خاطراتی از سفر دکتر حبیبی به یونان

اشاره: در این مقاله شخصیت سیاسی و فرهنگی مرحوم دکتر حسن حبیبی و بازگشت وی در سال 1357 پس از 15 سال زندگی در فرانسه و در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی به ایران، مورد نظر نیست بلکه سفر «رسمی» وی به عنوان معاون اول ریاست جمهوری به کشور یونان در روزهای اول الی سوم اسفند 1375 مدنظر است. این نخستین باری بود که معاون ریاست جمهوری ایران رسما به یک کشور عضو اتحادیه اروپا سفر می‌کرد:
 

دکتر حبیبی در اول اسفند 1375 و در راس یک هیات عالی رتبه سیاسی- اقتصادی و برای یک سفر سه روزه وارد آتن پایتخت یونان شد. این اولین سفر یک مقام عالی‌رتبه به این کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی و 36 سال پس از افتتاح رسمی سفارت ایران در اول خرداد 1339ش صورت می‌گرفت. هرچند روابط دو کشور در سال 1240 شمسی آغاز شده بود و سفیر وقت ایران در دربار استانبول نزد دولت یونان سفیر آکردیته (1) شده بود، اما در 13 تیر 1323ش یعنی در دوران جنگ جهانی دوم جهانی که یونان به اشغال آلمان نازی در آمد و دولت در تبعید آن کشور در قاهره تشکیل شد ایران کاردار موقتی (2) را نزد دولت تبعیدی یونان مامور کرده بود.
نگارنده که خود از ابتدای سفر در جریان این رویداد بود و از نزدیک آن را دنبال می‌کرد، در طول سفر خاطرات سفر را فارغ از اینکه این خاطرات آیا روزی بکار خواهد رفت یا خیر آنرا به نگارش درآورد. ساعاتی قبل از ورود ایشان به پایتخت چهار میلیونی یونان، خیابان‌های اصلی شهر آتن و بویژه اطراف پارلمان و میدان اصلی شهر (سینداگما- Constitution Square – قانون اساسی) با پرچم‌های جمهوری اسلامی ایران تزئین شده بود و این رسم تشریفاتی دولت یونان در استقبال رسمی از یک مقام عالی‌رتبه کشور میهمان بود. وی و هیات همراه در هتلGrande Bretagne  بعنوان یکی از قدیمی‌ترین و تشریفاتی‌‌ترین هتل‌های شهر که ویژه میهمانانی در این سطح است، مستقر شدند. وی با حضور در کاخ نخست وزیری مورد استقبال رسمی آقای کاستاس سیمیتیس نخست وزیر وقت یونان و اعضای کابینه دولت قرار گرفت. (3)
در دیدار وی با نخست وزیر، دکتر حبیبی روابط ایران با اتحادیه اروپا را با وجود فراز و نشیب‌هایش تا آن زمان خوب توصیف و تاکید داشت بیشترین حجم مبادلات اقتصادی ایران با کشورهای عضو اتحادیه اروپا است. وی در خصوص اختلافات دیرینه یونان و ترکیه که در دهه‌های اخیر دائما تنش آفرین بود و آمادگی میانجیگری تهران در این خصوص نیز تاکید داشت «با نخست وزر یونان گفتگوهایی انجام شده و ما امیدواریم دوستان ما به تفاهم کامل برسند، هرچند میانجیگری تحمیل شدنی نیست اما اگر دوستان از ما بخواهند آماده‌ایم تا شرایط نشستن پای میز مذاکره و حل اختلاف‌های آتن – آنکارا را فراهم آوریم. در صورتی منطقه به شکوفایی خواهد رسید که میان کشورهای این منطقه اختلافی نباشد و دوستی بر اساس قواعد بین‌المللی بر روابط کشورها حاکم شود.»
پیشنهادی که هرچند با عدم استقبال طرف یونانی روبرو بود اما بنظر می‌رسد در آن شرایط تاریخی نوعی ابتکار طرف ایرانی در عرصه منطقه تلقی می‌گردید. نخست وزیر یونان اعلام داشت کشورش علاقه‌مند است روابط خود را با ایران هرچه بیشتر گسترش دهد و انجام سفرهایی در سطح مقام‌های بلندپایه دو کشور بیانگر این حقیقت است که مسئولان ایران و یونان هر دو به توسعه این روابط علاقمند هستند. توسعه روابط آتن به عنوان عضو اروپا با کشورهای خاورمیانه به ویژه ایران ضروری است. وی از همکاری‌های سه جانبه میان ایران، یونان و کشورهای بالکان و قفقاز استقبال کرد.
به گفته دکتر حبیبی ایران پل ارتباط اروپا با آسیای مرکزی و قفقاز خواهد بود و کشورهای اروپایی دوست ایران می‌توانند برای توسعه همکاری ها با آسیای مرکزی و قفقاز از تجارب و موقعیت استراتژیک ایران در منطقه سود ببرند. این دیدار در حالی برگزار می‌شد که گروهی از کارگران این کشور در اعتراض به وضعیت اقتصادی و درخواست افزایش حقوق خود تظاهراتی در سطح شهر برگزار می‌کردند که حتی فریادهای آنان در کاخ نخست وزیر نیز به گوش می‌رسید. نخست وزیر یونان با خونسردی کامل در پاسخ به پرسش دکتر حبیبی مبنی بر اینکه خواسته‌های آنها چیست و آیا نخست وزیر از وسعت و نتایج این اعتصاب نمی‌ترسد؟ پاسخ داد: «در یونان چنین اعتراضاتی کاملا طبیعی است و مشکلی برای دولت ها ایجاد نخواهد کرد». آقای سیمیتیس در دو دوره نخست وزیری خود علی رغم فشار جناح های ناراضی داخلی حزب، محور اصلی فعالیت خود در امور داخلی را تثبیت وضعیت اقتصادی، تقویت دولت از طریق نوسازی دستگاه دولت، بالا بردن سطح نظام آموزشی و بهبود سطح زندگی مردم قرار داد.
دکتر حبیبی در ادامه سفر با آقای کنستانتین استفانوپولوس (4) رئیس جمهوری وقت یونان و یکی از شخصیت‌های با نفوذ و محبوب این کشور که وی نیز در سال 1378 به تهران سفر کرد، دیدار دوجانبه داشت. وی در این دیدار تاکید کرد ضرورت دارد تجربه همکاری‌های موفق ایران و یونان در بوسنی در منطقه آسیای مرکزی تا بالکان نیز تکرار شود و دو کشور با اتکاء به سابقه دیرینه فرهنگی و تمدن غنی خود برای صلح و ثبات منطقه تلاش کنند. ایران آمادگی دارد از روابط خوب خود با ترکیه و یونان و کشورهای مسلمان و عربی در برقراری صلح و ثبات در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز در بالکان استفاده نماید.
رئیس جمهوری این کشور نیز در پاسخ تاکید داشت:«ایران کشور بزرگی است که نقش مهمی در منطقه دارد و یونان خواستار توسعه روابط خود با کشورهای اسلامی و منطقه است و در تحقق این هدف اهمیت ویژه ای برای ایران قائل است. یونان نقش ثبات ایران در منطقه خاورمیانه را تائید می‌کند و خواستار توسعه روابط همه جانبه با ایران است.» وی با تاکید بر مواضع صلح‌طلبانه یونان در برخورد با بحران‌های منطقه ای از مواضع دوستانه تهران برای برقراری صلح و ثبات در منطقه تشکر کرد.
در جریان این سفر آقای مسیتوتاکیس (5) رئیس حزب نئودموکراسی یونان نیز با دکتر حبیبی دیدار کرد. به گفته این شخصیت صاحب نفوذ وقت یونان، ایران از سیاست روشنی پیروی می‌کند و ما علاقه‌مند به گسترش روابط با ایران هستیم. کار مشترک ایران و یونان در بوسنی تجربه مفیدی برای همکاری های آینده دو کشور است. در این سفر خانم پاپاریگا دبیر کل حزب کمونیست این کشور که هم اکنون نیز ریاست این حزب را در اختیار دارد، با دکتر حبیبی دیدار کرد.
معاون ریاست جهموری در دومین روز این سفر با آقای آوراموپولوس (6) شهردار آتن نیز دیدار و نشان عالی شهروندی آتن را دریافت کرد. این مقام یونانی هنگام اهدای این نشان تاکید داشت« اهدای عالی‌ترین نشان شهروندی آتن به ایشان، نشان از عمق دوستی دو ملت است». حبیبی نیز تاکید کرد:« ملت‌های یونان و ایران جزء معدود ملت های تمدن سازی هستند که در طول تاریخ توانسته‌اند هویت خود را حفظ کنند و استوار بمانند و سفر من به آتن نیز سفری است که در آن پیام همکاری و دوستی نهفته است.» 
دیدار با اعضای انجمن دوستی ایران و یونان از دیگر برنامه‌های تنظیم شده در این سفر بود. حبیبی در نشست با اعضای این گروه تاکید کرد باید تلاش داشت روابط دو ملت را نزدیکتر کنیم. ما براساس سوابق تاریخی و تمدنی علاقه‌مند هستیم که روابط دولت و ملت ایران و یونان هرچه بیشتر توسعه یابد. در این نشست دکتر ولگاریت استاد دانشگاه الهیات آتن اعلام داشت انجمن دوستی ایران و یونان هر روز وسیعتر و قوی تر می‌شود و نقش عمده ای را در نزدیکی دو ملت ایفا می‌کند. در دیدار با اعضای این انجمن در خصوص موضوعاتی همچون موقعیت کنونی ادبیات و موسیقی در این کشور گفتگو شد. پرسش‌های دکتر در این نشست نشان داد که ایشان در این خصوص نیز دارای اطلاعات خوبی است.
در این سفر دکتر حبیبی همچنین با آقای «کاکلامانیس» (7) رئیس وقت پارلمان از اعضای عالی‌رتبه حزب سوسیالیست دیدار کرد. به گفته وی این کشور گفتگوهای دکتر حبیبی را مفید و سازنده ارزیابی می‌کند و دو کشور فصل جدیدی از همکاری اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و پارلمانی را آغاز کرده‌اند. پارلمان آماده است تا قوانینی را که به توسعه روابط  تهران – آتن کمک می‌کند به تصویب برساند. وی به سابقه انقلابی مردم ایران در کسب استقلال و آزادی اشاره و اظهار داشت:«انقلاب ملت ایران علیه استبداد ریشه در فرهنگ مردم دارد و طبیعی است پس از وقوع یک انقلاب بزرگ تبلیغات منفی علیه ملتی انقلابی که نمی‌خواهد تحت حاکمیت بیگانه باشد، فراگیر شود. یونان همانطور که در شرایط سخت انقلاب در کنار ایران بود در شرایط کنونی  نیز در کنار ایران خواهد بود. آتن شرایط کشور انقلابی ایران را درک می‌کند و مایل است روابط گسترده‌ای را در ابعاد سیاسی – فرهنگی و اقتصادی با تهران برقرار کند. مذاکراتی که در خصوص مشکلات منطقه به ویژه بالکان و قفقاز و بوسنی انجام شد روشنگرانه و ارزنده بود.»
در جریان اقامت دکتر حبیبی در آتن، آقای چوخاجوپولوس (8) وزیر دفاع غیر نظامی یونان با حضور در محل اقامت طرف ایرانی با ایشان دیدار کرد. دکتر یکبار دیگر فرصت را مغتنم شمرد و با اشاره به آثار تخریبی افزایش تشنج در منطقه تاکید کرد اختلاف‌های ترکیه و یونان بدون دخالت قدرت های خارجی از طریق گفتگو و روش‌های مسالمت‌آمیز قابل حل است. کشورهایی نظیر یونان که دارای سابق فرهنگی و تمدن دیرینه هستند باید تلاش کنند از طریق مذاکره و گفتگوهای صلح آمیز نقاط بحرانی منطقه را آرام و به صلح نزدیکتر کند. امکان حل اختلاف میان ترکیه و یونان از طریق مذاکره وجود دارد  و در چنین شرایطی استفاده از راههای قهرآمیز به نفع منطقه  و هیچ یک از طرفین نیست.» در آخرین روز اقامت ایشان در یونان، دیدار با دانشجویان زبان فارسی و ایرانیان مقیم یونان تنظیم گردید. در این نشست دکتر حبیبی تا حدودی از چارچوب‌های رسمی خارج شد و در گفتگو با دانشجویان در سخنانش ریشه های طنز نمایان شد. در این نشست اهمیت آموزش زبان فارسی در خارج از مرزهای ایران مورد بحث و گفتگو قرار گرفت.
در آخرین ساعات حضور دکتر حبیبی وی با حضور در معبد دلفی (Delphi) از این مکان تاریخی بازدید کرد. بسیاری از کسانی که رشته حقوق و فلسفه می‌خوانند بسیار مشتاق‌اند از این مجموعه فرهنگی دیدار نمایند. دلفی نام مکانی باستانی در 200 کیلومتری پایتخت است. یونانی‌ها دلفی را مرکز زمین میپنداشتند و آن را ارج می‌نهادند. این شهر باستانی و کوچک بر فراز کوه‌ها در یونان خود نمایی می‌کند. محل این عبادتگاه بسیار وسیع بوده و بر روی دامنه یک کوه که به دره‌ای زیبا اشراف دارد، قرار گرفته است. دلفی با اساطیر یونانی پیوند عمیق دارد. دلفی به خاطر وجود «معبد آپولو» (9) در آن از شهرت ویژه‌ای برخوردار است. یونانیان باستان هشت قرن پیش از میلاد مسیح، دلفی را مرکز جهان می شناختند و در آن معبدی برای خدای آپولو بنا کردند که در این معبد آپولو به واسطه یک فرشته با مردم سخن می‌گفت و مشکلات آنها را پاسخ می‌داد و آن ها را حل فصل می‌کرد! معبد دلفی، در سال ۳۹۰ پس از میلاد توسط رومی‌ها تعطیل و بسته شد، تا اینکه در دهة ۱۹۳۰ باستانشناسان، دلفی را از زیر خاک بیرون آوردند. مهم‌ترین قسمت‌های دیدنی این معبد، شامل محراب و عبادتگاه مقدس مجموعه آپولو، سالن تئاتر، میدان اسب سواری، محل استقرار پیشگویان و  مجسمه برنز ارابه‌ران در موزه دلفی است.
این سفر بازتاب وسیعی در سه شبکه تلویزیونی دولتی بنام‌هایErt-1 ،Net  و Ert-3 داشت و اخبار و تصاویر آن در روزنامه‌های پرتیراژ تانه‌آ، الفروتیپیا، آوگی، الفتروس تیپوس، استیا، ورداینی و آپوگوماتینی منتشر شد. رسانه‌های گروهی در یونان، بعنوان مراکز پر نفوذ این کشور محسوب می‌شوند و احزاب سیاسی این کشور نیز بر نوع نگرش سیاسی آنها بسیار تاثیر گذارند. این رسانه ها بیشتر بر نشر و ترویج فرهنگ اروپایی تکیه دارند.
سفر وی تنها دو روز پس از آن صورت می‌گرفت که مادلین آلبرایت وزیر خارجه وقت آمریکا روابط اقتصادی متحدین اروپایی با ایران را مورد انتقاد قرار داده بود. در این میان بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه اروپا مخالفت خود را با قانون آمریکایی داماتو مبنی بر مجازات شرکت‌های آمریکایی و خارجی که سالانه بیش از چهل میلیون دلار در برنامه‌های نفت و گاز ایران سرمایه گذاری کنند، اعلام کردند. با گذشت زمان، سفر ایشان به یونان تاثیر مثبتی به همراه داشت و منجر به افزایش رفت و آمدها میان مقامات دو کشور گردید.

پانوشت ها:
1- اگر دو کشور که با یکدیگر روابط سیاسی دارند طرفین سفیر مبادله ننموده باشند در این صورت معمولا سفیر مقیم خود را در یکی از کشورهای نزدیک به عنوان سفیر آکردیته (Accredited Ambassador) نزد کشور دیگر معرفی می‌نمایند. این سفیر در واقع در دو کشور ماموریت خود را انجام می دهد.
2- روابط سیاسی میان دو کشور ممکن است در سطح کاردار باشد که این امر دلیل کامل نبودن روابط سیاسی میان آن دو کشور است و یا به علت وجود اختلاف، روابط سیاسی به سطح کاردار تنزل داده می شود.
3- کاستاس سیمیتیس نخست وزیر وقت یونان دارای دکترای اقتصاد از انگلیس بوده و سابقه تدریس در دانشگاه آلمان را نیز دارد. وی از سال 1974 عضو کمیته مرکزی حزب سوسیالیست یونان (پاسوک) بوده و از بنیانگذاران اولیه این حزب است. از وی بعنوان یک چهره اروپاگرا، اصلاح‌طلب و تکنوکرات اقتصادی که قصد دارد حضور یونان را در صحنه های بین المللی و سازمان‌های جهانی تقویت کند، نام برده می‌شد.
4- وی که فارغ التحصیل رشته حقوق از آتن است، بنیانگذار حزب «دیانا» که بعدها از سوی وی منحل گردید می باشد. وی در سال 1995 با 182 رای نمایندگان پارلمان 300 نفره و در دور دوم ریاست جمهوری در سال 2000 با کسب آراء غیر قابل باور 269 رای نمایندگان که تا آن زمان سابقه نداشت به این سمت انتخاب شد. وی در آن زمان در یک نظرسنجی محبوب‌ترین شخصیت معاصر یونان را بخود اختصاص داد. وى هفتمین رئیس جمهورى یونان و پنجمین رئیس جمهورى بعد از حکومت نظامى سرهنگ‌ها (۱۹۶۷ الى ۱۹۷۴) است. وى اولین رئیس جمهور این کشور است که دو بار پیاپى به این سمت انتخاب شد. هرچند پست ریاست جمهوری در این کشور یک مقام اجرایی نیست اما بطور غیر مستقیم می‌تواند در سیاست‌های کلان کشور تاثیرگذار باشد.  وی در دوران ریاست جمهوری تلاش داشت خود و خانواده‌اش به دور از عرف تشریفاتی زندگی نموده و از امکانات دولتی کمتر استفاده نماید. وى در مهرماه سال ۱۳۷۸ شمسى در راس یک هیات عالى رتبه سیاسى به تهران سفر کرد.
5- آقای میستوتاکیس از شخصیت مهم تاثیرگذار پس از دوران دیکتاتوری یونان در سال 1974 است. وی تاکنون پست های نخست وزیری و ریاست حزب محافظه کار نئودموکراسی را برعهده داشته است. وی در 11 بهمن 1370  در راس یک هیات عالی رتبه به ایران سفر کرد.
6- آقای آوراموپولوس شهردار آتن که بعدها به درجات عالی‌تری در حزب نئودموکراسی رسید فارغ‌التحصیل علوم سیاسی در آتن و آمریکا است. وی در کابینه‌های مختلف دولت‌های راستگرای این کشور مسئولیت های مهمی برعهده داشته است. وی در سال های 1994 و 1998 دو دوره شهردار پایتخت  بود. وی در تابستان سال 2012 به سمت وزارت خارجه یونان منصوب شد.
7- آقای کاکلامانیس فارغ التحصیل رشته حقوق، از سال 1974 تاکنون عضو پارلمان یونان بوده و در کابینه دولت‌های سوسیالیست این کشور مسئولیت‌های متعددی برعهده داشته است. وی هرگاه حزبش در پارلمان اکثریت را برعهده داشت، ریاست پارلمان برعهده وی بوده است.
8- آقای چوخاچوپولس از چهره های سرشناس یونان در سه دهه اخیر است. وی در کابینه‌های مختلف حزب سوسیالیست پست‌های کلیدی را در اختیار داشته است. وی در سال های اخیر پس از کناره‌گیری اجباری از سیاست، به دلیل سوء های استفاده مالی، رشوه گیری و فرار میلیونی از پرداخت مالیات به زندان محکوم شد.
9- آپولو به معنای خدای روشنایی (خورشید)، موسیقی، کمانداری، هنرها و پیشگویی در اسطوره‌های یونان و رومی است.

محمود فاضلی