
17- لزوم حفظ بی طرفی در اسناد
البته ایشان 12 مورد کلی را مطرح نمود که مواردی دیگر با توجه به محتوای سخنرانی به آن اضافه گردید. وی در ادامه برای هریک از موارد فوق توضیح جداگانه ای دد. طرح مباحث توسط ایشان هرچند به نظر زیاده از حد جزیی شد اما پیگیری برخی از پیشنهادات می تواند در راستای اهداف همایش مؤثر باشد. بهرحال اولین همایش نقاط ضعف و قوت به پایان رسید بررسی چهار نشست قبلی این موضوع نشان می دهد که اکثر سخنرانان در آن ها ثابت بوده و برای اولین با این تنوع موضوع و سخنران رعایت شده است. مهمترین نکات حاشیه ای که درباره این همایش می توان ارائه نمود.
1- فراخوان همایش ورؤس آن نشان می داد که کار زیادی بر روی پیش زمینه آن صورت گرفته است چنانچه گزارش آقای فرامرزی دبیر همایش حاکی از این امر بود و پیش نشستی برای تبیین موضوعات آن در حال 88 برگزار شده بود اما اعلام فراخوان برای عموم و متخصصان دیر بود هر جند ارسال فراخوان از طریق پست الکترونیک کار خوبی بود.
2- تعداد مقالات ارائه شده برای همایش مناسب بود اما زمان بندی صحیح برای مقالات رعایت نشد و برخی مقالات از لحاظ محتوا و ارائه زمان بیشتری را می طلبید.
3- زمان بندی همایش در دو روز به خوبی رعایت شد اما وقت صبح با توجه به سخنرانی افتتاحیه
4- و نمایشگاه دچار آشفتگی شد و جا داشت تا از زمان صبح روز اول استفاده بیشتری می شود.
5- برگزاری نمایشگاه اسناد دفاع مقدس و مشارکت نهادهای مرتبط در این زمینه تاکنونبا چنین وسعتی نظیر نداشت اما نگاه مراکز به این نمایشگاه بیشتر از آن که کاربردی باشد تبلیغاتی بود و کمتر در مورد منابع جنگ و جایگاه خود بوروشور چاپ شده یا اطلاع رسانی گردیده بود و باید برای سالهای آینده رویکرد عملی به نمایشگاه داشت.
6- سطح علمی مقالات در مجموع متوسط بود و نویسندگان با نگاه از درون و هم بیرون به جنگ پرداخته بودند باید با برنامه ریزی بیشتر در آینده کارهای قوی تر را جمع آوری نمود.
7- نشست های تخصصی غیر از آخر روز اول در همایش نبود برگزاری چنین همایشهایی که با رویکرد علمی می باشد باید نشست های تخصصی و حتی کارگاهی قویتری داشته باشد خصوصاً بعد آموزش باید کاملاً مدنظر قرار گیرد.
8- عدم ارائه برنامه همایش در نوع خود منحصر به فرد بود و در جای دیگر سابقه نداشت هر چند حضوربرخی سخنرانان که بعد امنیتی داشتند این امر را تا حدودی توجیه می کرد اما برگزاری همایش با شاخصه علمی باید برنامه ریزی قوی تری همراه داشته باشد.
9- نکته ای که در حاشیه همایش بر آن تأکید شد حضور قویتر مراکز علمی در گسترش فرهنگ جنگ بود هر چند با دو واحد درسی هم اکنون جنگ در دانشگاهها تدریس می شود اما واقعیت این است که هدف غای از این کار نه برگزاری دو واحد درسی بلکه ورود علمی به مبحث جنگ توسط محققان دانشگاهی است که زمینه آن باید فراهم شود.
10- نگرانی نسبت به تولید شواهد شفاهی برای آینده نیز مسئله مهمی است که باید بدقت مدنظر قرار گیرد. علاوه بر آن چه از گذشته به ارث رسیده که برای جمع آوری، سازماندهی آن باید برنامه ریزی نمود دغدغه عمده چنین مراکز در شهرستانها برای تولید منابع شفاهی از طریق مصاحبه است که باید نظارت بیشتری بر آن ها صورت گیرد و پیشنهاد تأسیس آرشیوهای منطقه ای برای این امر باید جدی تر بررسی گردد.
11- این همایش اولین نشست علمی در زمینه اسند جنگ بود که مقالات مرتبط و غیر مرتبط در آن دیده شد در مجموع بسیاری از مباحث مطرح شده باید دوباره مورد بررسی بیشتر قرار گرفته و نشست های تخصصی با حضور اندیشمندان مرتبط به صورت کوچکتر اما کاربردی تر برگزار شود که می توان به موضوعاتی مانند مدیریت اسناد الکترونیک جنگ، تشکیل مرکز ملی مستقل اسناد جنگ، تشکیل آرشیوهای منطقه ای برای مدیریت اسناد جنگ، باز تعریف مجدد از اسناد و جنبه های متعدد آن، انتشارات جنگ و خروجی های متعدد مبتنی بر اسناد اشاره نمود.
12- با توجه به حضور همه مراکز اسناد در تهران جای مرکز اسناد آستان قدس به عنوان بزرگترین مرکز در خارج از تهران خالی بود باید با ارتباطات بیشتر در آینده این نقص جبران گردد از طرف دیگر برنامه ریزی آینده مبتنی بر وجود یک آرشیو مستقل و بزرگ منطقه ای تلاش بیشتری برای مطرح شدن حداقل در سطح شرق کشور می طلبد وجود مراکزی که در خراسان اقدام به جمع آوری و نگه داری اسناد جنگ می نمایند و تجربه آرشیوی کمی برای انجام آن دادند این وظیفه که باید تجربیات این مرکز با ارتبط بیشتر با این مراکز به آن منتقل شود را سنگین تر می نماید تا این هدف مهم را بتواند هر چند بیشتر نمادینه نمود
13- در حاشیه این همایش با دست اندکاران اسناد دفاع مقدس در خراسان ارتباط هایی برقرار گردیدآقای سهیلی مسئول بنیاد حفظ آثار و آقای شم آبادی از جهاد سازندگی که کارهایی را در حوزه جنگ انجام داده بودند. با توجه به اهمیت هماهنگی در حوزه آرشیو اسناد جنگ قرال شد تا با ارتباط بیشتر زمینه شکل گیری شورای عالی اسناد دفاع مقدس در خراسان به وجود آید.

ابوالفضل حسن آبادی